Soạn văn 12 Thực hành một số phép tu từ ngữ âm tóm tắt

- Những biện pháp tu từ ngữ âm thường dùng trong thơ và văn xuôi  tiếng Việt là tạo nhịp điệu và âm hưởng cho câu, điệp âm, điệp vần, điệp thanh.

- Tạo nhịp điệu và âm hưởng cho câu: Sự thay đổi nhịp điệu có khả năng gợi tả âm thanh, hành động, cử chỉ, thể hiện giọng điệu thích hợp với tình cảm cần thể hiện khi nói hoặc viết: mạnh mẽ, lôi cuốn, nhẹ nhàng, thuyết phục, dồn dập, gấp gáp, mô phỏng âm thanh, hình dáng,…Việc tạo nhịp điệu ohuj thuộc vào việc ngắt nhịp ngắn hay dài, đều đặn hay không đều đặn cùng với cách sử dụng từ ngữ, thanh điệu.

- Điệp âm, điệp vần, điệp thanh góp phần gợi cảm xúc, khơi gợi trí tưởng tượng ở người đọc, người nghe nhằm khắc họa hình tượng một cách ấn tượng rõ nét.

Câu 1: Nhận xét về nhịp điệu, sự phối hợp âm thanh (cùng với các phép lặp cú pháp, lặp từ ngữ) nhằm tạo ra âm hưởng hùng hồn, đanh thép cho một lời tuyên ngôn trong câu sau:

"Một dân tộc đã gan góc chống ách nô lệ của Pháp hơn 80 năm nay, một dân tộc đã gan góc đứng về phe đồng minh chống phát xít mấy năm nay, dân tộc đó phải được tự do! Dân tộc đó phải được độc lập!"

(Hồ Chí Minh, Tuyên ngôn Độc Lập)

- Tính chất mở hay đóng của âm tiết kết thúc mỗi nhịp:

+ Tộc, góc (đóng); nay (mở)

+ Đó (đóng); do (mở)

+ Đó (đóng); lập (mở)

Câu 2: Phân tích tác dụng của âm thanh, nhịp điệu có sự phối hợp với phép lặp từ ngữ và kết cấu cú pháp trong việc tạo nên sắc thái hùng hồn, thiêng liêng trong lời kêu gọi cứu quốc:

“Bất kì đàn ông, đàn bà, bất kì người già, người trẻ, không chia tôn giáo, đảng phái dân tộc, hễ là người Việt Nam thì phải đứng lên đánh thực dân Pháp để cứu Tổ quốc. Ai có súng dùng súng. Ai có gươm dùng gươm, không có gươm thì dùng cuốc thuổng, gậy gộc. Ai cũng phải ra sức chống thực dân Pháp cứu nước”.

(Hồ Chí Minh, Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến)

Gợi ý:

Để tạo ra sắc thái hùng hồn, thiêng liêng của lời kêu gọi cứu nước, đoạn văn đã có sự phối hợp của nhiều yếu tố sau:

- Đoạn văn có sự phối hợp vần bằng và vần trắc tạo sự hài hoà về thanh điệu cuối mỗi nhịp và sắc thái thiêng liêng, trang trọng cho lời văn.

- Phép điệp phối hợp với phép đối. Không chỉ điệp (lặp) từ ngữ mà cả lặp kết cấu ngữ pháp và nhịp điệu. Ở câu đầu được lặp lại là: 4/2/4/2. Đối xứng về nhịp điệu và kết cấu ngữ pháp ("Ai có súng dùng súng. Ai có gươm dùng gươm". Nhịp 3/2, 3/2).

- Sự phối hợp giữa những nhịp điệu ngắn (đầu câu 1,2,3) với những nhịp dàn trải (vế cuối câu 1,4) tạo nên âm hưởng khi khoan thai, khi dồn dập mạnh mẽ. Điều đó thích hợp với một lời kêu gọi cứu nước thiêng liêng.

Câu 3: Nhịp điệu và âm hưởng trong đoạn văn sau thích hợp với việc khẳng định, ngợi ca sức mạnh, ý chí kiên cường của cây tre, hình ảnh tượng trưng cho con người Việt Nam. Hãy phân tích điều đó.

"Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xa tăng, đại bác. Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín. Tre hi sinh để bảo vệ con người. Tre anh hùng trong lao động! Tre anh hùng trong chiến đấu!"

(Thép Mới, Cây tre Việt Nam)

Gợi ý:

Nhịp điệu lời văn khi nhanh, chậm thể hiện sự hào hứng, niềm vui, tự hào của tác giả đối với hình ảnh cây tre

- Nhịp ngắn, dứt khoát, mạnh mẽ

- Nhân hóa về từ vựng và việc sử dụng nhiều động từ chỉ hoạt động (chống, xung phong, giữ, hi sinh, bảo vệ)

- Hai câu cuối lặp từ ngữ, lặp kết cấu ngữ pháp, ngắn gọn, không dùng động từ, ngắt nhịp sau từ “tre” tạo điểm nhấn như lời ngợi ca công trạng của cây tre.

Câu 4: Phân tích tác dụng tạo hình tượng của việc điệp âm đầu trong các câu sau:

a. 

Dưới trăng quyên đã gọi hè

Đầu tượng lửa lựu lập lòe đâm bông.

(Nguyễn Du, Truyện Kiều)

b.

Làn ao lóng lánh bóng trắng loe.

(Nguyễn Khuyến, Uống rượu mùa thu)

Gợi ý:

a. Lặp phụ âm đầu (l) trong 4 tiếng: lửa lựu lập lòe thể hiện trạng thái ẩn hiện trong không gian rộng của hoa lựu

b. Có sự hợp âm của các từ làn- lóng lánh- loe tạo ra sự lan tỏa, ánh sáng của ánh trăng trên bề mặt ao.

Câu 5: Trong đoạn thơ sau, vần nào được lặp lại nhiều nhất? Nêu tác dụng biểu hiện sắc thái ý nghĩa của phép điệp vần đó.

Lá bàng đang đỏ ngọn cây.

Sếu giang mang lạnh đang bay ngang trời

Mùa đông còn hết em ơi

Mà con én đã gọi người sang xuân!

(Tố Hữu, Tiếng hát sang xuân)

Gợi ý:

- Trong đoạn thơ Tố Hữu, vần ang lặp tới 7 lần (bàng, đàng, giang, mang, đang, ngang, sang)

- Vần ang là vần mở rộng tạo nên cảm giác mở rộng, lan ra không gian mênh mông, thích hợp không khí mùa xuân đang về với mọi người.

- Cảm xúc được gợi thông qua phép điệp vần.

Câu 6: Phân tích các yếu tố từ ngữ, phép lặp cú pháp, nhịp điệu trong các dòng thơ trong bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng.

Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm

Heo hút cồn mây súng ngửi trời

Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống

Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi.

(Quang Dũng, Tây Tiến)

Gợi ý:

- Các yếu tố từ ngữ: từ láy ("khúc khuỷu", "thăm thẳm", "heo hút"), phép nhân hóa ("súng ngửi trời"), lặp từ ngữ ("dốc lên khúc khuỷu/ dốc thăm thẳm") phối hợp biện pháp lặp và đối ("ngàn thước lên cao/ngàn thước xuống").

- Phép lặp cú pháp (câu 1 và câu 3).

- Ngắt nhịp: 4 - 3 ở ba câu thơ đầu.

- Thanh điệu: 3 câu đầu dùng nhiều thanh trắc xen kẽ thanh bằng, cuối toàn thanh bằng tạo ấn tượng về một viễn cảnh rộng mở ra mắt khi đã trải qua nhiều hiểm trở, khó khăn. Câu cuối khổ thơ toàn vần B gợi tả một không khí thoáng đãng, rộng lớn trải ra trước mắt khi đã vượt qua con đường gian lao vất vả.

- Tác dụng: Tất cả các yếu tố trên đã phối hợp tạo dựng khung cảnh hiểm trở của vùng rừng núi và tính chất khốc liệt của cuộc hành quân.

Trên đây là bài Soạn văn 12 Thực hành một số phép tu từ ngữ âm tóm tắt. Ngoài ra, các em có thể tham khảo thêm bài soạn chi tiết Thực hành một số phép tu từ ngữ âm.

-----Mod Ngữ văn biên soạn và tổng hợp-----