Dàn ý Bình luận về vẻ đẹp sông Hương trong Ai đã đặt tên cho dòng sông?

I. Mở bài

• Có thể nói Hoàng Phủ Ngọc Tường là một trong những cây bút kí tiêu biểu của VHVN hiện đại. Với thể loại kí, thì tác giả đã thể hiện trên từng trang văn vốn kiến thức uyên bác và cách viết tài hoa.
• “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là một trong những tác phẩm tiêu biểu cho phong cách kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Tác phẩm như ca ngợi thành công vẻ đẹp của sông Hương, thiên nhiên và con người xứ Huế với những trang văn “vừa giàu chất trí tuệ, nội dung thông tin đa dạng về văn hóa lịch sử rất phong phú”.

II. Thân bài

1. Khái quát

“Ai đã đặt tên cho dòng sông?” rút từ tập bút kí cùng tên, được xuất bản năm 1984 của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Tập bút kí gồm tám bài viết về nhiều đề tài. Ca ngợi đất nước, con người Việt Nam. Có những bài viết thiên về miêu tả thiên nhiên qua việc miêu tả đó nhà văn bộc lộ lòng gắn bó với quê hương đất nước và niềm tự hào về truyền thống, văn hóa, lịch sử của dân tộc. Đặc biệt hơn cả là có những bài viết về Huế.

Trong số những bút kí đó, “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là bài kí độc đáo về con sông Hương. Dòng sông như khơi gợi cảm hứng cho thơ ca, nhạc họa đã được nhà văn cảm nhận từ nhiều góc nhìn, đặc biệt là góc nhìn tâm linh, mang những nét riêng của “văn hóa Phú Xuân”.

a) Chất trí tuệ của một cái tôi uyên bác:

Khi viết về sông Hương, tác giả như đã thể hiện một sự hiểu biết sâu rộng về mọi mặt: từ văn hóa, lịch sử, địa lí, văn học nghệ thuật… Nhà văn đã cung cấp cho người đọc một lượng thông tin khá đa dạng để hiểu sâu hơn về dòng sông Hương và thiên nhiên cũng như con người đất Huế.

* Vẻ đẹp của sông Hương từ góc nhìn địa lí:

Hành trình của dòng sông Hương được hé lộ với câu hỏi gợi tìm “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”và dường như tác giả như đưa chúng ta về với hành trình tìm về nguồn cội của dòng sông.

Ở thượng nguồn con sông Hương mang vẻ đẹp hùng vĩ: chảy “rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, cuộn xoáy như con lốc vào những đáy vực bí ẩn…”; “phóng khoáng và man dại”

Ra khỏi đại ngàn,con sông Hương đã chuyển dòng, giấu kín cuộc hành trình gian truân giữa lòng Trường Sơn đại ngàn, “ném chìa khóa trong những hang đá dưới chân núi Kim Phụng”

⇒ Đây chính là vẻ đẹp dữ dội, hùng vĩ của sông Hương giữa rừng già ít ai biết đến.

Chảy qua vùng rừng núi này, sông Hương bỗng trở nên dịu dàng, “uốn mình theo những đường cong thật mềm”. “Dòng sông mềm như tấm lụa”, êm đềm trôi đi giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách, chảy qua những lăng tẩm đồ sộ, chảy qua chùa Thiên Mụ và “những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà” .

⇒ Sông Hương đã trở thành người mẹ phù sa,

Giữa lòng thành phố Huế, dòng sông Hương trở nên tĩnh lặng, in bóng cây cầu Tràng Tiền xa trông nhỏ nhắn như “những vành trăng non”.

Xuôi về Cồn Hến: “quanh năm mơ màng trong sương khói”, như hòa với màu xanh của thôn Vĩ Dạ, sông Hương mang vẻ đẹp huyền ảo và thật mơ màng. Để rồi điều ngờ xả ra, trước khi rời khỏi kinh thành Huế, sông Hương “đột ngột rẽ dòng… để gặp lại thành phố lần cuối”. Nhà văn đã tinh tế khi dùng biện pháp nhân hóa để nội tâm hóa hình dáng của dòng sông: “Đó là nỗi vương vấn, cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu”

⇒ Biện pháp nhân hóa đã giúp tác giả thổi hồn vào chính dòng sông và hơn thế nữa là một phương thức để nhà văn kết nối sông Hương với con người và văn hóa của mảnh đất Châu Hóa xưa và Huế ngày nay. Sông Hương trở nên thật gần gũi.

Sông Hương và thiên nhiên, quang cảnh xứ Huế:

• Lần theo dòng chảy của sông Hương, ta bắt gặp những bức tranh thiên nhiên hiện lên đẹp mượt mà:

Thiên nhiên Huế được Hoàng Phủ Ngọc Tường đã vẽ lên với vẻ đẹp đa dạng trong thời gian và không gian. Sông Hương phản chiếu vẻ đẹp biến ảo của Huế “sớm xanh, trưa vàng, chiều tím”. Gắn liền với dòng sông, những địa danh quen thuộc: Hòn Chén, Nguyệt Biều, Vọng Cảnh, Thiên Thai dường như sống động hơn: “sông Hương vẫn đi trong dư vang của Trường Sơn”, “sắc nước trở nên xanh thẳm”…-> Sông Hương như tôn tạo vẻ đẹp cho cảnh sắc thiên nhiên Huế và ngược lại dòng sông cũng hun đúc mọi sắc trời, văn hóa của vùng đất cố đô.

Sông Hương và con người Huế:

• Thiên nhiên và dòng sông Hương đã luôn gắn bó, gần gũi với con người. Qua nhịp chảy của dòng sông tác giả có thể thấy được tính cách con người xứ Huế hiền hòa rất mềm mại, chí tình, “mãi mãi chung tình với quê hương xứ xở”.
• Qua màu sắc trời Huế, màu sương khói trên sông Hương nhà văn lại thấy cách trang phục trang nhã, dịu dàng của các cô gái Huế xưa “sắc áo cưới màu điều - lục các cô dâu trẻ vẫn mặc sau tiết sương giáng”

* Vẻ đẹp của sông Hương từ góc nhìn lịch sử:

Từ góc nhìn của lịch sử, sông Hương hiện lên không còn là cô gái “Di - gan man dại” nữa, không còn là “người đẹp ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa” mà trở thành chứng nhân của những biến thiên lịch sử. Nhà văn so sánh sông Hương như “sử thi viết giữa màu xanh cỏ lá xanh biếc”

⇒ Sự hòa quyện giữa chất hùng tráng và trữ tình. Sông Hương hiện lên là một bản anh hùng ca, đồng thời giữa đời thường sông Hương là một bản tình ca “Còn non, còn nước, còn dài - Còn về, còn nhớ…”.

Với vốn kiến thức văn hóa sâu rộng, tác giả đã nhìn thấy từ dòng sông những dấu tích lịch sử; từng nhánh rẽ của dòng sông Hương, đến “những cây đa, cây cừa cổ thụ” cũng hàm ẩn một phần lịch sử:

Nhà văn như đã ngược về quá khứ để khẳng định thêm một lần nữa vai trò của dòng sông Hương trong lịch sử dân tộc. Từ thời đại của các Vua Hùng, sông Hương chính là “dòng sông biên thùy xa xôi”. Trong thời trung đại, với tên gọi Linh Giang, thì dòng sông đã “oanh liệt bảo vệ biên giới phía nam của Tổ quốc Đại Việt”. Sông Hương hiện lên luôn luôn gắn liền với những chiến công Nguyễn Huệ. Sông Hương đẫm máu những cuộc khởi nghĩa TK XIX. Sông Hương gắn liền với cuộc Cách mạng tháng Tám 1945 với những chiến công rung chuyển chấn động địa cầu. Và sông Hương cùng với những di sản văn hóa Huế oằn mình dưới sự tàn phá của bom Mỹ…

⇒ Đây chính là chất trữ tình của tùy bút giảm đi, nhường chỗ cho chất phóng sự với những sự kiện lịch sử cụ thể.

⇒ Quay về với quá khứ xa xưa, ngòi bút nhà văn lấp lánh niềm tự hào về lịch sử một dòng sông có cái tên mềm mại, dịu dàng nhưng kiên cường, kiêu hãnh qua thăng trầm lịch sử thời đại.

* Vẻ đẹp của sông Hương từ góc nhìn văn hóa:

Trong cảm nhận tinh tế của nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường, sông Hương còn hàm chứa trong bản thân nó nền văn hóa phi vật chất.

Sông Hương - dòng sông âm nhạc:

• Từ âm thanh của dòng sông (tiếng chuông chùa Thiên Mụ, tiếng mái chèo khua sóng đêm, tiếng nước vỗ vào mạn thuyền…) tất cả như đã hình thành những làn điệu hò dân gian và nền âm nhạc cổ điển Huế. Và rồi cũng chính trên dòng sông ấy, những câu hò Huế vút lên, mênh mang, xao xuyến…
• Viết về sông Hương, rất nhiều lần nhà văn đã liên tưởng đến kiệt tác “Truyện Kiều” của Nguyễn Du. Đại thi hào đã từng có thời gian sống ở Huế, những trang Kiều ra đời từ mảnh đất có truyền thống nhã nhạc cung đình. Đó là cơ sở để H.P.N.T hóa thân vào một nghệ nhân già, nghe những câu thơ tả tiếng đàn của nàng Kiều, chợt nhận ra âm hưởng của âm nhạc cung đình và bật thốt lên: “Đó chính là Tứ đại cảnh” -> Bóng dáng Nguyễn Du và những trang Kiều nhiều lần xuất hiện trong bài kí bộc lộ một khả năng liên tưởng phong phú, một vốn văn hóa sâu rộng và sự gắn kết với truyền thống, một sự đồng điệu tâm hồn nhà văn.

Sông Hương - dòng sông thi ca:

• H.P.N.T đã làm sống dậy những vần thơ biếc xanh của Tản Đà về xứ Huế: “Dòng sông trắng - Lá cây xanh”. Hình ảnh thơ này cùng với câu chữ của tác giả “màu cỏ lá xanh biếc” là minh chứng cho sự tương giao của những tâm hồn nghệ sĩ nhạy cảm với sắc biếc của thiên nhiên Huế.
• Nhà văn cũng đã làm sống dậy một con sông Hương hùng tráng bất tử “như kiếm dựng trời xanh” trong thơ Cao Bá Quát, một sông Hương “nỗi quan hoài vạn cổ” trong thơ Bà Huyện Thanh Quan…

⇒ Bằng vốn kiến văn hóa thật phong phú, tác giả như đã lay động linh hồn của con sông mà tên gọi của nó đã đi vào văn chương nghệ thuật mà theo tác giả “Dòng sông ấy không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ”.

b) Chất thơ của một ngòi bút tài hoa:

Chất thơ như toát ra từ những hình ảnh tuyệt đẹp, từ độ nhòe mờ của hình tượng nghệ thuật: “những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà”, “lập lòe trong đêm khuya của những ánh lửa thuyền chài của một linh hồn mô tê xưa cũ…” ; qua cách so sánh liên tưởng gợi cảm: “Chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền trời nhỏ nhắn như những vầng trăng non”.

• Chất thơ nhẹ nhàng xao xuyến còn lấp lánh ở cách H.P.N.T điểm xuyết ca dao, lời thơ Tản Đà, Cao Bá Quát, Bà Huyện Thanh Quan.
• Chất thơ còn tỏa ra từ nhan đề bài kí gợi mãi những âm vang trầm lắng của dòng sông: “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”

III. Kết bài

• Khẳng định lại tài năng nghệ thuật bật thầy về bút kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường.
• Con sông Hương hiện lên thật đẹp trong con mắt của người thi sĩ.
• Một tâm hồn nghệ sĩ tinh tế, một vốn văn hóa phong phú về Huế và trước hết, với một tình cảm vô cùng thiết tha đối với Huế, tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường như đã huy động triệt để mọi tiềm năng văn hóa cùng với vốn ngôn từ giàu có của mình để phát hiện, diễn tả vẻ đẹp và chất thơ của Huế thể hiện tập trung của dòng sông Hương như một biểu tượng của xứ Huế.