Phân tích tính độc lập tương đối của ý thức xã hội đối với tồn tại xã hội?

Ý thức xã hội thường lạc hậu so với tồn tại xã hội:

Nhiều khi xã hội cũ đã mất đi, thậm chí đã mất rất lâu nhưng ý thức xã hội do xã hội đó sinh ra vẫn tồn tại dai dẳng.

Nguyên nhân:

• Do trí thức không bắt kịp cuộc sống.
• Do ý thức xã hội là sự phản ánh về tồn tại xã hội, nên tồn tại xã hội phải xuất hiện trước rồi ý thức xã hội mới xuất hiện, để phản ánh về nó.
• Do sức mạnh của thói quen, truyền thống, tập quán cũng như do tính lạc hậu, bảo thủ của một số hình thái ý thức xã hội.
• Ý thức xã hội luôn gắn với lợi ích của những nhóm, những tập đoàn người, những giai cấp nhất định trong xã hội. Vì vậy, những tư tưởng cũ lạc hậu thường được các lực lượng xã hội phản tiến bộ lưu giữ và truyền bá nhằm chống lại các lực lượng xã hội tiến bộ.

Ý thức xã hội có thể vượt trước tồn tại xã hội:

• Trong những điều kiện nhất định, tư tưởng của con người, đặc biệt là những tư tưởng khoa học tiến bộ có thể vượt trước sự phát triển của tồn tại xã hội, dự báo được tương lai và có tác dụng tổ chức, chỉ đạo hoạt động thực tiễn của con người.
• Tính vượt trước của YTXH có 2 dạng:
  • Vượt trước hiện thực.
  • Vượt trước ảo tưởng.

Ý thức xã hội có tính kế thừa trong sự phát triển của mình:

• Những quan điểm lý luận của mỗi thời đại không xuất hiện trên mảnh đất trống không mà được tạo ra trên cơ sở kế thừa những tài liệu lý luận của thời đại trước.
• Trong xã hội có giai cấp, những giai cấp khác nhau kế thừa những nội dung ý thức khác nhau của các thời đại trước.
• Tính kế thừa của YTXH có 2 dạng:
  • Kế thừa nguyên si.
  • Kế thừa có cách tân.

Sự tác động qua lại giữa các hình thái ý thức xã hội trong sự phát triển của chúng:

• Ở mỗi thời đại, tùy theo hoàn cảnh lịch sử cụ thể mà hình thái YTXH nào đó nổi lên hàng đầu và tác động mạnh đến các hình thái ý thức khác.
• Trong sự tác động lẫn nhau giữa các hình thái YTXH, ý thức chính trị có vai trò đặc biệt quan trọng.
• Sự tác động qua lại giữa các hình thái YTXH tạo nên sự biến đổi của nó mà sự biến đổi đó không thể giải thích một cách trực tiếp từ tồn tại của xã hội.

Ý thức xã hội tác động trở lại tồn tại xã hội:

• YTXH phản ánh đúng tồn tại xã hội sẽ thúc đẩy tồn tại xã hội phát triển thông qua hoạt động thực tiễn của con người.
• YTXH phản ánh sai tồn tại xã hội sẽ kìm hãm sự phát triển của tồn tại xã hội thông qua hoạt động thực tiễn của con người.
• Sự tác động trở lại của YTXH đối với TTXH phải thông qua hoạt động thực tiễn và phụ thuộc vào:
• Nội dung của ý thức xã hội.
• Quá trình tổ chức thực hiện YTXH.
• Mức độ thâm nhập của YTXH.
• Điều kiện vật chất và hoàn cảnh lịch sử của YTXH.