Phân tích cảnh sống xa hoa, nhàn nhã, vương giả của viên quan phụ mẫu khi đi hộ đê

1+3)Gợi ý:

Văn xuôi quốc ngữ buổi đầu đã có sự đóng góp của Phạm Duy Tốn. Truyện ngắn Sống chết mặc bay của ông là một trong những thành tựu của dòng văn học hiện thực thuở sơ khai. Truyện được viết vào tháng 7 - 1928, được đăng tải trên báo Nam Phong số 18 tháng 12 năm 1928.

Khúc đê làng X, thuộc phủ X có hai, ba đoạn nước đã rỉ ra ngoài. Trong khi nước sông Nhị Hà cứ dâng lên cao, nên có nguy cơ vỡ đê. Bên ngoài trống dội lên từng hồi, hàng trăm người vật lộn với thiên nhiên từ chiều đến gần một giờ đêm để bảo vệ con đê. Trời thì cứ mưa tầm tã không ngớt, nước sông cứ cuồn cuộn dâng cao, sức người như đã kiệt, thế mà trong đình, đèn thắp sáng trưng, quan ngồi chễm chệ uy nghi. Quân lính đứng hầu cạnh nào gãi, nào quạt, nào điếu đóm... Bên cạnh ngài, mé tay trái, bát yến hấp đường để trong khay khảm khói nghi ngút. Quanh sập, có đủ mặt thầy đề, thầy đội, thầy thông nhì, chánh tổng sở tại. Tất cả đang tụ họp để vui chơi tổ tôm. Cảnh tượng này hoàn toàn đối lập với cảnh ngoài đê trăm họ đang vất vả lấm láp, gội gió tắm mưa, như đàn sâu lũ kiến ở trên đê.

Rõ ràng qua hai cảnh được dựng lên ta thấy rằng đây là một viên quan vô trách nhiệm trước sự sống chết của hàng trăm con người. Hắn chỉ biết hưởng thụ sống sung sướng cho bản thân.

Ngoài đê, dân chúng đang từng giờ từng phút đối mặt với nguy hiểm của nước lũ mạnh và vô cùng hung dữ. Người đội đất, kẻ vác tre, nào đắp, nào kè, bì bõm dưới bùn lầy, mươi gió lướt thướt, ướt như chuột lột. Vậy mà Quan phụ mẫu hắn uy nghi, chễm chệ trong đình. Bát sách, thất văn... lúc mau, lúc khoan thật nhịp nhàng. Ngoài kia đàn sâu lũ kiến đang vùi mình dưới mưa cũng không bằng trong đình đang nước bài cao thấp. Quan như bị ma lực hút hồn vào một trăm hai mươi lá bài đen đỏ, mà quên đi tính mạng dân lành, thật đáng thương tâm. Quanh năm quan đâu có biết đến đời sống của dân chúng và công việc mình phụ trách, dưới cái ghế của quan có bao kẻ xu nịnh ôm chân vâng dạ.

Thậm chí chúng còn tranh nhau phô bài để quan lớn rõ rằng: Mình vào được nhưng không dám cố ăn kìm. Rằng: mình có đôi mà không dám phỗng qua mặt. Thì ra chúng đã chìm nổi cho quan ù thông" (thắng liên tiếp 2 ván). Như vậy thì quan làm sao nhớ đến nhiệm vụ của mình được. Hơn nữa trong dinh thì cao, đèn thắp sáng quan làm sao mà dám xuống chỗ sùng sũng bùn lầy đêm tối kia. Cái bọn mà ta gọi là điếu đóm, lau nhau ấy đã rất khéo léo.

Rồi lại ván bài tiếp, quan vừa xơi xong bát yến, vuốt râu rung đùi. Hắn chỉ chăm chăm nhìn vào đĩa đựng bài chờ bốc trúng quân bài để hắn hạ. Bỗng có người khẽ bảo dễ có khi đê vỡ, quan gắt "mặc kệ". Bên ngoài tiếng người gào thét ầm ĩ, tiếng gà trâu kêu vang tứ phía, một người nhà quê ướt sùng hộc tốc chạy đến bẩm "đê vỡ mất rồi". Và rồi như không cần suy nghĩ, quan gắt, thoái thác trách nhiệm "ông sẽ cách cổ, bỏ tù"... rồi lại tiếp tục ván bài đang dở. Quan lớn mặc kệ cho đê vỡ, dân chúng chạy loạn, những sinh linh bé nhỏ kia sẽ bị những cơn lũ cuốn đi. Nào là phụ mẫu chi dân, nào là lo cho dân, thương dân. Bộ mặt của bọn quan lại phong kiến hiện rõ hơn bao giờ hết.

Quan có biết đâu sau ván bài ù là lúc nước tràn lênh láng, xoáy thành vực sâu, cửa nhà, dân chúng kẻ sống thì không có chỗ ở, kẻ chết thì mất xác... Than ôi! Dân còn biết trông cậy vào ai? Truyện ngắn làm ta liên tưởng đến "Đồng hào có ma" của Nguyễn Công Hoan. Con mẹ nuôi là kẻ mất trộm, lên trình quan việc mất trộm, nó không những không trình báo được việc mất trộm còn bị quan ngài Huyện Hinh ăn chặn đồng hào đôi sáng loáng bằng thủ đoạn cực kỳ bẩn thỉu. Con ma Huyện Hinh ăn những đồng tiền xương máu của dân một cách trắng trợn. Còn ở đây, vị quan phụ mẫu thương dân đã bỏ mặc đê vỡ và chối bỏ trách nhiệm.

Sống chết mặc bay - tên của truyện ngắn đã thể hiện sâu sắc bộ mặt tên Quan phụ mẫu vô trách nhiệm với công việc của mình, mặc cho dân chúng đối mặt với cái chết còn hắn thì chỉ lo không ù được ván bài, ngài cứ sống chết mặc bay.

Bằng nghệ thuật tương phản, tác giả vạch trần và lên án thói vô trách nhiệm, nhẫn tâm, vô nhân đạo của bọn quan lại, chúng coi thường tính mạng nhân dân. Chúng chỉ lo ăn chơi cờ bạc bóc lột dân đen đến tận xương tuỷ.

Qua truyện ngắn này giúp ta cảm thông sâu sắc với nỗi thống khổ của người nông dân trong xã hội cũ. Đồng thời khiến ta càng thêm căm ghét và kinh tởm bọn quan lại bỉ ổi vô lương. Chúng là lũ sâu mọt, tham quan mà xã hội thời nào cũng phải thanh lọc. Truyện ngắn "Sống chết mặc bay" có giá trị hiện thực thời đại sâu sắc.

Hình ảnh tên quan phụ mẫu khi đi “hộ đê” đã được khắc họa lại qua đoạn hai trong tác phẩm “Sống chết mặc bay” của Phạm Duy Tốn. Tác giả đã sử dụng nghệ thuật tương phản để chỉ ra hai hình ảnh đối lập giữa hai khung cảnh: trong đình và ngoài đê. Hình ảnh đầu tiên mà đoạn hai nói đến là hình ảnh của tên quan phụ mẫu. Quan phụ mẫu có nhiệm vụ đi hộ đê để bảo vệ tài sản và tính mạng cho dân. Trong lúc người dân đang nguy cấp nguy cấp thì quan không có mặt ở ngoài đê mà ở trong đình cao, vững chãi, đê có vỡ cũng không sao. Trái lại, ở ngoài đê, người dân chống lụt cơ cực, vất vả, họ đang lấm láp “gội gió, tắm mưa như đàn sâu, lũ kiến” ra sức cứu đê. Từ láy “lấm láp” cùng hình ảnh so sánh giúp người đọc hình dung ra hình ảnh người dân bé nhỏ, khốn khổ. Ấy vậy mà trong đình, đèn thắp sáng trưng, không khí, quang cảnh thật trang nghiêm và nhàn hạ “hào quan ngồi trên hào nha ngồi dưới, người nhà lính lệ khoanh tay sắp hàng, nghi vệ tôn nghiêm, như thần như thánh”. Chân dung của tên quan lớn hiện lên thật cụ thể, sắc nét: uy nghi chễm chện ngồi như một vị thần; tay trái dựa gối xếp, chân phải duỗi thẳng ra cho tên người nhà quỳ dưới đất mà gãi. Xung quanh kẻ hầu người hạ tấp nập rộn ràng: người thì quạt, người thì chực hầu điếu đóm. Quan phụ mẫu đi hộ đê nhưng mang theo rất nhiều đồ dùng sang trọng và thức ăn ngon, nào là bát yến hấp đường phèn, nào là tráp đồi mồi,... Đồ dùng sinh hoạt của quan chứng tỏ cuộc sống sang trọng, quý phái, cách bức với cuộc sống của dân. Mang danh đi hộ đê nhưng thực chất là đi khoe của. Hình ảnh quan còn được khắc họa qua ngôn ngữ đối thoại, giữa không khí trang nghiêm chỉ nghe thấy tiếng quan lớn uy quyền, hách dịch “Điếu, mày” và tiếng quan truyền “Ừ”, trong khi đó, lời lẽ của kẻ hầu hạ lại rất cung kính “Dạ, bẩm”. Dựng lên hai cảnh đối lập, tác giả có dụng ý tố cáo thái độ vo trách nhiệm, vô lương tâm, sống chết mặc bay của bọn quan lại phong kiến đương thời. Chúng không hề nghĩ gì đến nhân dân mà chỉ tập trung vào niềm vui với những con bài đỏ đen. Tác giả đã thể hiện ý mỉa mai, giễu cợt và bày tỏ lòng xót xa, thương cảm với dân chúng khi khen ngợi quan “thật là tôn kính, xứng đáng với một vì phúc tinh”. Nhà văn sử dụng bút pháp tả thực và nghệ thuật liệt kê, tương phản để khắc họa hình ảnh quan. Qua việc miêu tả hình ảnh quan phụ mẫu khi đi “hộ đê”, tác giả đã thể hiện thái độ lên án thế lực thống trị vô lương tâm,vô trách nhiệm và bày tỏ niềm thương cảm với cuộc sống của người dân.