Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo Bài 1: Hiện thực lịch sử và nhận thức lịch sử

a) Hiện thực lịch sử

Lịch sử là những gì đã diễn ra trong quá khứ gắn với con người và xã hội loài người.

Hiện thực lịch sử là những gì đã diễn ra trong quá khứ, tổn tại một cách khách quan, độc lập, ngoài ý muốn của con người. Con người có khả năng nhận thức hiện thực khách quan, vì vậy lịch sử còn là hiện thực khách quan có thể nhận thức được.

Dấu tích bãi cọc Bạch Đằng năm 1288 (Hải Phòng)

b) Nhận thức lịch sử

Nhận thức lịch sử là những hiểu biết của con người về hiện thực lịch sử, được trình bày, tái hiện theo nhiều cách thức khác nhau.

Hiện thực lịch sử chỉ có một nhưng lịch sử được con người nhận thức ở nhiều cách, nhiều góc độ khác nhau. Để phục dựng bức tranh lịch sử một cách chân thực, nhà sử học không thể tiến hành trong phòng thí nghiệm, mà phải nỗ lực tìm kiếm tư liệu, sử dụng phương pháp và cách tiếp cận phù hợp để đáp ứng nhu cầu nhận thức lịch sử.

a) Khái niệm Sử học

Sử học là khoa học nghiên cứu lịch sử của xã hội loài người nói chung hoặc của một quốc gia, dân tộc, địa phương, con người nói riêng. 

b) Đối tượng nghiên cứu của Sử học

Đối tượng nghiên cứu của Sử học là quá trình phát sinh, phát triển của xã hội loài người trong quá khứ (cá nhân, tổ chức, dân tộc, quốc gia, châu lục).

c) Chức năng, nhiệm vụ của Sử học

d) Nguyên tắc cơ bản của Sử học

e) Khái quát về các nguồn sử liệu:

- Sử liệu là những tài liệu để nghiên cứu và tái hiện lịch sử. Đó là những dấu vết vật chất và tinh thần của xã hội loài người trong quá khứ, cung cấp thông tin về hiện thực lịch sử.

- Căn cứ vào mối liên hệ với sự vật, hiện tượng được nghiên cứu và giá trị thông tin, có thể chia thành hai loại sử liệu:

+ Sử liệu trực tiếp là nguồn sử liệu ra đời cùng thời điểm diễn ra sự kiện, hiện tượng được nghiên cứu, còn gọi là sử liệu gốc. Đây là căn cứ khoa học quan trọng giúp nhà sử học phục dựng bức tranh quá khứ.

+ Sử liệu gián tiếp là nguồn sử liệu phản ánh sự kiện, hiện tượng lịch sử thông qua thông tin gián tiếp (hồi kí, kể chuyện lịch sử,....

- Căn cứ vào dạng thức tồn tại, nguồn sử liệu được phân thành các nhóm chủ yếu:

+ Sử liệu truyền miệng (ca dao, truyền thuyết,...)

+ Sử liệu thành văn (văn bản, sách, báo,

+ Sử liệu hiện vật (di vật, công trình,...)

+ Sử liệu kĩ thuật đa phương tiện (phim, ảnh, ghỉ âm,...)

Rìu lưỡi xéo Đông Sơn (Hà Đông, Hà Nội)

f) Một số phương pháp cơ bản của sử học

Trong nghiên cứu lịch sử có hai phương pháp cơ bản là phương pháp lịch sử và phương pháp logic.

- Phương pháp lịch sử là xem xét, trình bày các hiện tượng, sự vật qua các giai đoạn phát triển lịch sử cụ thể (ra đời, phát triển, kết thúc).

- Phương pháp logic là nghiên cứu các sự vật, hiện tượng trong hình thức tổng quát nhằm vạch ra bản chất, quy luật, khuynh hướng vận động của lịch sử.

Ngoài ra, các nhà sử học cũng thường kết hợp sử dụng một số phương pháp khác như: phương pháp lịch đại, phương pháp đồng đại, phương pháp điền dã, phỏng vấn nhân chứng và cách tiếp cận liên ngành khi nghiên cứu lịch sử.

Câu 1: Đối tượng nghiên cứu của Sử học là gì

Hướng dẫn giải

Đối tượng nghiên cứu của Sử học là quá trình phát sinh, phát triển của xã hội loài người trong quá khứ (cá nhân, tổ chức, dân tộc, quốc gia, châu lục). Như vậy, đối tượng nghiên cứu của Sử học mang tính toàn diện.

Câu 2:  Qua câu danh ngôn “Lịch sử là thầy dạy của cuộc sống” của Xi-xê-rô, em hiểu thế nào về chức năng và nhiệm vụ của Sử học

Hướng dẫn giải

- Chức năng Sử học:

+ Chức năng khoa học: cung cấp tri thức khoa học nhằm khôi phục, miêu tả giải thích hiện tượng lịch sử một cách chính xác, khách quan.

+ Chức năng xã hội: giúp con người tìm hiểu các quy luật phát triển của xã hội loài người trong quá khứ, từ đó nhận thức hiện tại và dự đoán được tương lai.

+ Chức năng giáo dục: giáo dục lòng yêu nước, tinh thần say mê lao động, học tập và phấn đấu xây dựng Tổ quốc

- Nhiệm vụ Sử học:

+ Rút ra bài học kinh nghiệm lịch sử phục vụ cuộc sống hiện tại.

+ Góp phần bồi dưỡng nhân sinh quan và thế giới quan khoa học, nâng cao trình độ nhận thức của con người.

+ Góp phần giáo dục tư tưởng, tình cảm, đạo đức và phát triển nhân cách con người.

Câu 3: Em hãy nêu những nguyên tắc cơ bản của Sử học

Hướng dẫn giải

- Khách quan: Trình bày lịch sử một cách khách quan, không định kiến, thiên vị. Nghiên cứu dựa trên các sử liệu gốc, nghiên cứu về mọi mặt và mọi khía cạnh, đảm bảo tính liên tục trong quá trình vận động và phát triển của dối tượng nghiên cứu.

- Trung thực: Tôn trọng sự thật lịch sử.

- Tiến bộ: Góp phần xây dựng giá trị tốt đẹp.

- Toàn diện và cụ thể: nghiên cứu về mọi mặt, mọi khía cạnh, đảm bảo tính liên tục trong quá trình vận động, phát triển của đối tượng nghiên cứu, tính toàn diện của bức tranh quá khứ, tính chi tiết của quá trình lịch sử, đảm bảo tính cụ thể của các sự kiện, hiện tượng lịch sử.

Sau bài học này, các em có thể đạt được những yêu cầu sau:

- Trình bày được khái niệm Lịch sử và Sử học; phân biệt được hiện thực lịch sử và nhận thức lịch sử.

- Trình bày được đối tượng nghiên cứu, chức năng, nhiệm vụ của Sử học và ý nghĩa của một số nguyên tắc cơ bản của Sử học; phân biệt các nguồn sử liệu; hiểu và biết vận dụng đơn giản một số phương pháp cơ bản của Sử học.

Các em có thể hệ thống lại nội dung kiến thức đã học được thông qua bài kiểm tra Trắc nghiệm Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo Chương 1 Bài 1 cực hay có đáp án và lời giải chi tiết. 

• Câu 1:

  Con người không thể nhận thức và tái hiện hoàn toàn đầy đủ hiện thực lịch sử đúng như nó xảy ra vì:

  • A. Phụ thuộc vào nhu cầu năng lực của người tìm hiểu lịch sử.
  • B. Phụ thuộc vào điều kiện và phương pháp tìm hiểu lịch sử.
  • C. Phụ thuộc vào mục đích, thái độ, đạo đức và thế giới quan của người tìm hiểu, nghiên cứu lịch sử.
  • D. Tất cả các đáp án trên.

• Câu 2:

  Sử liệu là gì?

  • A. Toàn bộ những gì đã diễn ra trong quá khứ: lịch sử tự nhiên, lịch sử vũ trụ,…
  • B. Những sự kiện lịch sử đã từng xảy ra.
  • C. Toàn bộ những hình thức khác nhau của tư liệu lịch sử, chứa đựng những thông tin về quá khứ của loài người.
  • D. Không có đáp án đúng

• Câu 3:

  Sử học là gì?

  • A. Sử học là khoa học nghiên cứu về quá khứ của loài người
  • B. Những sự kiện lịch sử đã từng xảy ra.
  • C. Sự kiện lịch sử diễn ra trong quá khứ.
  • D. Lịch sử, văn hóa của một cộng đồng người.

Câu 4-10: Mời các em đăng nhập xem tiếp nội dung và thi thử Online để củng cố kiến thức về bài học này nhé!

Các em có thể xem thêm phần hướng dẫn Giải bài tập Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo Chương 1 Bài 1 để giúp các em nắm vững bài học và các phương pháp giải bài tập.

Câu hỏi mục I.1 trang 5 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Câu hỏi 1 mục I.2 trang 5 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Câu hỏi 2 mục I.2 trang 5 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Câu hỏi mục II.1 trang 5 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Câu hỏi mục II.2 trang 6 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Câu hỏi mục II.3 trang 6 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Câu hỏi mục II.4 trang 6 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Câu hỏi mục II.5 trang 7 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Câu hỏi mục II.6 trang 8 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Luyện tập 1 trang 8 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Luyện tập 2 trang 8 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Vận dụng trang 8 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Giải Câu 1 trang 3 SBT Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Giải Câu 2 trang 3 SBT Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Giải Câu 3 trang 4 SBT Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Giải Câu 4 trang 5 SBT Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Giải Câu 5 trang 5 SBT Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Giải Câu 6 trang 6 SBT Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Trong quá trình học tập nếu có thắc mắc hay cần trợ giúp gì thì các em hãy comment ở mục Hỏi đáp, Cộng đồng Lịch sử HOC247 sẽ hỗ trợ cho các em một cách nhanh chóng!

Chúc các em học tập tốt và luôn đạt thành tích cao trong học tập!