Soạn bài Cáo bệnh, bảo mọi người của Thiền Sư Mãn Giác - Ngữ văn 10

1. Tóm tắt nội dung bài học

• Bài thơ thể hiện triết lí nhân sinh sâu sắc về cuộc đời, quy luật của sự sống. Đồng thời nói lên thái độ của nhà thơ trước cuộc đời cũng như quan niệm sống tích cực giữa dòng đời mà tác giả đã thể hiện thông qua ngôn từ thơ.

• Điệp cấu trúc câu, đối lập, đảo trật tự câu
• Hình ảnh mang sức tượng trưng

Câu 1: Hai câu thơ đầu nói lên quy luật nào của tự nhiên? Nếu đảo câu thơ 2 lên vị trí câu thơ đầu thì ý thơ khác nhau như thế nào? Đảo như thế, trong những quy luật trên, quy luật nào giữ nguyên, quy luật nào ảnh hưởng, bì sao?

• Hai câu thơ đầu nói lên quy luật của tự nhiên: hóa sinh của tự nhiên. Hoa cũng như người, không thể mãi đứng yên, bất biến. Tất cả đều vận động theo một quy luật biến đổi tuần hoàn, có sinh rồi có diệt. Đó là lẽ tự nhiên của mọi vật trong trời đất.
• Nếu ta đảo câu thơ 2 lên vị trí câu thơ đầu thì ý thơ sẽ thay đổi. Ở đây tác giả nhìn nhận tự nhiên theo quy luật: xuân qua rồi thì xuân sẽ tới, hoa rụng rồi sẽ có hoa tươi. Một cái nhìn hết sức lạc quan. Theo cách nhìn này thì vòng đời cứ thế mở ra, cái sau tiếp nối cái trước. Bánh xe luân hồi không ngừng chuyển động. Vòng sau tươi đẹp hơn vòng trước.
• Nếu đảo câu 2 lên vị trí của câu đầu thì quy luật tự nhiên ở đây được nhìn nhận theo cách nhìn hoàn toàn khác: xuân tới rồi xuân qua, hoa tươi rồi hoa rụng. Cách nhìn này đi theo chiều hướng khác, một cái nhìn bi quan. Vòng luân hồi như bị khép lại.

Câu 2: Câu thơ 3 và 4 nói lên quy luật gì trong cuộc sống của con người? Anh (chị) cảm nhận như thế nào về tâm trạng tác giả qua hai câu thơ này? Nguyên nhân dẫn đến tâm trạng ấy?

• Câu thơ 3 và 4 nói lên quy luật của đời người - quy luật: sinh, lão, bệnh, tử theo quan niệm của đạo Phật. Con người cùng với thời gian trôi thì tuổi trẻ sẽ qua đi và tuổi già ắt đến. Tuổi già đến trên đầu mà thời gian thì không ngừng trôi chảy (trước mắt việc đi mãi). Vì thế cuộc đời con người trong khoảnh khắc có khác gì ảo ảnh. Hai câu thơ có chút bâng khuâng nuối tiếc vì thời gian của vũ trụ thì vô thuỷ vô chung còn thời gian của đời người thì ngắn ngủi.
• Tâm trạng tiếc nuối đó bắt nguồn từ sự tha thiết đối với cuộc sống, cái mong muốn dâng hoa, cái mật cho đời mãi cuộn dâng trong lòng tác giả. Con người hiểu được, ý thức được cái ngắn ngủi nhưng quý giá của cuộc đời nên đã không sống hoài, sống phí mà sống một cách đầy ý nghĩa, sống hết kích thước cuộc sống và sẽ tìm được mùa xuân vĩnh cửu trong tâm hồn.

Câu 3: Hai câu cuối có phải là nhà thơ tả thiên nhiên không? Câu thơ đầu khẳng định "Xuân qua, trăm hoa rụng" vậy mà hai câu thơ cuối lại nói xuân tàn vẫn nở cành mai. Như thế có mâu thuẫn không? Vì sao? Cảm nhận của anh (chị) về cành mai trong hai câu thơ cuối?

• Hai câu thơ cuối này không đơn thuần chỉ là miêu tả thiên nhiên mà qua hai câu thơ cuối này cho ta thấy một quan niệm phật giáo hết sức minh triết được rút ra: khi con người đã giác ngộ đạo (cũng có nghĩa là đã hiểu chân lí, nắm được quy luật của cuộc đời thì có thể có được sức mạnh lớn lao, vượt lên trên lẽ hóa sinh thông thường. Như thiền sư đã đắc đạo trở về với bản thể vĩnh hằng, không sinh, không diệt, như cành mai kia vẫn đơm bông bất chấp xuân tàn.
• Ở hai câu thơ đầu, tác giả đã khẳng định “Xuân qua, trăm  hoa rụng” nhưng trong câu thơ này hình ảnh một cành mai phơi phới hiện ra bất chấp xuân tàn là một sự vô lí, vô lí nhưng lại mang một ý nghĩa triết lí sâu sắc, toát lên niềm lạc quan tươi sáng, gợi nên một sự sinh sôi bất diệt, sự sống dồi dào và tươi mới luôn có thể vượt qua được mọi hoàn cảnh để vui sống, khẳng định một niềm tin bất diệt vào tương lai. Cành mai báo hiệu mùa xuân hiện ra ở cuối bài thơ vượt qua sương giá mà nở hoa mang một ý nghĩa thâm sâu và tinh vi như cái thẳm sâu của Phật pháp vậy.
• Cảm nhận: 
  • Hai câu thơ cuối là một hình tượng nghệ thuật đẹp
    • Mai là 1 trong 4 loại cây tứ quý
    • Mai mang vẻ đẹp vừa ẩn vừa tỏa: kín đáo dịu dàng , thanh cao quý phái trang nhã tinh khiết
    • Gợi lên sự cảm nhận về sự sống sinh sôi bất diệt
    • Biểu tượng cho sức sống mãnh liệt của vạn vật và con người

Câu 4: Qua bài kệ, anh (chị) hãy làm sáng tỏ lòng yêu đời và cái nhìn lạc quan của tác giả?

• Bài thơ thể hiện rất rõ lòng yêu đời với cái nhìn lạc quan của nhà thơ. Niềm yêu đời, niềm lạc quan tươi sáng ấy được thể hiện qua cách nói khẳng định, qua các hình tượng thiên nhiên mang vẻ đẹp tươi tắn, gợi lên sự cảm nhận về sự sống sinh sôi và bất diệt. Quy luật của cuộc đời là sinh – tử – sinh nhưng bài thơ mở đầu bằng "xuân tàn" và kết thúc bằng "một nhành mai" tươi. Đó là một cách nhìn lạc quan.
• Lời kệ được viết khi nhà thơ đau bệnh nhưng nó vẫn toát lên sự bình thản yêu đời, xuất phát từ một thể trạng tinh thần khoẻ mạnh, đầy bản lĩnh, đạt đến độ tự tại ung dung.