Đoàn thuyền đánh cá - Huy Cận - Ngữ văn 9

• Huy Cận (1919-2005), tên đầy đủ là Cù Huy Cận
• Quê ở tỉnh Hà Tĩnh.
• Cuộc đời
  • Là nhà thơ nổi tiếng từ phong trào Thơ mới với tập thơ Lửa thiêng (1940).
  • Là nhà thơ tiêu biểu cho nền thơ hiện đại Việt Nam từ sau năm 1945.
    • Trước Cách mạng tháng Tám, thơ ông giàu chất triết lí, thấm thía bao nỗi buồn, tràn ngập cái sầu nhân thế.
    • Sau Cách mạng, thơ Huy Cận dạt dào niềm vui, là bài ca vui về cuộc đời, là bài thơ yêu thiên nhiên, con người và cuộc sống.
  • Năm 1996, ông được Nhà nước trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học-nghệ thuật.
  • Tác phẩm tiêu biểu: Lửa thiêng (1940); Vũ trụ ca (1942); Trời mỗi ngày lại sáng (1958); Đất nở hoa (1960); Bài thơ cuộc đời (1963); Hai bàn tay em (1967)…

• Bài thơ được viết vào giữa năm 1958, khi cuộc kháng chiến chống Pháp đã kết thúc thắng lợi.

• Bài “Đoàn thuyền đánh cá” được sáng tác trong thời gian ấy và in trong tập thơ “Trời mỗi ngày lại sáng” (1958).

Bài thơ được chia làm 3 phần

• Phần 1: Hai khổ đầu: Cảnh đoàn thuyền đánh cá ra khơi lúc hoàng hôn buông xuống.
• Phần 2: Bốn khổ tiếp: Cảnh đoàn thuyền đánh cá trên biển trong một đêm trăng rất đẹp.
• Phần 3: Khổ cuối: Cảnh đoàn thuyền đánh cá trở về khi bình minh đã rạng ngời trên biển.

• Khung cảnh hoàng hôn trên biển vừa diễm lệ vừa hùng vĩ đầy sức sống

“Mặt trời xuống biển như hòn lửa

..............

Câu hát căng buồm cùng gió khơi.”

• Cảnh và người tưởng như đối lập song lại hòa hợp, cảnh làm nền để cho hình ảnh con người nổi bật lên như tâm điểm của một bức tranh – bức tranh lao động khỏe khoắn, vui tươi tràn ngập âm thanh và rực rỡ sắc màu.
• Khí thế của những con người ra khơi đánh cá mạnh mẽ vui tươi, lạc quan yêu lao động.
• Từ “lại”: chỉ mức độ đều đặn thường xuyên của hoạt động “ra khơi”.
• Câu thơ “Câu hát căng buồm cùng gió khơi” thể hiện niềm vui lao động, sự hào hứng cho chuyến ra biển của ngư dân.
• Từ “căng” như nhãn tự của khổ thơ, giống như một sự tràn căng về sức sống, về niềm tin vào lao động và khả năng chinh phục biển khơi của con người.
• “Câu hát căng buồm cùng gió khơi”: tiếng hát yêu đời, yêu cuộc sống tự do, tiếng hát của những người làm chủ quê hương giàu đẹp.

⇒ Tiếng hát đầy hứng khởi cũng thể hiện niềm mong ước của người đánh cá: mong ước một chuyến ra khơi đánh bắt thuận lợi giữa sự giàu đẹp của biển khơi

• Khung cảnh: buồm trăng, mây cao, biển bằng. có các loại cá: cá nhụ, cá chim, cá đé, cá song, “lấp lánh đuốc đen hồng, trăng vàng choé, đêm thở: sao lùa nước Hạ  Long”…

→ Khung cảnh biển đêm: thoáng đãng, lấp lánh, ánh sáng đẹp, vẻ đẹp lãng mạn kì ảo của biển khơi.

• “Đêm thở: sao lùa nước Hạ Long”: nhà thơ tưởng tượng bóng sao lùa nước Hạ Long làm nên tiếng thở của đêm, một sự sáng tạo nghệ thuật-biển đẹp màu sắc lập lánh: hồng trắng, vàng choé, vẩy bạc, đuôi vàng loé rạng đông.
• Bức tranh lao động trong khung cảnh biển đêm:
  • Thuyền ta lái gió…dàn thế trận
  • Gõ thuyền… cao
  • Kéo xoăn tay chùm cá nặng

→ Cảnh lao động với khí thế sôi nổi, hào hứng, khẩn trương, hăng say.

• Tiếng hát lại vang lên: tinh thần sảng khoái ung dung, lạc quan, yêu biển, yêu lao động.

• Đoàn thuyền đánh cá thắng lợi trở về trong bình minh rực rỡ, tráng lệ.
• Cấu trúc lặp nhấn mạnh niềm vui lao động làm giàu đẹp quê hương và khắc họa đậm nét vẻ đẹp khỏe khoắn cùng niềm vui phấn khởi của người ngư dân.
• Phép nhân hóa: “Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời” cho thấy tư thế chủ động chinh phục biển trời, vũ trụ của người ngư dân.
• Ở khổ cuối lại là mặt trời đội biển – là ngày mới bắt đầu – ngày mới với thành quả lao động bội thu và niềm tin yêu phấn chấn.
• Câu thơ kết bài vừa mang ý nghĩa tả thực, vừa khiến người đọc liên tưởng tới một tương lai tươi sáng, huy hoàng: “Mắt cá huy hoàng muôn dặm phơi”. Ngày mới bắt đầu – thành quả lao động trải dài muôn dặm phơi – một cuộc đời mới đang sinh sôi, phát triển.

• Tổng kết

  • Nội dung

    • Đoàn thuyền đánh cá đã khắc họa nhiều hình ảnh đẹp, tráng lệ, thể hiện sự hài hòa giữa thiên nhiên và con người lao động, bộc lộ niềm vui, niềm tự hào của nhà thơ trước đất nước và cuộc sống.

  • Nghệ thuật

    • Sử dụng nhiều hình ảnh liên tưởng, nhiều sáng tạo, tưởng tượng phong phú, độc đáo.
    • Âm hưởng khỏe khắn, hào hùng, lạc quan.

Đề: Phân tích "Bài thơ Tiểu đội xe không kính" của Phạm Tiến Duật

Gợi ý làm bài

1. Mở bài 

• Giới thiệu Huy Cận. Một nhà lãng mạn trước cách mạng tháng Tám. Nhà thơ cách mạng sau cách mạng tháng Tám.
• Sớm hòa nhập vào cuộc sống mới, trong chuyến đi công tác ở Hồng Gai - sáng tác bài "Đoàn thuyền đánh cá".
• Đây là bài thơ có giá trị đặc sắc, đánh giá được sự thành công trong bút pháp của Huy Cận.

2. Thân bài

a. Cảnh đoàn thuyền ra khơi

"Mặt trời xuống biển như hòn lửa

Sóng đã cài then đêm sập cửa"

• Hoàng hôn trên biển - bức tranh kỳ vĩ - biển chợt đỏ rực sáng hồng "như hòn lửa" - ánh sáng chợt loé lên rồi tắt - cả vũ trụ buông màn - sóng "cài then","đêm sập cửa" → vũ trụ đi vào trạng thái nghỉ ngơi. Lúc ấy: "Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi" → Đánh cá trong thời điểm bất thường gặp nhiều khó khăn.
• Người ngư dân vẫn cất cao tiếng hát tràn đầy niềm vui.
• Bút pháp lãng mạn - sản phẩm của trí tưởng tượng. Câu thơ đẹp, ý thơ phong phú hơn.

b. Cảnh đoàn thuyền lao động trên biển.

• Biển giàu có bởi nguồn tài nguyên phong phú

"Hát rằng cá bạc biển đông lặng
...
Đến dệt lưới ta đoàn cá ơi !"

• Cá được so sánh với những con thoi lao nhanh giữa biển, và vì quá nhiều cá tạo thành một "đoàn thoi" để "dệt biển" - trí tưởng tượng phong phú mang vẻ đẹp riêng của biển - Đoàn cá được nhân hoá thành người thợ dệt lưới "Đến dệt lưới ta đoàn cá ơi!"
• Biển đẹp hùng vĩ và thơ mộng. Đánh cá trên biển như cuộc du ngoạn về đêm đầy lý thú.

"Thuyền ta ... biển bằng"

• Thuyền có gió làm lái, có trăng làm buồm - con người hoà vào vũ trụ, làm bạn với thiên nhiên → lời thơ thể hiện cảm xúc mãnh liệt bay bổng.
• Biển sáng đẹp như một bức khảm đầy sắc màu lấp lánh với màu sắc của nhiều loại cá

“Cá nhụ, cá chim cùng cá đé

Cá song lấp lánh đuối đen hồng”.

• Bầu trời đầy trăng sao - ánh sao lùa vào vịnh Hạ Long "Đêm thở sao lùa nước Hạ Long". Bằng trí tưởng tượng và bút pháp lãng mạn bay bổng, Huy Cận đã gây cho ta sự cảm xúc bất ngờ.
• Con người trên biển lao động rất hăng say nhiệt tình.
• Muốn chinh phục được thiên nhiên, những con người mới không nề nguy hiểm, ngoài biển khơi, họ như những chiến sĩ "dàn thế trận". Làm việc vất vả nhưng lại rất lạc quan, họ đang cất cao tiếng hát gọi cá

"Ta hát bài ca gọi cá vào

Gõ thuyền đã có nhịp trăng cao"

• Thật là lãng mạn. Đánh bắt cá mà chỉ cần hát là cá vào, lại có trăng cùng làm việc "gõ thuyền" gọi cá. Đó chính là niềm ước muốn khao khát chinh phục thiên nhiên.
• Hình ảnh người ngư dân hiện lên thật đẹp - vẻ đẹp của người lao động mới.

"Ta kéo xoăn tay chùm cá nặng".

• Ta có thể hình dung được những bắp thịt cuồn cuộn nổi lên, làn da sạm nắng dày dạn gió sương, vẻ mặt tươi vui rạng rỡ → con người làm chủ thiên nhiên làm củ biển cả.
• Biển lại rất ân tình: Cho ta cá như lòng mẹ nuôi lớn con người bao đời nay → cách so sánh gây xúc động lòng người.
• Công việc đánh cá về đêm trên biển đã kết thúc thời hạn.

"Sao mờ kéo lưới kịp trời sáng".

• Họ đã thu về kết quả tốt đẹp. Họ chuẩn bị chào đón một ngày mới.

c. Cảnh đoàn thuyền trở về.

• Đoàn thuyền trở về lại cất cao tiếng hát chào mừng thắng lợi

"Câu hát căng buồm với gió khơi".

• Con người đang cùng thiên nhiên đua tài "Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời"
• Cách nói khoa trương nâng con người lên tầm cao ngang bằng vũ trụ.
• Đoàn thuyền trở về trong cảnh trời bừng sáng. "Mặt trời đội biển nhô màu mới" - sự hoà hợp giữa thiên nhiên và con người trong sức sống của một ngày mới.  Mỗi câu là một hình ảnh góp vào làm cho khổ thơ trở thành một bức tranh hùng vĩ và sống động - và đẹp nhất là hình ảnh "Mắt cá huy hoàng muôn dặm phơi"
• Hình ảnh tượng trưng "mắt cá huy hoàng" đó là thành tích của một đêm làm việc cật lực, là hình ảnh tương lai rạng rỡ huy hoàng trong cuộc sống mới.

3. Kết bài

• Bài thơ tràn đầy chất lãng mạn trữ tình tạo nên sức sống phơi phới lôi cuốn mọi người. Với sự sáng tạo độc đáo Huy Cận đã đưa người đọc bước vào cuộc sống mới tràn đầy niềm tin, phấn khởi.
• Bài thơ luôn giữ được vị trí xứng đáng trong nền thơ ca hiện đại Việt Nam.

Bài thơ Đoàn thuyền đánh cá được nhà thơ sáng tác vào năm 1958 khi miền Bắc xây dựng chủ nghĩa xã hội. Bài thơ là bức tranh thiên nhiên con người về cảnh đoàn thuyền ra khơi đánh cá vào lúc hoàng hôn, cảnh đoàn thuyền đi trên biển đánh bắt cá và cảnh đoàn thuyền trở về vào bình minh của ngày hôm sau. Với bài soạn văn, các em sẽ nắm được những kiến thức cần đạt khi học tiết văn này. Chi tiết bài soạn, các em có thể tham khảo tại đây: Bài soạn Đoàn thuyền đánh cá.

Nếu có thắc mắc cần giải đáp các em có thể để lại câu hỏi trong phần Hỏi đáp, cộng đồng Ngữ văn HỌC247 sẽ sớm trả lời cho các em. 

Huy Cận là nhà thơ tiêu biểu của nền thơ hiện đại Việt Nam - một hồn thơ dạt dào cảm hứng lãng mạn về thiên nhiên đất nước, con người trong thời đại mới. Bài thơ Đoàn thuyền đánh cá được nhà thơ sáng tác vào năm 1958 khi miền Bắc xây dựng chủ nghĩa xã hội. Để cảm nhận được cái ddpj và hay của bải thơ, mời các em cùng tham khảo một số bài văn mẫu dưới đây: