Thuyết minh về nhãn lồng Hưng Yên

I. Mở bài:

- Giới thiệu khái quát về cây nhãn lồng và đặc sản quả nhãn lồng Hưng Yên

II. Thân bài:

- Nguồn gốc cây nhãn:

+ Là cây cận nhiệt đới, nguồn gốc từ Trung Quốc

+ Có nhiều loại nhãn nhưng ngon nhất là nhãn lồng, ở Việt Nam Hưng Yên là vùng trồng nhãn lồng ngon nhất.

- Đặc điểm cây nhãn:

+ Cây cao 5-10 mét, vỏ xù xì, nhiều cành.

+ Lá kép hình lông chim.

+ Mùa hoa từ tháng 2 - 4, hoa màu vàng nhạt mọc thành chùm.

- Vai trò của nhãn.

III. Kết bài:

- Nêu cảm nhận của em về nhãn lồng Hưng Yên.

Đề bài: Em hãy thuyết minh về nhãn lồng ở Hưng Yên.

Gợi ý làm bài:

Mùa hè là mùa của những loại trái cây và loại hoa ngát hương, hữu sắc, hữu tình, ngọt trong vị, ngạt trong hương. Và trong số đó, hẳn cây nhãn là loại cây quen thuộc và là hương vị không thể thiếu mỗi khi hè đến phải không nào. Vậy thì hôm nay chúng ta hãy cùng nhau tìm hiểu về cây nhãn nhé.

Cây nhãn là loại cây nhiệt đới lâu năm có nguồn gốc từ miền nam Trung Quốc. Cây cao 5–10 m. Vỏ cây xù xì, có màu xám. Thân nhiều cành, lá um tùm xanh tươi quanh năm. Lá kép hình lông chim, mọc so le, gồm 5 đến 9 lá chét hẹp, dài 7–20 cm, rộng 2,5–5 cm. Mùa xuân vào các tháng 2, 3, 4 ra hoa màu vàng nhạt, mọc thành chùm ở đầu cành hay kẽ lá, đài 5-6 răng, tràng 5-6, nhị 6-10, bầu 2-3 ô. Quả tròn có vỏ ngoài màu vàng xám, hầu như nhẵn. Hạt đen nhánh, có áo hạt màu trắng bao bọc. Mùa quả là vào khoảng tháng 7-8. Cây nhãn tương đối chịu rét hơn so với các cây cùng họ như vải, đồng thời cũng ít kén đất hơn.

Ở nước ta nổi tiếng nhất là nhãn lồng Hưng Yên, mùa vụ của loại nhãn này thường từ cuối tháng tám đến cuối tháng chín. Còn với nhãn nói chung thì mùa vụ là khoảng tháng bảy, đến tháng tám là thời điểm nhãn chín rộ. Nhãn là cây thân gỗ, cao từ năm đến mười mét, vững chắc. Từ thân, cây mọc ra nhiều cành cây như những cánh tay với những tầng lá rậm rạp.Cũng giống như phượng, lá nhãn là loại kép hình lông chim, các lá mọc so le hai bên gân chính, mỗi lá kép thường có năm đến chín lá đơn. Trên nền xanh của lá còn điểm xuyết sắc vàng nhàn nhạt của hoa nhãn. Hoa nhãn nhỏ xíu như sao nhưng vẫn dễ dàng được nhìn thấy cũng như ngôi sao luôn tỏa sáng trên bầu trời xanh mát, thường mọc thành chùm ở đầu cành hoặc xen vào các kẽ lá. Có hoa thì sẽ có quả, khi hoa nhãn già rồi rụng xuống thì quả nhãn bắt đầu đâm trổ thành những quả bé xíu như chỉ có vỏ với hạt. Vỏ nhãn màu nâu nhạt hoặc vàng xám, nhẵn. Hạt nhãn đen nhánh. Trong phiên âm từ tiếng Trung ra tiếng Hán Việt, nhãn được gọi là “long nhãn”, nghĩa là “mắt rồng” cũng chính bởi màu đen của hạt trồng và hình dáng tròn trông như mắt rồng. Nằm giữa lớp vỏ mỏng bao bên ngoài và hạt là lớp cùi nhãn có màu trắng ngà, hơi trong.

Nhãn cũng có nhiều loại, các loại nhãn thường có sự khác biệt ở quả, đặc biệt là phần cùi nhãn. Nhãn xuồng cơm vàng là giống nhãn có gốc ở Vũng Tàu nước ta, cùi dày và có màu vàng trong, ít nước, vị ngọt và giòn sần sật. Nhãn tiêu da bò thì có nguồn gốc ở Huế, quả nhỏ. Nhãn lồng Hưng Yên thì quả to, vỏ không nhẵn mà hơi gai, dày và màu vàng sậm đặc trưng. Cùi nhãn dày, khô, mọng nước và hạt nhãn nhỏ. Loại nhãn này có vị ngọt của đường phèn. Đây là loại nhãn có giá thành khá đắt nhưng bởi những lợi thế về quả và hương vị thơm ngọt nên rất được ưa chuộng. Tuy nhiên, đây cũng là loại nhãn bị “làm giả” nhiều nhất khi có nhiều thương lái dùng loại nhãn Trung Quốc hay nhãn Thái Lan và lừa gạt người mua hàng rằng đó là nhãn lông Hưng Yên, gây nhiều thiệt hại về tiền bạc và lòng tin của người mua.

Nhãn lồng hay nhãn nói chung là một loại cây thân gỗ lâu năm có nguồn gốc vùng cận nhiệt đới, nguồn gốc cây nhãn xuất phát từ miền Nam Trung Quốc, tại Việt Nam nguồn gốc cây nhãn là ở mảnh đất Hưng Yên và cũng chính nhãn lồng và giống nhãn tổ của nhãn Việt Nam. Trong số nhiều loại nhãn mà nước ta trồng được như nhãn xuồng cơm vàng, nhãn tiêu da bò thì nhãn lồng là ngon nhất và chỉ có ở Hưng Yên. Cây nhãn thân gỗ cao từ 5 - 10 mét, nhiều cây nhãn cổ còn to và cao hàng chục mét giống như cây nhãn trăm năm tuổi ở chùa Thiên Ứng - Hưng Yên. Vỏ thân cây nhãn xù xì màu nâu xám, giữ nước tốt, thân to nhiều cành, cành tỏa rộng tạo thành tán lớn, cây luôn um tùm lá, lá kép hình lông chim mọc so le thường từ 7 - 9 lá chét. Cây nhãn thường ra hoa vào mùa xuân, sau những cơn mưa phùn độ tháng 2 hoặc tháng 3, hoa mọc thành chùm nhiều cành hoa, hoa nhỏ li ti màu vàng nhạt có hương thơm thoang thoảng. Nhãn đã ra hoa rất dễ đậu quả, tỉ lệ đậu quả rất cao, một chùm hoa có thể cho đến 20 - 40 quả. Mùa quả sẽ bắt đầu từ tháng 7 đến tháng 8, quả nhãn tròn nhỏ, vỏ nhãn màu nâu nhạt, hạt nhãn có màu đen, cùi màu trắng trong. Mọi người thường nói nhiều đến nhãn lồng Hưng Yên và đã quá quen thuộc với đặc sản này tuy nhiên ít người hiểu được tại sao lại gọi là nhãn lồng. Sở dĩ gọi là "nhãn lồng" bắt nguồn từ việc dùng lồng bằng tre hoặc nứa để quây quanh chùm nhãn để giữ cho chim, dơi khỏi ăn. Quả nhãn lồng của Hưng Yên cũng có nhiều điểm khác so với những loại nhãn khác, quả nhãn to, vỏ gai sần và dày có màu vàng sẫm, cùi nhãn dày và ráo giòn, mọng nước, có múi vân, hạt nhỏ, đặc biệt nhãn lồng có vị ngọt thanh như đường phèn, độ thơm đặc trưng không một loại nhãn nào ở vùng khác có được và hai dẻ cùi ở đáy quả lồng xếp rất khít với nhau. Sản phẩm từ quả nhãn rất đa dạng, có thể dùng để ăn trực tiếp hoặc sấy khô cùi nhãn làm vị thuốc trong đông y, chế biến trong các món chè giải nhiệt. Nhãn lồng Hưng Yên thường được dùng để ăn trực tiếp, gìn giữ giống nhãn lồng Hưng Yên cũng là gìn giữ giống "nhãn tổ" của Việt Nam, gìn giữ món ăn từng được dâng tiến cho vua ăn. Ngày nay nhãn lồng Hưng Yên đã được hãng hàng không quốc gia Vietnam Airline lựa chọn làm món ăn tráng miệng trên máy bay để quảng bá đặc sản của Việt Nam với bạn bè quốc tế. Đồng thời nhãn lồng Hưng Yên cũng chính thức trở thành mặt hàng xuất khẩu ra thị trường quốc tế, ngay cả những thị trường khó tính như châu u, châu Á, châu Úc.

Là cây cho quả nên quả nhãn là loại thực phẩm, được ăn trực tiếp mà không phải qua chế biến. Bên cạnh đó thì nhãn cũng được nấu thành chè, làm nhãn sấy khô để sử dụng quanh năm do nhãn chỉ có một mùa vụ trong một năm, là nguyên liệu làm bánh nhãn, … Nhãn cũng là một loại thuốc đông y hỗ trợ trong việc điều trị các bệnh như bệnh hay quên, thần kinh kém, suy nhược, khó ngủ,…Nhãn là loại quả chứa nhiều vitamin C giúp chống các bệnh cao huyết áp, bệnh tim hoặc các bệnh về xương khớp. Vì tác dụng và chất dinh dưỡng nó bao chứa nên nhãn được nhiều người yêu thích.

Cây nhãn đã trở thành một trong những loại cây ăn quả được ưa chuộng và phổ biến rộng rãi. Đặc biệt những loại nhãn nổi tiếng như nhãn lồng Hưng Yên đã đưa tên tuổi của nước ta ra thị trường thế giới khó tính như Nhật Bản, Mỹ hay Hàn Quốc. Cây nhãn là một trong những loại cây không thể thiếu trong mùa hè bởi hương vị và giá trị sử dụng của nó. Cây nhãn đã trở thành một loại cây giúp thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nước ta, và đồng thời tăng thêm thu nhập cho những người dân, đưa tên tuổi của nước ta sang những thị trường tiêu dùng rộng lớn, để ngày càng khẳng định uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế.

Mảnh đất Việt Nam với khí hậu nhiệt đới đã ban tặng cho chúng ta vô vàn loại hoa quả, trái cây vừa ngon lại phong phú và đa dạng, rất nhiều loại trong đó trở thành đặc sản và đa số mỗi vùng miền lại có cho mình những trái cây đặc sản riêng. Nếu như Bắc Giang có vải thiều thì Hưng Yên có nhãn lồng hay còn gọi là nhãn tiến vua bởi giá trị chất lượng và độ ngon của quả nhãn.

Nguồn gốc của cây nhãn cho đến nay vẫn còn có những ý kiến khác nhau, có người cho rằng nguồn gốc của cây nhãn từ vùng Quảng Đông, Quảng Tây (Trung Quốc), có tác giả cho rằng gốc từ Ấn Độ, sau đó mới được đem đi trồng ở Malaysia và Trung Quốc, có người lại cho rằng Kalimantan (Indonesia) cũng là cái nôi của nhãn.

Nhãn là cây nhiệt đới và á nhiệt đới, có thể trồng được từ đường xích đạo đến vĩ tuyến 28-36, nhưng chỉ có một số nước trồng được và có giá trị kinh tế với diện tích lớn như Trung Quốc, Thái Lan, Việt Nam, Myanmar, Indonesia, Malaysia, Ấn Độ, Mỹ... Nhãn có tính thích ứng rộng, có thể trồng trên nhiều loại đất từ vùng nước ngọt quanh năm đến vùng nhiễm mặn.

Cây cao từ 5 - 9 m. Thân cây xù xì, vỏ có màu nâu xám. Nhãn có nhiều cành từ thân giữa vươn ra trông như những cánh tay vươn thẳng tới trời cao, lá cây xanh um tùm quanh năm. Lá kép hình lông chim, mọc so le, gồm 5 đến 9 lá chét hẹp, dài 7–20 cm, rộng 2,5–5 cm. Cây thường ra hoa màu vàng nhạt, mọc thành chùm ở đầu cành hay kẽ lá vào những tháng 2,3,4. Quả tròn có vỏ ngoài màu vàng xám, lớp ngoài hầu như nhẵn. Hạt đen nhánh, có cùi màu trắng bao bọc xung quanh. Cùi nhãn khô hay long nhãn dẻo, có màu nâu hoặc nâu đen, được dùng làm thực phẩm đồng thời là một vị thuốc thường được dùng trong Đông y chữa các chứng bệnh hay quên, thần kinh kém, suy nhược, hay hoảng hốt, khó ngủ. 

Cây nhãn cao từ 5–10 m, thân gỗ. Vỏ cây xù xì, có màu nâu xám. Trên thân có nhiều cành, lá um tùm xanh tươi quanh năm. Lá nhãn hình lông chim, mọc so le lẫn nhau, gồm 5 đến 9 lá 1 cành nhỏ, dài khoảng 3 – 4cm, rộng 1,5 – 2,5 cm. Nhãn ra hoa vào mùa xuân, khoảng các tháng 2, 3, 4. Hoa nhãn màu vàng nhạt, mọc thành từng chùm. Đến tháng 7, tháng 8 cây mới ra quả. Quả nhãn hình tròn có vỏ ngoài màu vàng xám, hầu như nhẵn. Thời gian đó, chỉ đi trên những con đường ở Hưng Yên bạn cũng có thể nhẹ nhàng chạm tay vào những chùm nhãn bóng mịn, trĩu nặng xà xuống. Quả đúng như tên gọi “vương quốc nhãn lồng”. Quả nhãn lúc nhỏ thì bé xíu, màu xanh. Đến khi chín quả mới phồng lên căng mọng, hương thơm dịu nhẹ. Quả nhãn lồng Hưng Yên to, tròn, da trơn bóng và màu vàng nâu. Vỏ nhãn bao bọc bên trong lớp cùi nhãn dày, màu trắng ngà.

Quả nhãn có vị ngọt thơm, dai, vị ngọt nhẹ nhàng lan tỏa trong miệng, đặc biệt dễ chịu. Lớp cùi ngọt lại bọc lấy hạt màu đen nhánh, to nhỏ tùy cây. Hương vị quả rất ngon. nhà bác học Lê Quý Đôn từng viết "mỗi lần bỏ vào miệng thì tận trong răng lưỡi, đã nảy ra vị thơm tựa như nước thánh trời cho" để ngợi ca hương vị của thứ quả này.

Quả nhãn có rất nhiều công dụng, giá trị. Nhãn là một trong những loại quả được yêu thích nhất, đặc biệt là vào mùa hè. Nhãn lồng Hưng Yên được bạn bè quốc tế yêu thích, đưa tên tuổi của nước ta ra thị trường thế giới khó tính như Nhật Bản, Mỹ hay Hàn Quốc. Nhãn chín xong hái xuống ăn hoặc bóc lấy cùi để làm chè long nhãn nổi tiếng. Còn ở nhiều nơi người ta đem sấy khô, ăn cũng rất ngon. Cùi nhãn khô có màu nâu hoặc nâu đen, được dùng làm thực phẩm đồng thời là một vị thuốc thường được dùng trong Đông y chữa các chứng bệnh hay quên, thần kinh kém,... Hạt nhãn để chữa các chứng chốc lở, gội đầu, đứt tay, chân.

Cũng như những loại cây khác, nhãn là loại cây thân gỗ, cành lá xum xuê. Từ thân cây, có nhiều cành lá tỏa ra, những chiếc lá màu xanh hình lông chim, thỉnh thoảng những em nhỏ tinh nghịch còn ngắt lá nhãn làm thuyền thả trên sông như gieo bao niềm tin, hy vọng. Trên nền xanh của những chiếc lá, điểm xuyết những bông hoa màu vàng nhạt, li ti, mọc thành từng chùm. Cánh hoa mỏng manh, thỉnh thoảng có những làn gió thoảng qua thì hoa cũng bị rụng. Vào mỗi buổi sáng, được ánh nắng xuyên qua, hoa nhãn càng trở nên lung linh hơn. Hoa nhãn nở một thời gian rồi rụng xuống thành quả. Ban đầu quả nhỏ li ti, sau đó to dần, Quả tròn có vỏ ngoài màu vàng xám, hầu như nhẵn. Hạt đen nhánh, có áo hạt màu trắng bao bọc, cái đấy người ta gọi là cùi nhãn. Cùi nhãn dày thì hầu như quả đều ngọt. Cùi nhãn dày và khô, mọng nước, hạt nhỏ. Vị thơm ngọt như đường phèn. Đáy quả có hai dẻ cùi lồng xếp rất khít.

Nhãn là loại cây cần nhiều ánh sáng, thoáng. Rễ nhãn ăn rất sâu và rộng, ở những vùng đất đỏ tơi xốp rễ có thể ăn sâu tới 4 đến 5m, ở những vùng đất nông thì rễ ăn nông. Nhiệt độ thích hợp cho nhãn sinh trưởng và phát triển là từ 21-27 độ C; mùa hoa nở cần nhiệt độ cao 25-31 độ C; Mùa Đông cần một thời gian nhiệt độ thấp để phân hóa mầm hoa. Nhãn có thể trồng trên nhiều loại đất. Tuy nhiên đất trồng thích hợp nhất là đất cát, đất pha cát, đất cát giồng, đất phù sa ven sông, không thích hợp trồng trên đất sét nặng.

Một quả nhãn bé nhỏ thôi nhưng khi chạm vào lưỡi lại giống như mang theo cả hương vị của mùa hè. Cái vị ngọt ngọt thanh thanh của nhãn đã làm say đắm biết bao trái tim. Thời gian qua đi, mỗi mùa hè sang, trên những kệ hoa quả, trong mỗi gia đình đều không thể thiếu chùm nhãn căng mọng, hấp dẫn. Những chùm nhãn kính dâng lên ông bà, tổ tiên, và những chùm nhãn cả đại gia đình cùng thưởng thức đã trở thành một phần của mùa hè. Nhãn lồng Hưng Yên là niềm tự hào của người dân nơi đây, đồng thời cũng là hương vị thanh mát của mùa hè Việt Nam.

-----Mod Ngữ văn biên soạn và tổng hợp-----