Hoá học 10 Bài 17: Phản ứng oxi hóa khử

Lý thuyết10 Trắc nghiệm34 BT SGK 530 FAQ

Ở chương trình lớp 8 chúng ta đã được nghiên cứu sơ lược về phản ứng oxi hóa khử. Lên lớp 10 chúng ta sẽ nghiên cứu sâu hơn về loại phản ứng này, vậy để xem có gì khác biệt so với chương trình lớp 8. Chúng ta cùng nhau tìm hiểu nội dung bài học Phản ứng oxi hóa khử.

YOMEDIA

1. Tóm tắt lý thuyết

1.1. Định nghĩa

1.2. Lập PTHH của phản ứng oxi hóa khử

1.3. Ý nghĩa của p.ư oxi hóa khử trong thực tiễn

2. Bài tập minh hoạ

3. Luyện tập Bài 17 Hóa học 10

3.1. Trắc nghiệm

3.2. Bài tập SGK và Nâng cao

4. Hỏi đáp về Bài 17 Chương 4 Hóa học 10

Tóm tắt lý thuyết

1.1. Định nghĩa

1.1.1. Thí dụ 1: Phản ứng đốt cháy Magie với Oxi

Phương trình hóa học:
Nhận xét:
- Mg có số oxi hóa là 0, O có số oxi hóa là 0.
- Sau phản ứng: Mg có số oxi hóa là + 2, O có số oxi hóa là -2.
- Trong phản ứng này Mg nhường electron. Quá trình nhường electron của Mg là: \(\mathop {{\rm{Mg}}}\limits^{\rm{0}} \to \mathop {{\rm{Mg}}}\limits^{{\rm{ + 2}}} {\rm{ + 2e}}\)
Kết luận:
- Quá trình Mg nhường electron gọi là quá trình oxi hóa Mg (sự oxi hóa Mg).
- Mg đóng vai trò là chất khử.
- Oxi đóng vai trò là chất oxi hóa.

1.1.2. Thí dụ 2: Phản ứng giữa CuO và khí H₂

Phương trình hóa học: CuO + H₂ → Cu + H₂O
Nhận xét:
- Trước phản ứng: Cu có số oxi hóa là + 2 , O có số oxi hóa là – 2 và H có số oxi hóa là 0.
- Sau phản ứng: Cu có số oxi hóa là 0, O có số oxi hóa là -2 và H có số oxi hóa là + 1.
- Trong phản ứng này Cu nhận electron. Quá trình nhận electron của Cu²⁺ là: \(\mathop {{\rm{Cu}}}\limits^{{\rm{ + 2}}} {\rm{ + 2e }} \to \mathop {{\rm{ Cu}}}\limits^{\rm{0}}\)
Kết luận:
- Quá trình Cu²⁺ nhận electron gọi là quá trình khử Cu²⁺ (Sự khử Cu²⁺)
- CuO đóng vai trò là chất oxi hóa.
- H₂ đóng vai trò là chất khử.

1.1.3. Tổng kết

Chất khử (chất bị oxi hóa) là chất nhường electron.
Chất oxi hóa (chất bị khử) là chất thu electron.
Quá trình oxi hóa (sự oxi hóa) là quá trình nhường electron.
Quá trình khử (sự khử) là quá trình thu electron.

1.1.4. Thí dụ 3: Natri cháy trong khí Clo

Phương trình hóa học: \({\rm{Na + C}}{{\rm{l}}_{\rm{2}}} \to {\rm{NaCl}}\)
Nhận xét:
- Trong phản ứng, nguyên tử Na nhường electron để trở thành Na⁺
- Nguyên tử Cl thu electron để trở thành Cl^-
- Hai ion mang điện tích trái dấu này hút nhau tạo thành hợp chất ion NaCl.
Kết luận: Ở đây xảy ra đồng thời sự oxi hóa Na và sự khử Cl. Trong phản ứng này, cũng xảy ra sự nhường, sự thu electron và có sự thay đổi số oxi hóa.

\(\begin{array}{l} Na \to N{a^ + } + 1e\\ Cl + 1e \to C{l^ - } \end{array}\)

1.1.5. Thí dụ 4: Hidro cháy với khí Clo

Phương trình hóa học: \(\mathop {{H_2}}\limits^0 + \mathop {C{l_2}}\limits^0 \to 2\mathop H\limits^{ + 1} \mathop {Cl}\limits^{ - 1}\)
Nhận xét:
- Ở phản ứng này, mỗi nguyên tử H và mỗi nguyên tử Cl góp một electron để hình thành cặp electron chung tạo ra hợp chất cộng hóa trị có cực HCl.
- Trong phân tử HCl, cặp electron chung bị hút lệch về phía nguyên tử Cl, do nguyên tử Cl có độ âm điện lớn hơn.
- Trong phản ứng có sự chuyển electron và có sự thay đổi số oxi hóa.

1.1.6. Thí dụ 5: Phản ứng phân hủy NH₄NO₃

Phương trình hóa học:
Nhận xét:
- Ở phản ứng này, nguyên tử \(\mathop N\limits^{ - 3}\) nhường electron, còn nguyên tử \(\mathop N\limits^{ + 5}\) nhận electron.
- Như vậy, chỉ có sự thay đổi số oxi hóa của một nguyên tố.

1.1.7. Kết luận

Phản ứng oxi hóa khử là phản ứng hóa học, trong đó có sự chuyển electron giữa các chất phản ứng, hay phản ứng oxi hóa khử là phản ứng hóa học trong đó có sự thay đổi số oxi hóa của một số nguyên tố.
Khái niệm “chất” ở đây được hiểu theo nghĩa rộng, có thể là nguyên tử, phân tử hoặc ion.
Sự nhường electron chỉ có thể xảy ra khi có sự nhận electron. Vì vậy, sự oxi hóa và sự khử bao giờ cũng diễn ra đồng thời trong một phản ứng oxi hóa khử.
Trong phản ứng oxi hóa khử bao giờ cũng có chất oxi hóa và chất khử tham gia.

1.2. Lập phương trình hóa học của phản ứng oxi hóa khử

1.2.1. Cân bằng theo phương pháp thăng bằng electron

Nguyên tắc: tổng số electron do chất khử nhường phải đúng bằng tổng số electron mà chất oxi hóa nhận.
Các bước lập phương trình hóa học.
- Bước 1: Xác định số oxi hóa của các nguyên tố trong phản ứng để tìm chất oxi hóa và chất khử.
- Bước 2: Viết quá trình oxi hóa và quá trình khử, cân bằng mỗi quá trình.
- Bước 3: Tìm hệ số thích hợp cho chất oxi hóa và chất khử sao cho tổng số electron do chất khử nhường bằng tổng số electron mà chất oxi hóa nhận.
- Bước 4: Đặt các hệ số của chất oxi hóa và chất khử vào sơ đồ phản ứng. Hoàn thành phương trình hóa học.

1.2.2. Thí dụ 1: Phản ứng cháy của Phoppho trong Oxi

Phương trình phản ứng: P + O₂ → P₂O₅

Bước 1: Xác định số oxi hóa của các nguyên tố trong phản ứng để tìm chất oxi hóa và chất khử.

\(\mathop P\limits^0 + \mathop {{O_2}}\limits^0 \to \mathop {{P_2}}\limits^{ + 5} \mathop {{O_5}}\limits^{ - 2}\)

P có số oxi hóa tăng từ 0 đến +5

O có số oxi hóa giảm từ 0 xuống -2

Bước 2: Viết quá trình oxi hóa và quá trình khử, cân bằng mỗi quá trình.

\(\mathop P\limits^0 \to \mathop P\limits^{ + 5} + 5e\): Quá trình oxi hóa

\(\mathop {{O_2}}\limits^0 + 4e \to 2\mathop O\limits^{ - 2}\): Quá trình khử

Bước 3: Tìm hệ số thích hợp cho chất oxi hóa và chất khử sao cho tổng số electron do chất khử nhường bằng tổng số electron mà chất oxi hóa nhận.

Bước 4: Đặt các hệ số của chất oxi hóa và chất khử vào sơ đồ phản ứng. Hoàn thành phương trình hóa học.

Phương trình phản ứng: 4P + 5O2 → 2P2O5

1.2.3. Thí dụ 2: Phản ứng giữa khí Cacbon monoxit (CO) khử Sắt (III) oxit ở nhiệt độ cao

Phương trình phản ứng: CO + Fe₂O₃ Fe + CO₂

Bước 1: Xác định số oxi hóa của các nguyên tố trong phản ứng để tìm chất oxi hóa và chất khử.

Phương trình phản ứng: \(\mathop {F{e_2}}\limits^{ + 3} \mathop {{O_3}}\limits^{ - 2} + \mathop C\limits^{ + 2} \mathop O\limits^{ - 2} \to \mathop {Fe}\limits^0 + \mathop C\limits^{ + 4} \mathop {{O_2}}\limits^{ - 2}\)

Bước 2: Viết quá trình oxi hóa và quá trình khử, cân bằng mỗi quá trình.

\(\mathop {Fe}\limits^{ + 3} + 3e \to \mathop {Fe}\limits^0\): Quá trình khử

\(\mathop C\limits^{ - 2} \to \mathop C\limits^{ + 4} + 2e\): Quá trình oxi hóa

Bước 3: Tìm hệ số thích hợp cho chất oxi hóa và chất khử sao cho tổng số electron do chất khử nhường bằng tổng số electron mà chất oxi hóa nhận.

Bước 4: Đặt các hệ số của chất oxi hóa và chất khử vào sơ đồ phản ứng. Hoàn thành phương trình hóa học.

Phương trình phản ứng: 3CO + Fe2O3 2Fe + 3CO2

1.3. Ý nghĩa của phản ứng oxi hóa khử trong thực tiễn

Trong đời sống: Sự cháy của xăng dầu trong các động cơ đốt trong, sự cháy của than, củi, các quá trình điện phân, các phản ứng xảy ra trong pin, ắc quy...
Trong sản xuất: các quá trình sản xuất hóa học như luyện gang, thép, luyện nhôm, sản xuất các hóa chất cơ bản như xút, axit clohđric, axit nitric, sản xuất phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, dược phẩm, v.v…

Bài tập minh họa

Bài 1:

Lập phương trình hóa học của phản ứng sau:

Fe + HNO₃ → Fe(NO₃)₃ + NO + H₂O

Hướng dẫn:

Bước 1: Xác định số oxi hóa của các nguyên tố trong phản ứng để tìm chất oxi hóa và chất khử.

\(\mathop {{\rm{Fe}}}\limits^{\rm{0}} {\rm{ + H}}\mathop {\rm{N}}\limits^{{\rm{ + 5}}} {{\rm{O}}_{\rm{3}}} \to \mathop {{\rm{Fe}}}\limits^{{\rm{ + 3}}} {{\rm{(N}}{{\rm{O}}_{\rm{3}}}{\rm{)}}_{\rm{3}}}{\rm{ + }}\mathop {{\rm{ N}}}\limits^{{\rm{ + 2}}} {\rm{O + }}{{\rm{H}}_{\rm{2}}}{\rm{O}}\)

Bước 2: Viết quá trình oxi hóa và quá trình khử, cân bằng mỗi quá trình.

\(\mathop {Fe}\limits^0 \to \mathop {Fe}\limits^{ + 3} {\rm{ }} + 3e\): Quá trình oxi hóa

\(\mathop N\limits^{ + 5} + 3e \to \mathop N\limits^{ + 2}\): Quá trình khử

Bước 3: Tìm hệ số thích hợp cho chất oxi hóa và chất khử sao cho tổng số electron do chất khử nhường bằng tổng số electron mà chất oxi hóa nhận.

Bước 4: Đặt các hệ số của chất oxi hóa và chất khử vào sơ đồ phản ứng. Hoàn thành phương trình hóa học.

Phương trình hóa học: Fe + 4HNO3 → Fe(NO3)3 + NO + 2H2O

Bài 2:

Lập phương trình hóa học của phản ứng sau.

Al + HNO₃ → Al(NO₃)₃ + N₂O + H₂O

Hướng dẫn:

Bước 1: Xác định số oxi hóa của các nguyên tố trong phản ứng để tìm chất oxi hóa và chất khử.

Bước 2: Viết quá trình oxi hóa và quá trình khử, cân bằng mỗi quá trình.

\(\mathop {Al}\limits^0 \to \mathop {Al}\limits^{ + 3} + 3e\): Quá trình oxi hóa

\(\mathop N\limits^{ + 5} + 4e \to \mathop N\limits^{ + 1}\): Quá trình khử

Bước 3: Tìm hệ số thích hợp cho chất oxi hóa và chất khử sao cho tổng số electron do chất khử nhường bằng tổng số electron mà chất oxi hóa nhận.

Bước 4: Đặt các hệ số của chất oxi hóa và chất khử vào sơ đồ phản ứng. Hoàn thành phương trình hóa học.

Phương trình hóa học: \(8Al{\rm{ + 30HN}}{{\rm{O}}_{\rm{3}}} \to {\rm{8Al(N}}{{\rm{O}}_{\rm{3}}}{{\rm{)}}_{\rm{3}}}{\rm{ + 3}}{{\rm{N}}_{\rm{2}}}{\rm{O + 15}}{{\rm{H}}_{\rm{2}}}{\rm{O}}\)

3. Luyện tập Bài 17 Hóa học 10

Sau bài học cần nắm:

Khái niệm Chất oxi hóa, chất khử, Sự oxi hóa, sự khử, Xác định số oxi hóa của các nguyên tố trong phương trình hóa học.
Định nghĩa về Phản ứng oxi hóa khử, các bước tiến hành lập phương trình hóa học của phản ứng oxi hóa – khử theo phương pháp thăng bằng electron.