Hoá học 11 Bài 25: Ankan

Lý thuyết10 Trắc nghiệm42 BT SGK 223 FAQ

Nội dung bài Ankan tìm hiểu về Công thức chung của dãy đồng đẳng của ankan , CTCT, gọi tên của một số ankan đơn giản. Tính chất hoá học của ankan và phản ứng đặc trưng của RH no là phản ứng thế. Tầm quan trọng của RH no trong công nghiệp và trong đời sống. Từ đó hiểu Vì sao các ankan khá trơ về mặt hoá học , do đó hiểu được vì sao phản ứng đặc trưng là phản ứng thế.Vì sao các RH no lại được dùng làm nhiên liệu và nguyên liệu cho công nghiệp hoá chất, thấy được tầm quan trọng của RH no.

YOMEDIA

1. Tóm tắt lý thuyết

1.1. Đồng đẳng, đồng phân, danh pháp của ankan

1.2. Tính chất vật lí của ankan

1.3. Tính chất hóa học của ankan

1.4. Điều chế ankan

1.5. Ứng dụng của ankan

2. Bài tập minh hoạ

3. Luyện tập Bài 25 Hóa học 11

3.1. Trắc nghiệm

3.2. Bài tập SGK và Nâng cao

4. Hỏi đáp về Bài 25 Chương 5 Hóa học 11

Tóm tắt lý thuyết

1.1. ĐỒNG ĐẲNG, ĐỒNG PHÂN, DANH PHÁP CỦA ANKAN

1.1.1. Đồng đẳng

Chất đầu tiên trong dãy ankan là metan: CH₄, tiếp đến là C₂H₆, C₃H₈, C₄H₁₀....
Công thức chung C_nH_2n+2 (\(n \ge 1\))

Mô hình phân tử Butan

Hình 1: Mô hình phân tử

a) Butan b) Isobutan

Nhận xét về phân tử C₄H₁₀:
- Chứa các liên kết đơn
- Mỗi nguyên tử C tạo được 4 liên kết đơn hướng về 4 đỉnh của 1 hình tứ diện đều
- Các nguyên tử C không nằm trên cùng 1 đường thẳng.
Nhận xét chung về ankan:
- Trong phân tử ankan chỉ có liên kết C-C và C-H
- Mỗi nguyên tử Cacbon tạo được 4 liên kết đơn hướng từ nguyên tử C (nằm ở tâm hình tứ diện) về 4 đỉnh của hình tứ diện với góc liên kết \(\widehat {CCC},\widehat {HCH},\widehat {CCH}\) khoảng 109,5^o

⇒ Các nguyên tử Cacbon trong phân tử ankan (trừ C₂H₆) không cùng nằm trên một đường thẳng.

1.1.2. Đồng phân

Từ C₄H₁₀ trở đi có đồng phân cấu tạo (đồng phân mạch C).
Bậc C: Bậc của nguyên tử C ở phân tử ankan bằng số nguyên tử C liên kết trực tiếp với nó.

Bậc Cacbon

Hình 2: Bậc Cacbon

Ankan chỉ chứa C bậc I và C bậc II là ankan không phân nhánh, chứa C bậc III và C bậc IV là ankan phân nhánh.
Ví dụ 1: Viết đồng phân của C₅H₁₂

Đồng phân C5H12

Lưu ý: Nếu làm bài trắc nghiệm có thể đếm số đồng phân bằng cách:
- Vẽ ra sườn cacbon, bỏ qua bước điền -H vì điều đó làm hình rối. Sau đó dùng mũi tên đánh dấu các vị trí nhánh là ta đếm đủ số đồng phân. Nhớ chú ý đến tính đối xứng của phân tử để tránh trùng lặp công thức.
- Hoặc có thể sử dụng công thức tính số đồng phân của ankan là 2^n-4 + 1 (với 3 < n < 7)
Ví dụ 2: Viết đồng phân của C6H14

Áp dụng công thức tính nhanh thì C₆H₁₄ có 2^{(6 - 4)} + 1 = 5 đồng phân. thử kiểm tra lại bằng cách vẽ và đếm nhé!

Đồng phân C6H14

1.1.3. Danh pháp

Tên hệ thống theo danh pháp IUPAC

Số nguyên tử cacbon	Tên gọi mạch chính
1	Met-
2	Et-
3	Prop-
4	But-
5	Pent-
6	Hex-
7	Hept-
8	Oct-
9	Non-
10	Đec-

Bảng 1: Quy tắc gọi tên mạch chính

a) Ankan không phân nhánh

Tên ankan = tên C mạch chính + an

Ví dụ: H₃C-CH₃ (etan); H₃C-CH₂-CH₂-CH₃ (Butan)

b) Ankan phân nhánh: Gọi theo kiểu tên thay thế.

Tên ankan = Số chỉ vị trí nhánh + Tên nhánh + Tên mạch chính + an
Tên gốc ankyl: Đổi đuôi an thành yl

(ankan) (gốc ankyl)

Nhóm nguyên tử còn lại sau khi lấy bớt 1 nguyên tử H từ phân tử ankan, có công thức C_nH_2n+1, được gọi là nhóm ankyl. Tên của nhóm ankyl lấy từ tên của ankan tương ứng đổi đuôi an thành đuôi yl

Một số quy tắc gọi tên:
- Mạch Cacbon chính là mạch C dài nhất.
- Đánh số thứ tự các nguyên tử Cacbon mạch chính từ phía gần nhánh hơn.
- Gọi tên nhánh theo thứ tự alphabe. Ví dụ: nhánh CH₃- (metyl) với nhánh C₂H₅- (etyl) thì gọi tên nhánh etyl trước metyl vì chữ cái e đứng trước m trong thứ tự anphabe.
- Nếu có nhiều nhánh giống nhau, ta thêm “đi” , “tri”, “tetra”, “penta”....
Lưu ý: không lấy kí tự đầu của từ chỉ số lượng nhánh để xét thứ tự gọi tên.

Ví dụ: (CH₃)₂- : Đimetyl ; C₂H₅- :Etyl

Tuyệt đối không lấy kí tự Đ trong từ chỉ số lượng "đi" để xét. Trong trường hợp này, ta dùng chữ cái đầu của tên nhánh là m và e, như vậy vẫn là gọi tên nhánh etyl trước, metyl sau.

Ví dụ 1: Gọi tên chất sau đây

Có 2 cách đánh số mạch chính như sau:

Cách đánh thứ tự nhánh cacbon

Cách 1: (Sai) vì hai nhánh có số là 3 và 4 thì sẽ lớn hơn Cách 2 (đúng) có số của hai nhánh là 2 và 3

Trong đó có chứa 2 nhánh CH₃- (metyl) ta đọc tên là 2,3- Đimetylpentan

Ví dụ 2: Gọi tên chất sau đây

Ta đánh số thứ tự trước

4-etyl 2-metylheptan

Trên đây có chứa 1 nhóm Etyl (C₂H₅-)và 1 nhóm mety (CH₃-), vì chữ e đứng trước chữ m nên ta đọc nhánh etyl trước

Tên gọi: 4-etyl-2-metylheptan

1.2. TÍNH CHẤT VẬT LÍ CỦA ANKAN

1.2.1. Nhiệt độ nóng chảy, nhiệt độ sôi, khối lượng riêng

Trạng thái: ở đk thường các ankan từ C₁→ C₄ ở trạng thái khí, từ C₅→ C₁₈ ở trạng thái lỏng, C₁₉trở đi ở trạng thái rắn.
t⁰_nc,t⁰_s của ankan nói chung đều tăng theo số nguyên tử C trong phân tử tức là tăng theo phân tử khối.
Khối lượng riêng tăng theo số nguyên tử C trong phân tử nhưng luôn nhỏ hơn khối lượng riêng của nước. (ankan nhẹ hơn nước)

1.2.2. Tính tan

Không tan trong nước.
Là những dung môi không phân cực.
Hoà tan được vào những chất không phân cực. An kan lỏng có thể thấm qua da hoặc màng tế bào.

1.3. TÍNH CHẤT HÓA HỌC CỦA ANKAN

Do chỉ có liên kết \(\sigma\) tương đối bền vững, trơ về mặt hoá học, ở điều kiện thường chúng không phản ứng được với axit, bazơ, các chất oxi hoá mạnh.
Dưới tác dụng của nhiệt độ và ánh sáng ankan tham gia các phản ứng thế, phản ứng tách, phản ứng oxi hoá.

1.3.1. Phản ứng thế

CH₄ + Cl₂ → CH₃Cl + HCl

clometan (metylclorua)

CH₃Cl + Cl₂ → CH₂Cl₂ + HCl

điclometan (metylenclorua)

CH₂Cl₂ + Cl₂ → CHCl₃ + HCl

triclometan (clorofom)

CHCl₃ + Cl₂ → CCl₄ + HCl

tetraclometan (cacbontetra clorua)

Nhận xét: Sản phẩm thế ưu tiên với H ở C bậc cao

1.3.2. Phản ứng tách

Gãy liên kết C-C, C-H; chất xúc tác thường dùng là Cr₂O₃, Fe, Pt.

a) Tách H₂ (Đề hidro hóa)

CH₃-CH₃ CH₂=CH₂+ H₂

b) Phản ứng crackinh (bẻ gãy mạch cacbon)

1.3.3. Phản ứng Oxi hóa hoàn toàn

Phương trình phản ứng tổng quát đốt cháy:

⇒ số mol H₂O luôn luôn lớn hơn CO₂

Nếu thiếu Oxi, phản ứng cháy của ankan xảy ra không hoàn toàn, sản phẩm cháy ngoài CO₂, H₂O còn có CO, C ...

1.4. ĐIỀU CHẾ ANKAN

1.4.1. Phòng thí nghiệm

Làm thí nghiệm điều chế CH₄ từ Natri axetat với vôi tôi xút.

CH₃COONa+NaOH CH₄+Na₂CO₃

Al₄C₃+12H₂O → 3CH₄ + 4Al(OH)₃

Điều chế Metan trong phòng thí nghiệm

Hình 2: Điều chế Metan trong phòng thí nghiệm

Video: Điều chế Metan

1.4.2. Trong Công nghiệp

Metan và các đồng đẳng được tách từ khí thiên nhiên và dầu mỏ

Hình 3: Metan và các đồng đẳng được tách từ khí thiên nhiên và dầu mỏ

1.5. ỨNG DỤNG CỦA ANKAN

Từ C₁ đến C₂₀ được ứng dụng làm nhiên liệu
Nhiều Ankan được dùng làm dung môi và dầu bôi trơn máy.
Điều chế chất sinh hàn.
Nhờ tác dụng của nhiệt và các phản ứng oxy hoá không hoàn toàn → HCHO, rượu metylic , axitaxetic…v..v…

Ứng dụng của ankan

Hình 4: Ứng dụng của ankan

Bài tập minh họa

Bài 1:

Viết và gọi tên các đồng phân của C₇H₁₆

Hướng dẫn:

Áp dụng công thức tính nhanh số đồng phân có: 2^(7-4) + 1 = 9 đồng phân

Số đồng phân của C7H16

Bài 2:

Hỗn hợp khí X gồm C₃H₈ và H₂. Cho thêm vào hỗn hợp X một lượng O₂ vừa đủ để phản ứng rồi đưa vào tất cả các khí nhiên kế.Sau khi thực hiện phản ứng cháy và làm lạnh cho hơi nước ngưng tụ, thể tích khí sau khi phản ứng bằng 2,55 lần thể tích hỗn hợp X ban đầu. Phần trăm thể tích C₃H₈ trong hỗn hợp X là:

Hướng dẫn:

Phương trình hóa học:

\(C_{3}H_{8}\hspace{10pt}+5O_{2}\rightarrow 3CO_{2}\hspace{10pt}+4H_{2}O\)

\(a\hspace{50pt}5a\hspace{40pt}3a\)

\(2H_{2}+O_{2}\rightarrow H_{2}O\)

\(b\hspace{30pt}\frac{b}{2}\)

n_{Khí X} = a + b ; n_{Khí sau phản ứng} = 3a

Ta có : \(\frac{3a}{a+b}.100=2,55\Rightarrow \frac{a}{a+b}=0,85\)

\(\%C_{3}H_{8}=\frac{a}{a+b}.100=0,85.100=85\%\)

Bài 3:

Đốt cháy một lượng hỗn hợp X gồm etan và propan ta thu được CO₂ và hơi H₂O theo tỉ lệ thể tích 8:11. Thành phần % theo thể tích của etan trong X là:

Hướng dẫn:

\(\left\{\begin{matrix} C_{2}H_{6} \ (x) \\ C_{3}H_{8} \ (y) \end{matrix}\right. \rightarrow \left\{\begin{matrix} 2CO_{2} + 3H_{2}O \\ 3CO_{2} + 4H_{2}O \end{matrix}\right.\)
\(\left\{\begin{matrix} x + y = 1 \ \ \ \ \ \\ \dfrac{2x+3y}{3x+4y}=\dfrac{8}{11} \end{matrix}\right. \Rightarrow \left\{\begin{matrix} x = \dfrac{1}{3} \\ y = \dfrac{2}{3} \end{matrix}\right.\)
\(\Rightarrow \%V_{C_{2}H_{6}} = 33,33 \ \%\)

3. Luyện tập Bài 25 Hóa học 11

Sau bài học cần nắm:

Lập dãy đồng đẳng , viết các đồng phân.
Viết và xác định được các sản phẩm chính của phản ứng thế, gọi được tên các ankan cũng như các sản phẩm tạo ra trong các phản ứng đó.