Soạn bài Chiếc lá đầu tiên - Hoàng Nhuận Cầm - Ngữ văn 10 Tập 2 Chân Trời Sáng Tạo

- Văn bản tái hiện kí ức của tác giả về những kỉ niệm tuổi học trò bên trường cũ, lớp học năm xưa, bạn bè, những trò nghịch ngợm...và cả tình yêu đầu tiên của mình. Tình cảm ấy thật trong sáng, là nỗi bâng khuâng nhớ tiếc, là gắn bó thiết tha vừa ấm áp ngọt ngào, vừa chân thật hồn nhiên.

Câu hỏi: Kỉ niệm nào về mái trường khiến bạn xúc động nhất? Hãy chia sẻ với các bạn về điều đó.

Trả lời:

Đối với tôi, hình ảnh mái trường cấp hai sẽ còn in đậm mãi trong tâm trí tôi.

Trường của tôi vừa mới xây dựng cách đây không lâu nên vẫn còn rất mới và khang trang. Ngôi trường nằm tại mặt đường quốc lộ của xã với một diện tích khá rộng rãi. Trường được bảo vệ bởi một bức tường hình vuông kiên cố. Trên những bức tường gần cổng trường còn được trang trí nhiều bức tranh rất đẹp vẽ bằng sơn.

Bên trong ngôi trường, các dãy nhà được sơn màu vàng như màu của ánh nắng. Mỗi dãy nhà đều có bốn tầng, mỗi tầng có bốn phòng học. Điểm chung của các phòng là đều có bảng đen, bàn ghế, điều hòa… Nhưng ở mỗi phòng học lại được trang trí khang nhau. Sân trường là nơi rộng rãi nhất. Toàn bộ sân được đổ bê tông phẳng lì. Các bồn cây trong sân được sắp xếp thẳng hàng. Cây cối xanh tốt khiến cho sân trường luôn mát mẻ. Khu vực dãy nhà hiệu bộ là nơi làm việc của các cán bộ, thầy cô trong trường. Phía trước dãy nhà này còn có khu vực sân khấu để tổ chức các buổi lễ trong năm học hay lễ chào cờ hàng tuần. Phía bên trái của công trường là khu vực để xe của giáo viên và học sinh. Còn đằng sau dãy nhà hiệu bộ là một khoảng đất rất rộng đang được xây dựng để trở thành sân bóng.

Dưới mái trường thân yêu này, tôi đã được trải qua thật nhiều kỉ niệm đẹp đẽ bên thầy cô và bạn bè. Những giờ học tuy vất vả nhưng rất bổ ích. Những giờ ra chơi sông động, vui vẻ. Đặc biệt, tôi vẫn còn nhớ như in buổi lễ khai trường đầu tiên. Ngày khai trường của một học sinh lớp sáu - học sinh đầu cấp với tôi thật trọng đại. Khi đứng trước cánh cổng trường cao rộng, tôi đã cảm thấy thật lo âu. Vậy mà giờ đây, tôi đã quá quen thuộc với trường lớp, thầy cô và bạn bè.

Tôi mong rằng những năm tháng được học tập dưới mái trường cấp hai thân yêu sẽ trôi qua thật ý nghĩa. Tôi rất yêu quý nơi này.

Câu 1: Bạn hiểu thế nào về hai dòng thơ đầu?

Trả lời:

- Đó là cảm xúc của tác giả về quãng thời gian tươi đẹp đã xa với nhân vật “Em”.

- Hai câu thơ như dâng đầy nỗi nhớ da diết và sự tiếc nuối của tác giả về những năm tháng của quá khứ đã trôi theo dòng chảy của thời gian.

Câu 2: Khổ thơ này gợi lên trong bạn cảm xúc gì về ngôi trường của mình?

Trả lời: 

- Khổ thơ gợi em nhớ về kỉ niệm trường cũ, lưu luyến và tiếc nuối về thời học sinh đã qua.

- Đó là những năm tháng học trò đầy hồn nhiên và vui tươi. Vẫn mãi còn đó những hình ảnh của thầy cô, bạn bè, lớp học, sân trường và bóng cây,... Tất cả dù đã xa, song luôn là kí ức đẹp và không bao giờ phai mờ.

Câu 3: Bạn hình dung thế nào về cảnh được miêu tả trong đoạn thơ này?

Trả lời: 

- Đoạn thơ khiến người đọc hình dung ra một lớp học vui nhộn - nơi có "một nàng Bạch Tuyết" dịu dàng như cô giáo và "những chủ lùn rất quấy" là những cô, cậu học trò tinh nghịch. Trên lớp học, ngoài những giờ học nghiêm túc thì không thể thiếu những lúc pha trò của học sinh, làm cho không khí lớp học luôn vui tươi với những tiếng cười sảng khoái, đầy trong sáng. Qua đoạn thơ của tác giả, câu: "Nhất quỷ, nhì ma, thứ ba học trò" càng trở nên đúng nghĩa.

Câu 4: Bạn cảm nhận như thế nào về tình cảm của chủ thể trữ tình được thể hiện quan đoạn thơ này?

Trả lời:

Đọc những câu thơ này, ta như chạm được vào tình cảm và nỗi niềm của tác giả. Đó là sự xúc động, xôn xao khi nhớ về "những chuyện năm nao, những chuyện năm nào" - một thời học trò đã xa của tác giả. Bên cạnh đó, tình cảm của tác giả dành cho người thầy giáo của mình cũng thật đáng trân quý và ngưỡng mộ. Thời gian trôi qua, tác giả không muốn thấy thầy già đi, tóc bạc thêm nữa. Bốn câu thơ ngắn gọn những cũng đủ lột tả hết được tình cảm và tâm tư của tác giả dành cho người thầy và ngôi trường cũ của mình. 

Câu 1: Theo bạn, các từ ngữ “một người” (dòng 8), “tôi” (dòng 16), “anh” (các dòng thơ khác) trong bài thơ có thể chỉ những ai? Các sử dụng các từ ngữ nhân xưng như vậy có tác dụng gì?

Trả lời:

=> Cách sử dụng các từ ngữ nhân xưng như vậy có tác dụng tránh lặp từ và phù hợp với cách xưng hô với từng đối tượng mà tác giả muốn nhắn gửi trong bài thơ.

Câu 2: Xác định các biện pháp tu từ được sử dụng trong khổ 3, 4, 6 và nêu tác dụng của chúng.

Trả lời: 

- Khổ 3: Điệp ngữ “Muốn nói – muốn khóc”, “bao nhiêu” nhấn mạnh cảm xúc.

- Khổ 4: Điệp từ "Nỗi nhớ" có tác dụng nhấn mạnh nỗi nhớ của tác giả, tạo nhịp điệu cho lời thơ và giúp từ ngữ giàu giá trị biểu đạt hơn. Câu hỏi tu từ: "Bạn có nhớ trường, nhớ lớp, nhớ tên tôi" thể hiện nỗi nhớ da diết của tác giả với các bạn cũ.

- Khổ 6: Ẩn dụ "Mùa hoa mơ" và "mùa phượng cháy" lần lượt chỉ mùa xuân và mùa hạ, có tác dụng ám chỉ thời gian trôi nhanh và liên tục. 

Câu 3: Nhận xét về tác dụng của việc sử dụng dối thoại ở khổ thơ 5.

Trả lời: 

Việc sử dụng đối thoại ở khổ thơ này giúp làm tăng thêm sự tương tác vui vẻ pha chút tinh nghịch của các cô, cậu học trò. Qua đó, người đọc có thể tưởng tượng ra một lớp học với không khí vui nhộn, tràn ngập tiếng cười của tuổi học trò.

Câu 4: Liệt kê một số từ ngữ, hình ảnh bộc lộ tình cảm, cảm xúc của chủ thể trữ tình. Từ đó, nêu cảm hứng chủ đạo của bài thơ.

Trả lời:

- Một số từ ngữ, hình ảnh bộ lộ tình cảm, cảm xúc của chủ thể trữ tình là: "mê say", " bâng khuâng", "nỗi nhớ", "xúc động", "xôn xao", "trán thầy",...

- Cả bài thơ là nỗi nhớ da diết, niềm khắc khoải của tác giả về một thời tuổi học trò tươi đẹp đã qua. Tác giả nhìn về quá khứ với những cảm xúc cũ, hình ảnh cũ ùa về và đọng lại sự tiếc nuối khi thời gian trôi đi nhanh. Bài thơ như một bản nhạc với những nốt trầm, khiến người đọc cảm thông và cùng sống trong những nỗi nhớ, kỉ niệm của tác giả.

Câu 5: Bạn cảm nhận như thế nào về hình ảnh "Chiếc lá buổi đầu tiên" ở cuối bài thơ?

Trả lời:

- Hình ảnh “chiếc lá buổi đầu tiên” ở cuối bài thơ là một hình ảnh mang tính tượng trưng. Đó là tình yêu đầu, là tuổi học trò, là quãng thời gian đẹp đẽ và cũng là một con người khác của tác giả - một người của thời ngây ngô, trong sáng. 

Câu 6: Bài thơ gợi lên trong bạn những kỉ niệm và suy nghĩ gì về tuổi học trò?

Trả lời: 

- Tuổi học trò mang đến cho mỗi người những kiến thức, tình bạn, tình thầy trò và những kỉ niệm khó quên.

- Đó là những kỉ niệm quý giá, đem đến cảm giác tiếc nuối mỗi khi hồi tưởng mà chắc hẳn bất kì ai trong chúng ta cũng muốn sống lại trong đó nhiều lần nữa.

Nhằm giúp các em hiểu hơn về bài soạn này, các em có thể tham khảo thêm:

• Bài giảng Chiếc lá đầu tiên - Hoàng Nhuận Cầm

Câu hỏi: Viết một đoạn văn (khoảng 150 chữ) kể về một kỉ niệm có ý nghĩa sâu sắc đối với bạn.

Trả lời:

Trong cuộc đời của mỗi người đều có những kỉ niệm đáng trân trọng. Đó là hành trang để chúng ta vững bước vào đời. Và tôi cũng có những kỉ niệm đẹp đẽ như vậy.

Kỉ niệm mà tôi vẫn nhớ đó là buổi khai giảng cuối cùng của năm học cấp một. Một buổi lễ thật ý nghĩa đối với một học sinh. Tôi còn nhớ hôm đó là một ngày cuối thu. Bầu trời trong xanh, cao thẳm. Tôi thức dậy từ rất sớm để chuẩn bị mọi thứ. Bảy giờ kém mười lăm phút, mẹ đưa tôi đến trường.

Buổi lễ khai giảng bắt đầu vào đúng bảy giờ ba mươi phút. Mở đầu là các tiết mục văn nghệ chào mừng lễ khai giảng. Sau đó là phần diễu hành của các em học sinh lớp một. Khi nhìn thấy khuôn mặt bỡ ngỡ của các em, tôi lại nhớ đến hình ảnh của mình khi mới bước chân vào mái trường Tiểu học thân yêu. Sau khi tiến hành lễ chào cờ, tất cả học sinh được yêu cầu ổn định trật tự để nghe lời phát biểu của cô hiệu trưởng. Giọng cô trầm ấm mà trang nghiêm, khiến cho tôi cảm thấy rất xúc động. Những lời dặn dò của cô hiệu trưởng về một năm học mới bổ ích khiến tôi có thêm động lực để cố gắng. Điều đặc biệt nhất, tôi sẽ thay mặt toàn thể học sinh khối năm bày tỏ cảm xúc, gửi lời tri ân tới các thầy cô. Đây là lần đầu tiên tôi đứng trước một đám đông để phát biểu. Cũng là lần đầu tiên tôi được giao một trọng trách lớn như vậy. Điều đó khiến tôi cảm thấy có chút hồi hộp, lo âu. Nhưng được sự động viên của cô tổng phụ trách, tôi thêm tự tin hơn. Trong bộ đồng phục mới tinh và gọn gàng, tôi đứng trên sân khấu trình bày bài phát biểu. Sau phần phát biểu của tôi, các thầy cô và học sinh toàn trường đã dành tặng cho tôi một tràng pháo tay. Khi trở vào, tôi cũng đã nhận được lời khen của cô tổng phụ trách. Lúc đó, tôi thấy thật tự hào, hạnh phúc.

Buổi lễ kết thúc bằng hồi trống chào mừng năm học mới. Đó là một hồi trống trang nghiêm nhất, vang vọng nhất mà tôi từng nghe. Nó vang lên trong không khí im phăng phắc, nghiêm trang và hồi hộp. Vậy là năm học cuối cùng của tôi dưới mái trường tiểu học thân yêu đã bắt đầu.

Buổi lễ khai giảng kết thúc trong niềm hân hoan của một năm học mới. Khi nhắc về những kỉ niệm ngày khai trường, trong lòng tôi lại nhớ đến những câu văn trong tác phẩm “Tôi đi học” của nhà văn Thanh Tịnh mà tôi đã từng đọc: “Hằng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại nao nức những kỷ niệm mơn man của buổi tựu trường”.

Nếu có thắc mắc cần giải đáp các em có thể để lại câu hỏi trong phần Hỏi đáp, cộng đồng Ngữ văn HỌC247 sẽ sớm trả lời cho các em. 

Văn bản Chiếc lá đầu tiên - Hoàng Nhuận Cầm giúp người đọc cảm hiểu hơn về những kỉ niệm bồi hồi, tiếc nuối khi phải rời xa mái trường từng gắn bó với thời học sinh của mình. Để cảm nhận được một cách sâu sắc về văn bản này, các em có thể tham khảo một số bài văn mẫu dưới đây: