Từ việc nghiên cứu mối quan hệ vật chất - ý thức, hãy rút ra ý nghĩa phương pháp luận trong nhận thức và hoạt động thực tiễn của bản thân?

Phạm trù vật chất và phạm trù ý thức 

• Lịch sử của triết học cũng là lịch sử của những cuộc đấu tranh xung quanh vấn đề cơ bản của triết học với 2 phạm trù lớn: Vật chất và ý thức. Song, để đi đến được những quan niệm, định nghĩa khoa học và tương đối hoàn chỉnh về chúng cũng phải đến 1 giai đoạn lịch sử nhất định với sư ra đời và phát triển của CNDVBC 
• Vật chất, theo Lênin, "là 1 phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan, được đem lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác" 
• Vật chất tồn tại bằng cách vận động và thông qua vận động để thể hiện sự tồn tại của mình. Không thể có vật chất, không vận động và không có vận động ở ngoài vật chất. 
• Đồng thời việc vận động trong không gian và thời gian, không gian và thời gian là hình thức tồn tại của vật chất, là thuộc tính chung vốn có của các dạng vật chất cụ thể. 
• Ý thức là sản phẩm của quá trình phát triển của tự nhiên và lịch sử xã hội. Bản chất của ý thức là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan, là sự phản ánh tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo. Thế giới khách quan vào bộ não người thông qua hoạt động thực tiễn. 
• Chính vì vậy, không thể xem xét về phạm trù này tách rời, cứng nhắc, càng không thể coi ý thức (bao gồm cảm xúc, ý chí, tri thức...) là cái có trước, cái sinh ra và quyết định sự tồn tại, phát triển của thế giới vật chất. 

Mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức: 

• Vật chất quyết định sự hình thành và phát triển của ý thức. Vật chất là cái có trước, nó sinh ra và quyết đinh ý thức. 
  • Nguồn gốc của ý thức chính là vật chất: Bộ não người - cơ quan phản ánh thế giới xung quanh, sự tác động của thế giới vật chất vào bộ não người, tạo thành nguồn gốc TN 
  • Lao động và ngôn ngữ ( tiếng nói, chữ viết) trong hoạt động thực tiễn cùng với nguồn gốc TN quyết định sự hình thành, tồn tại và phát triển của ý thức. 
  • Mặt khác, ý thức là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan, vật chất là đối tượng, khách thể của ý thức, nó quy định nội dung, hình thức, khả năng và quá trình vận động của ý thức. Vật chất như thế nào, ý thức như thế ấy, vật chất biến đổi, sớm muộn ý thức cũng biến đổi theo 
• Tác động trở lại của ý thức 
  • Ý thức do vật chất sinh ra và quy định, những ý thức lại có tính độc lập tương đối của nó. Hơn nữa, sự phản ánh của ý thức đối với vật chất là sự phản ánh tinh thần, phản ánh sáng tạo và chủ động chứ không thụ động, máy móc, nguyên si thế giới vật chất, vì vậy nó có tác động trở lại đối với vật chất thông qua hoạt động thực tiễn của con người 
  • Dựa trên các tri thức về quy luật khách quan, con người đề ra mục tiêu, phương hướng, xác định phương pháp, dùng ý chí để thực hiện mục tiêu ấy. Vì vậy, ý thức tác động đến vật chất theo 2 hướng chủ yếu. Nếu ý thức phản ảnh đúng đắn điều kiện vật chất, hoàn cảnh khách quan thì sẽ thúc đẩy hoặc tạo sự thuận lợi cho sự phát triển của đối tượng vật chất, làm cho họat động của con người không phù hợp với quy luật khách quan, do đó, sẽ kìm hãm sự phát triển của vật chất, thông qua hoạt động của con người. 
  • Tuy vậy, sự tác động của ý thức đối với vật chất cũng chỉ với 1 mức độ nhất định chứ nó không thể sinh ra hoặc tiêu diệt các quy luật vận động của vật chất được. Và suy cho cùng, dù ở mức độ nào, ý thức vẫn phải dựa trên cơ sở sự phản ánh thế giới vật chất.
  • Biểu hiện của mối quan hệ giữa vật chất và ý thức trong đời sống xã hội là quan hệ giữa người trong xã hội và ý thức xã hội, trong đó tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội, đồng thời ý thức xã hội có tính độc lập tương đối và tác động trở lại tồn tại xã hội, thông qua hoạt động của con người 
  • Ngoài ra, mối quan hệ giữa vật chất và ý thức còn là cơ sở để xem xét các mối quan hệ khác như: Lý luận và thực tiễn, khách thể và chủ thể, vấn đề chân lý... 

Ý nghĩa phương pháp luận: 

• Do vật chất là nguồn gốc và là cái quyết đinh đối với ý thức, cho nên để nhận thức đúng đắn sự vật, hiện tượng, trước hết phải xem xét nguyên nhân vật chất, tồn tại xã hội để giải quyết tận gốc, nguyên nhân từ những nguyên nhân tinh thần nào đấy: "Tính khách quan của sự xem xét" chình là ở chỗ đó. Đồng thời hoạt động của con người phải dựa vào vật chất với những biểu hiện cụ thể ở các lĩnh vực khác nhau. 
• Mặt khác, ý thức có tính độc lập tương đối, tác động trở lại đối với vật chất, cho nên trong nhận thức phải có tính toàn diện, phải xét đến các vai trò của nhân tố tinh thần. 
• Trong hoạt động thực tiễn, phải xuất phát từ những điều kiện khách quan và giải quyết những nhiệm vụ của thực tiễn đặt ra trên cơ sở tôn trọng sự thật. Đồng thời cũng phải nâng cao nhận thức, sử dụng và phát huy vai trò năng động của các nhân tố tinh thần, tạo thành sức mạnh tổng hợp giúp cho hoạt động của con người đạt hiệu quả cao. 
• Không chỉ có vậy, việc giải quyết đúng đắn mối quan hệ trên khắc phục thái độ tiêu cực thụ động, chờ đợi, bó tay trước hoàn cảnh hoặc chủ quan, duy ý chí do tách rời và thổi phồng vai trò của từng yếu tố vật chất hoặc ý thức. Tùy theo điều kiện cụ thể phải vận dụng đúng đắn chúng, không được tuyệt đối hóa vật chất hoặc ý thức.