Soạn bài Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết - Ngữ văn 7 Tập 2 Chân Trời Sáng Tạo

- Văn bản: Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết là những câu tục ngữ được cha ông ta đúc kết, truyền cho con cháu sau này về sự dự báo thời tiết.

- Tục ngữ ngắn gọn, có nhịp điệu, hình ảnh sinh động, dễ nhớ, dễ thuộc.

2. Soạn bài Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết Ngữ văn 7 tập 2 Chân Trời Sáng Tạo

Câu hỏi: Thiên nhiên tác động như thế nào đến cuộc sống của chúng ta?

Trả lời:

Thiên nhiên có tác động to lớn đến cuộc sống của chúng ta trong mọi hoạt động từ cuộc sống sinh hoạt đến hoạt động sản xuất. 

Câu hỏi: Tác giả dân gian muốn nói về hiện tượng gì qua câu 6?

Trả lời:

Đó là hiện tượng thời gian thay đổi theo mùa đông và mùa hè. Vào mùa Đông, ngày dài đêm ngắn. Vào mùa Đông, đêm dài ngày ngắn

Câu 1: Những dấu hiệu nào giúp em nhận biết các câu trong văn bản trên là tục ngữ?

Trả lời:

Dựa vào các đặc điểm của tục ngữ: 

- Thường ngắn gọn (câu ngắn nhất gồm 4 chữ, câu dài có thể trên dưới 16 chữ) 

- Có nhịp điệu, hình ảnh. 

- Hầu hết đều có vần và thường là vần lưng. 

- Đó là những câu được sử dụng trong lời nói hằng ngày. Có nội dung, tục ngữ thể hiện những kinh nghiệm của nhân dân về thiên nhiên, lao động sản xuất, con người và xã hội. 

Câu 2: Các câu tục ngữ trên cùng nói về điều gì?

Trả lời:

Các câu tục ngữ trên cùng nói về những kinh nghiệm trong dân gian về thời tiết được nhân dân đúc kết và ứng dụng vào hoạt động sản xuất cùng cuộc sống thường ngày. 

Câu 3: Điền số chữ, số dòng, số vế của các câu tục ngữ số 2,4,6 vào bảng sau: 

Câu	Số chữ	Số dòng	Số vế
1	8	1	2
2
4
6

Trả lời:

Câu	Số chữ	Số dòng	Số vế
1	8	1	2
2	8	1	2
4	13	1	3
6	14	2	2

Câu 4: Xác định các cặp vần từ câu tục ngữ số 2 đến số 6 và điền vào bảng dưới đây: 

Câu	Cặp vần	Loại vần
1	Trưa - mưa	Vần cách
2
3
4
5
6

Nhận xét về tác dụng của vần trong các câu tục ngữ nêu trên. 

Trả lời:

Câu	Cặp vần	Loại vần
1	Trưa - mưa	Vần cách
2	Hạn - tán	Vần cách
3	May - bay	Vần cách
4	Đài - Hai	Vần cách
5	Mưa - vừa	Vần cách
6	Năm - nằm; Mười - cười	Vần cách

=> Tác dụng: làm cho các câu tục ngữ có nhịp điệu, thêm sinh động.

Câu 5: Về hình thức, câu tục ngữ số 5 có gì khác biệt so với các câu còn lại?

Trả lời:

Về hình thức, câu tục ngữ số 5 khác những câu còn lại ở sự cân xứng các vế câu. 

Câu 6: Theo em, các câu tục ngữ trên đây có thể giúp ích gì cho con người trong cuộc sống? 

Trả lời:

Theo em, các câu tục ngữ trên đây đã giúp ích cho con người trong cuộc sống trong việc dự đoán thời tiết để sắp xếp công việc cũng như sản xuất cho phù hợp. 

Câu 7: Em hãy hình dung một tình huống giao tiếp có thể sử dụng các câu tục ngữ trên. Sau đó, viết một đoạn đối thoại hoặc một đoạn văn về tình huống này với độ dài khoảng 5,6 câu. 

Trả lời:

Bầu trời thật khó hiểu, chỗ thì âm u chỗ lại bừng sáng. Em ra sân ngắm trời, băn khoăn không biết thời tiết ra sao để sắp xếp các việc vào buổi chiều. Vừa lúc đó, bà em từ trong nhà đi ra, em hỏi bà: 

- Bà ơi, thời tiết khó hiểu quá!

- Sao cháu lại nói vậy?

- Nhìn lên bầu trời mà cháu không biết sẽ mưa hay nắng ạ. 

Bà cười hiền từ rồi nói: 

- Cháu hãy nhìn những chú chuồn chuồn nhé: 

“Chuồn chuồn bay thấp thì mưa,

Bay cao thì nắng, bay vừa thì râm”

Em cảm ơn bà vì điều bổ ích và thú vị!

Nhằm giúp các em hiểu hơn về bài soạn này, các em có thể tham khảo thêm:

• Bài giảng Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết

Câu hỏi: Giải thích câu tục ngữ Chuồn chuồn bay thấp thì mưa, bay cao thì nắng bay vừa thì râm.

Trả lời:

Với một nước thuần nông nghiệp với nghề chính là trồng lúa nước thì thời tiết là một yếu tố quan trọng được quan tâm hàng đầu mỗi mùa vụ lúa vì nó ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và sản lượng của vụ mùa đó. Trước đây khi chưa có truyền hình, chưa có chương trình dự báo thời tiết thì cha ông ta thường quan sát sự vật xung quanh và tìm ra được những quy luật thời tiết rất thú vị. “Chuồn chuồn bay thấp thì mưa / Bay cao thì nắng, bay vừa thì râm” là một trong số đó. Bạn đã từng rất quen thuộc với câu ca dao “Chuồn chuồn bay thấp thì mưa, bay cao thì nắng, bay vừa thì râm” hay câu “Chim én bay thấp thì mưa”. Vậy bạn có hiểu ý nghĩa khoa học của hiện tượng này không?

Nguyên nhân là trước lúc trở trời, trong không khí có nhiều hơi nước, đọng vào những bộ cánh mỏng của côn trùng, làm tăng tải trọng, khiến chúng chỉ có thể bay là là sát mặt đất.

Trong số các côn trùng này có loài lớn như chuồn chuồn, nhưng cũng có các loài mối, muỗi nhỏ mà chúng ta không nhìn thấy. Ngoài ra vì áp thấp, ngột ngạt, nên nhiều loài sâu bọ cũng chui lên khỏi mặt đất. Chim én bay xuống thấp chính là để bắt những côn trùng, sâu bọ này. Cho nên, cứ mỗi khi thấy chim én bay thành đàn sà xuống, người ta lại nói rằng trời sắp có mưa. Chuồn chuồn bay thấp hay bay cao phụ thuộc vào áp suất của khí quyển. Áp suất khí quyển lại liên quan đến nhiệt độ và độ ẩm của không khí.

Do cánh của chuồn chuồn quá mỏng lại có các nan đặc biệt hút được độ ẩm của không khí. Vậy nên khi trời sắp mưa thì độ ẩm trong không khí tăng cao, không khí có nhiều hơi nước, đọng vào những bộ cánh mỏng của chuồn chuồn, làm tăng tải trọng, khiến chúng chỉ có thể bay là là sát mặt đất.

Khi trời nắng, độ ẩm không khí giảm, cánh của chuồn chuồn khô đi và nhẹ hơn nên sẽ bay được cao hơn.Vậy nên ông cha ta từ ngày xưa có thể nhìn chuồn chuồn bay mà đoán biết thời tiết trong ngày như thế nào.

Chuồn chuồn có tập tính đó là bẩm sinh là vì đôi cánh chuồn chuồn có 1 chuỗi cảm ứng về nhiệt độ và cảm ứng. vì nó theo tập tính đẻ trứng theo mùa của nó được truyền từ các đời của chuồn chuồn. Khi nhiệt độ cao thì lượng không khí ẩm môi trường thấp thì nước sông ao hồ đều thấp nên nó ko đẻ trứng. Khi trời mưa thì nó lại bay thấp vì mưa xuống thì nó sẽ đẻ trứng (chuồn chuồn đẻ trứng ở trong nước) cứ mỗi lần nó chạm vào mặt nước là nó đẻ trứng vào trong dòng nước.

Kinh nghiệm này phản ánh khá đúng thực tiễn. Chuồn chuồn bay thấy hay bay cao phụ thuộc vào áp suất của khí quyển. Áp suất khí quyển lại liên quan đến nhiệt độ và độ ẩm của không khí. Người ta nhận thấy khi sắp mưa những hạt hơi nước nhỏ bé sẽ đọng lại trên các cánh mỏng của chuồn chuồn, làm tăng tải trọng và khiến chúng phải bay thấp là đà sát mặt đất. Khi đó ta cũng thấy sân nhà hoặc sàn nhà lát gạch men hay lát đá sẽ ngưng đọng hơi nước thành các giọt nước nhỏ, ta gọi là hiện tượng “đổ mồ hôi”.

Khi chuồn bay thấp tức nghĩa là áp suất không khí lúc đó thấp đè lên con chuồn chuồn làm cho nó bay thấp xuống thì trời mưa. Con chuồn chuồn bay cao tức là áp suất không khí lúc đó cao giúp cho chuồn chuồn bay cao lên thì trời nắng. Khi chuồn chuồn bay vừa tức là có áp suất không khí nhưng không đủ để đưa nó bay cao hơn cũng không đủ đẻ là nó bay thấp xuống nên trời không nắng cũng không mưa tức là trời sẽ râm.

Câu ca dao “Chuồn chuồn bay thấp thì mưa/ Bay cao thì nắng, bay vừa thì râm” là một trong những đúc kết giá trị của cha ông ta về dự báo thời tiết trong điều kiện cuộc sống còn giản đơn, qua đó giúp ta thêm ngưỡng mộ tài quan sát và trí tuệ của người xưa.

Nếu có thắc mắc cần giải đáp các em có thể để lại câu hỏi trong phần Hỏi đáp, cộng đồng Ngữ văn HỌC247 sẽ sớm trả lời cho các em. 

Qua văn bản Những kinh nghiệm dân gian về thời tiết gửi đến người đọc có thêm những hiểu biết mới mẻ về cách dự đoán thời tiết trong quan niệm của cha ông ta ngày xưa. Để cảm nhận được một cách sâu sắc về văn bản này, các em có thể tham khảo một số bài văn mẫu dưới đây:

---------------------------(Đang cập nhật)-------------------------