Soạn văn 12 Thực hành về hàm ý tóm tắt

- Hàm ý là những nội dung, ý nghĩa mà người nói muốn thông báo đến người nghe nhưng không trực tiếp nói ra mà ngụ ý để người nghe suy ra từ nghĩa tường minh, ngữ cảnh giao tiếp và các phương châm hội thoại.

- Tác dụng của hàm ý:

+ Tạo được hiệu quả biểu đạt mạnh mẽ, sâu sắc hơn cách nói thông thường.

+ Giữ được tính lịch sự và tôn trọng thể diện của người đối thoại.

+ Làm cho lời nói thêm hàm súc.

+ Không chịu trách nhiệm về lời nói của mình (hàm ý do người nghe suy ra).

- Cách thức để tạo hàm ý:

+ Cố ý vi phạm các phương châm hội thoại.

+ Dùng hành động nói theo cách gián tiếp.

Câu 1:

Về đến nhà, A Phủ lẳng vai ném nửa con bò xuống gốc đào trước cửa. Pá Tra bước ra hỏi:

- Mất mấy con bò?

A Phủ trả lời tự nhiên:

-Tôi về lấy súng, thế nào cũng bắn được. Con hổ này to lắm.

Pá Tra hất tay, nói:

- Quân ăn cướp làm mất bò tao. A Sử ! Đem súng đi lấy con hổ về.

(Tô Hoài, Vợ chồng A Phủ)

a. Nếu căn cứ vào lời đáp của A Phủ đối với câu hỏi của Pá Tra thì:

- Lời đáp đó thiếu thông tin gì cần thiết đối với yêu cầu của câu hỏi?

- Lời đáp đó thừa thông tin gì cần thiết đối với yêu cầu của câu hỏi?

- Cách trả lời của A Phủ có hàm ý gì và thể hiện sự khôn khéo như thế nào?

b. Khái quát lại hàm ý.

Gợi ý:

a. Căn cứ vào nghĩa tường minh trong lời đáp của A Phủ và thống lí Pá Tra thì:

- A Phủ nói thiếu thông tin số lượng bò bị mất.

- Lời đáp thừa về việc lấy súng đi bắt hổ và dự định bắn con hổ của anh.

- Cách trả lời của A Phủ mang hàm ý: bò đã mất vì bị hổ ăn thịt nhưng tôi sẽ bắn được con hổ đó.

⇒ Cách trả lời khôn khéo vì nội dung của nó đã hướng người nghe đến sự “được” (một con hổ to), làm nhòa đi chuyện “mất” (con bò).

b. Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.

- Cách trả lời của A Phủ vi phạm phương châm về lượng khi giao tiếp.

Câu 2:

Những lúc như thế, thì một người dẫu khôn ngoan cũng không bình tĩnh được. Nhất là khi trông thấy một thằng chỉ đến vòi tiền uống rượu như Chí Phèo. Tuy vậy, cụ cũng móc sẵn năm hào. Thà móc sẵn để tống nó đi cho chóng. Nhưng móc rồi, cụ cũng phải quát một câu cho nhẹ người:

- Chí Phèo đấy hở ? Lè bè vừa thôi chứ, tôi không phải là cái kho.

Rồi ném bẹt năm hào xuống đất, cụ bảo hắn:

- Cầm lấy mà cút đi cho rảnh. Rồi làm mà ăn chứ cứ báo người ta mãi à?

Hắn trợn mắt chỉ tay vào mặt cụ:

- Tao không đến đây xin năm hào.

Thấy hắn toan làm dữ cụ đành dịu giọng:

- Thôi, cầm lấy vậy, tôi không còn hơn.

Hắn vênh cái mặt lên, rất kiêu ngạo:

- Tao đã bảo là tao không đòi tiền.

- Giỏi! Hôm nay mới thấy anh không đòi tiền. Thế anh cần gì?

Hắn dõng dạc:

- Tao muốn làm người lương thiện!

(Nam Cao, Chí Phèo)

a. Bá Kiến nói: "Tôi không phải là cái kho", nói thế là có hàm ý gì? Cách nói như thế có đảm bảo phương châm cách thức (cần nói rõ ràng, rành mạch) không?

b. Ở lượt lời thứ nhất và thứ hai của Bá Kiến có những câu dạng câu hỏi. Những câu đó thực hiện hành động nói gì? Chúng có hàm ý như thế nào?

c. Ở lượt lời thứ nhất và thứ hai của mìnhh, Chí Phèo đều không nói hết ý. Phần hàm ý còn lại được tường minh hóa (được nói rõ) ở lượt lời nào? Cách nói ở hai lượt lời đầu của Chí Phèo không đảm bảo phương châm về lượng và phương châm cách thức như thế nào?

Gợi ý:

a. Câu nói của Bá Kiến “Tôi không phải cái kho”:

- Từ chối đề nghị xin tiền của Chí Phèo

- Câu nói vi phạm phương châm cách thức vì thiếu sự rõ ràng.

b. Hành động nói và hàm ý trong hai lượt lời đầu tiên của Bá Kiến:

- Lượt lời 1: "Chí Phèo đấy hở?"

=> Hành động chào - Hàm ý ngao ngán, chán ghét.

- Lượt lời 2: "Rồi làm mà ăn chứ cứ báo người ta mãi à?"

=> Hành động yêu cầu, thúc giục – Hàm ý: Chí Phèo phải tự lo lấy thân mình, Bá Kiến không thể chu cấp mãi.

c.

- Hàm ý của lượt lời 1 và 2 của Chí Phèo được tường minh hóa ở lượt lời 3: "Tao muốn làm người lương thiện".

- Cách nói ở hai lượt lời đầu của Chí Phèo không đảm bảo phương châm về lượng và về cách thức vì thiếu rõ ràng, thiếu thông tin: Không nói rõ Chí Phèo đến để đòi cái gì.

Câu 3:

Một thầy đồ đang cặm cụi viết bài, bà vợ đến bên cạnh nói:

- Ông lấy giấy khổ to mà viết có hơn không?

Thầy đồ lấy làm đắc chí, cho là bà vợ khen tài văn chương của mình, văn tứ dồi dào, giấy khổ nhỏ không đủ chép, nhưng cũng hỏi lại:

- Bà nói vậy là thế nào?

Bà vợ thong thả nói:

- Ông chả biết tính toán gì cả, giấy khổ to bỏ đi còn gói hàng, chứ giấy khổ nhỏ thì làm gì được.

(Theo truyện cười Những chàng ngốc, NXB Văn hóa, Hà Nội 1993)

a. Lượt lời thứ nhất của bà đồ có hình thức câu hỏi nhưng thực chất là thực hiện hành động nói gì (ngăn cản, khuyên, đề nghị, khen,...)? Ở lượt lời đó, bà đồ tỏ ý "khen tài văn chương" của ông đồ hay thực chất đánh giá như thế nào về văn chương của ông?

b. Vì sao bà đồ không nói thẳng ý mình mà chọn cách nói như trong truyện?

Gợi ý:

a.

- Lượt lời thứ nhất của bà đồ có hình thức câu hỏi nhưng thực chất là thực hiện hành động: khuyên ông đồ chuyển sang viết trên giấy khổ to.

- Lượt lời thứ hai: lượt lời đầu có thêm hàm ý khác: không tin tưởng vào tài văn chương của ông, ý nói văn chương ông viết kém.

b. Bà đồ không nói thẳng ý mình mà chọn cách nói như trong truyện nhằm giữ thể diện cho ông đồ và thể hiện ý kiến một cách tế nhị, khéo léo.

Câu 4. Qua những phần trên, anh chị hãy xác định: để nói một câu có hàm ý, người ta thường dùng những cách thức nói như thế nào?

Gợi ý:

- Để có một câu có hàm ý, người ta thường dùng cách nói chủ ý vi phạm một (hoặc một số) phương châm hội thoại nào đó, sử dụng cách hành động nói gián tiếp; chú ý vi phạm phương châm về lượng (nói thừa hoặc thiếu thông tin) mà đề tài yêu cầu: chủ ý vi phạm phương châm quan hệ, đi chệch đề tài cuộc giao tiếp; chủ ý vi phạm phản cách thức: nói mập mờ, vòng vo, không rõ ràng, rành mạch.

Trên đây là bài Soạn văn 12 Thực hành về hàm ý tóm tắt. Ngoài ra, các em có thể tham khảo thêm bài soạn chi tiết Thực hành về hàm ý.

-----Mod Ngữ văn biên soạn và tổng hợp-----