Phân tích hình ảnh cái lò gạch cũ trong truyện Chí Phèo

a. Mở bài:

- Truyện ngắn “Chí Phèo” của Nam Cao ban đầu nguyên có tên là “Cái lò gạch cũ” sau đặt lại là “Chí Phèo”.

- “Chí Phèo” là một kiệt tác của Nam Cao viết về cuộc sống cùng quẫn của những kiếp người lao động ở làng quê Việt Nam trước Cách mạng.

- Hình ảnh “cái lò gạch cũ” trong tác phẩm được tác giả xây dựng với một ý đồ nghệ thuật chứa đựng ý nghĩa tư tưởng sâu sắc: hiện tượng “Chí Phèo” trong xã hội cũ.

b. Thân bài:

* Khái quát về hình ảnh cái lò gạch cũ

- Câu chuyện về cuộc đời Chí được bắt đầu từ “cái lò gạch cũ”. Chí là đứa con hoang bị bỏ rơi ở cái lò gạch cũ giữa đồng. Chí đã lớn lên bằng sự cưu mang của những người lao động lương thiện lam lũ. Trưởng thành, Chí đi làm canh điền cho nhà Bá Kiến (tên cường hào độc ác khét tiếng ở làng Vũ Đại). Vì ghen tuông vô cớ, Bá Kiến đã ngấm ngầm đẩy Chí vào tù. Sau bảy, tám năm đi tù biệt tăm, Chí đột nhiên trở về làng thành một kẻ hoàn toàn khác. Từng bước Chí cứ lún sâu mãi xuống vũng bùn tội lỗi, trở thành tay sai cho Bá Kiến và thành “con quỷ dữ” ở làng Vũ Đại.

- Một lần Chí say rượu, trở về vườn chuối và gặp Thị Nở - người đàn bà xấu đến “ma chê quỷ hờn” lại dở hơi ở làng Vũ Đại. Tình thương của Thị Nở đã làm sống lại bản chất người và khát vọng hướng thiện trong Chí. Nhưng rồi tất cả những gì tốt đẹp vừa bùng loé trong tâm hồn Chí đã mau chóng bị dập tắt, bị cự tuyệt. Trong đau đớn tuyệt vọng, Chí đã đến nhà Bá Kiến, rồi giết hắn và tự đâm chết mình.

- Sau khi Chí Phèo chết, ở phần kết thúc tác phẩm, Thị Nở lại xuất hiện. Thị “nhớ lại lúc ăn nằm với hắn… rồi nhìn nhanh xuống bụng”, “Đột nhiên thị thấy thoáng hiện ra một cái lò gạch cũ bỏ không, xa nhà cửa và vắng bóng người lại qua…”.

- Cử chỉ và ý nghĩ của thị khiến người ta nghĩ tới: sẽ lại có một Chí Phèo con ra đời…

* Ý nghĩa của hình ảnh “cái lò gạch cũ”

- Ý nghĩa tả thực: Hình ảnh cái lò gạch cũ: cái lò nung gạch nhưng đã cũ, không còn sử dụng, xuất hiện nhiều tại các vùng quê xưa.

- Ý nghĩa biểu tượng: Hình ảnh cái lò gạch cũ xuất hiện ở đầu tác phẩm: “Một anh đi thả ống lươn nhặt được một đứa trẻ trần truồng và xám ngắt trong một cái váy đụp để bên một lò gạch bỏ không…” và xuất hiện ở cuối tác phẩm: Thị Nở nhớ lại những lúc ăn nằm với Chí Phèo, Thị nhìn nhanh xuống bụng và “đột nhiên thị thấy thoáng hiện ra một cái lò gạch cũ bỏ không, xa nhà cửa và vắng người qua lại…”.

=> Kết cấu đầu cuối tương ứng: mở đầu là sự xuất hiện của cái lò gạch, kết thúc cũng bằng hình ảnh cái lò gạch.

=> Hình ảnh ẩn dụ cho vòng luẩn quẩn của những kiếp người như Chí Phèo. Qua đó tác giả muốn khẳng định: Chí Phèo không phải là một hiện tượng cá biệt mà là một hiện tượng phổ biến có tính quy luật trong xã hội bấy giờ.

c. Kết bài:

- Hình ảnh “cái lò gạch cũ” nằm trong ý đồ nghệ thuật và là một sáng tạo nghệ thuật đặc sắc của nhà văn Nam Cao.

- Với hình ảnh này, chủ đề của thiên truyện được khơi thêm những chiều sâu mới.

Đề bài: Em hãy viết bài văn phân tích hình ảnh cái lò gạch cũ trong truyện Chí Phèo.

Gợi ý làm bài:

Nam Cao là nhà văn đã quá quen thuộc trong văn học Việt Nam, những tác phẩm của ông hướng đến những người nhân dân nghèo khổ trong xã hội cũ. Nam Cao, hơn ai hết, người đã thổi hồn vào tác phẩm, để mỗi khi đọc lại Chí Phèo, ta dường như lại nhìn thấy một anh chàng chứ không phải một kẻ lưu manh, ngật ngưỡng bước ra từ trang sách. Một mảnh đời khốn cùng, đáng thương hơn là đáng trách, đã để lại những dư ba không thể xóa nhòa trong lòng bạn đọc. Chính vì vậy với đoạn kết thúc truyện gợi mở, Nam Cao đã một lần nữa lặp lại, nhằm nhấn mạnh tới hình ảnh “cái lò gạch bỏ không” là một nỗi ám ảnh về nhân sinh của Nam Cao.

Tác giả đã dựng nên câu chuyện về "Chí Phèo" nhằm gián tiếp lên án xã hội cũ bất công, bạo ngược, đàn áp và bóc lột người nông dân. Mở đầu truyện, ta đã được nghe Nam Cao kể về Chí Phèo, với câu chuyện đầy đau thương và bất hạnh của Chí. Thì ra, Chí là một đứa trẻ mồ côi, được anh thả ống lươn nhặt được “trần truồng và xám ngắt trong một váy đụp để bên cái lò gạch bỏ không”. Chi tiết cái lò gạch đã xuất phát điểm từ đây, cuộc đời Chí không biết bố mẹ là ai? Sinh ra từ đâu? Quê hương gốc là nơi nào? Nhưng Chí lại bị bỏ lại nơi cái lò gạch cũ bỏ hoang và tăm tối này. Cuộc đời Chí rồi cũng chính là như vậy, biết đến ở nơi tối tăm hoang vắng, cuộc đời và số phận cũng tương tự như vậy, tưởng như là định mệnh.

Chí từ việc là một kẻ lưu manh, chuyên đi cướp bóc, dọa nạt và đánh đập người dân, thì đến khi Chí gặp Thị và được Thị chăm sóc sau trận ốm, Chí muốn trở thành người lương thiện, Chí thèm lương thiện biết bao. Lúc này Chí mới nhận ra tội lỗi mình đã gây ra cho người dân làng Vũ Đại. Tại sao Chí lại không sống hòa hợp với người ta cơ chứ? Nhưng, số phận vốn đã bất hạnh lại đẩy Chí vào ngõ cụt. Khi Thị Nở đành lòng rũ bỏ tình nghĩa với Chí, Chí đầy căm thù và oán giận, hơi cháo hành, tình thương của Thị cứ quấn quýt lấy Chí, giúp Chí nhận ra kẻ đã là chủ mưu gây ra những bi kịch và làm hắn tha hóa. Chí đâm bá Kiến và chết trên bờ vực của sự lương thiện, không ai cho Chí lương thiện: “Tao muốn làm người lương thiện”, “Ai cho tao lương thiện, làm sao để cho mất được những vết mảnh chai trên mặt này?” Vậy là Chí chết, cuộc đời đầy sa đọa và tăm tối đã kết thúc bằng chính nhát dao của mình. Chí chết, không ai hiểu vì sao, kể cả Thị, cũng không hiểu vì sao lại như vậy. Nhưng đúng lúc ấy, Thị lại nhìn xuống bụng: “đột nhiên thị thấy thoáng hiện ra một cái lò gạch cũ bỏ không, xa nhà cửa và vắng người lại qua…”.

Vậy đấy, cuộc đời tối đen của Chí là như vậy. Đứa con của Chí cũng chính là biểu hiện của một sự quẩn quanh, tù túng và tăm tối, không lối thoát cho những lần sau, sau nữa. Chí chết, nhưng không phải không thể có một Chí “con” ra đời. Và thị Nở sẽ lặp lại bi kịch chửa hoang. Đó cũng là một trong những ý nghĩa sâu sắc, mang tính chất dự báo số phận, những cảnh “quần ngư tranh thực” - tình trạng tha hóa, lưu manh hóa sẽ còn diễn ra tiếp diễn. Cũng là một hồi chuông gióng lên sự cảnh tỉnh, sự đáng thương cho bi kịch người nông dân bị đày đến ngõ cụt. Phải lựa chọn giữa sự sống lương thiện và cái chết. Như cái chết của Chí Phèo, của những kiếp người trong xã hội cũ…

Kết thúc truyện đã làm nổi bật tư tưởng nhân đạo của toàn bộ tác phẩm. Nam Cao thực là một nhà văn tài năng, ông không hề né tránh hiện thực tàn khốc, mà luôn đề cao hiện thực, luôn muốn “khơi những nguồn chưa ai khơi” và làm cuộc sống tốt đẹp hơn. Qua đó là con mắt đầy lo lắng về sự tha hóa của con người, luôn cố tìm ra nét đẹp bên trong con người để ca ngợi, cảm thông với họ.

Tuy nhiên kết thúc truyện cũng còn những mặt hạn chết, khác với Kim Lân đã tìm ra con đường giải thoát sự khốn khổ. Nam Cao sống trong thời kì phong kiến nên chỉ có thể nhìn ra được sự bế tắc, cùng cực, và chưa tìm ra lối thoát cho người nông dân.

Chi tiết kết thúc truyện thật sự vô cùng ý nghĩa, đã làm tăng thêm giá trị nhân đạo của tác phẩm, cách dùng từ ngữ, diễn tả rất tự nhiên và chặt chẽ, và cảm ơn Nam Cao đã cho ta thấy cái nhìn cuộc sống chân thực và sâu sắc lúc bấy giờ.

Truyện ngắn Nam Cao trước cách mạng tháng Tám là thế giới của những số phận bi thảm, nhưng bi kịch đầy xót xa của những kiếp dân cày cùng cực trong xã hội thực dân phong kiến.

“Cái lò gạch cũ” là hình ảnh không thể thiếu được của Chí Phèo. Với tên gọi này giá trị hiện thực của tác phẩm rất sâu sắc khi đề cập tới sự nối tiếp của kiếp đọa đầy hết kiếp này qua kiếp khác của giai cấp thống trị đối với người nông dân, vì vẫn còn đó Chí Phèo con khi Thị Nở nhìn nhanh xuống bụng ở cuối tác phẩm. Sau khi Chí Phèo chết, ở phần kết thúc tác phẩm, Thị Nở lại xuất hiện. Thị “nhớ lại lúc ăn nằm với hắn… rồi nhìn nhanh xuống bụng”, “Đột nhiên thị thấy thoáng hiện ra một cái lò gạch cũ bỏ không, xa nhà cửa và vắng bóng người lại qua…”.

Hình ảnh “cái lò gạch cũ” xuất hiện trong ý nghĩ của Thị ở đây nằm trong ý đồ nghệ thuật của nhà văn: Một kiểu kết cấu tác phẩm đầu cuối tương ứng - kết cấu vòng tròn. Mâu thuẫn giai cấp giữa nông dân và địa chủ cường hoà một lần nữa được nhấn mạnh tô đậm. Bá Kiến chết thì có lý Cường, Chí Phèo chết thì có một Chí Phèo con sẽ xuất hiện. Mâu thuẫn giữa nông dân và địa chủ cường hào khi âm ỉ, khi bùng lên dữ dội, song không thể giải quyết. Vấn đề những con người lao động lương thiện bị xã hội đẩy vào con đường lưu manh cùng quẫn quay lại chống trả với xã hội bằng chính sự lưu manh của mình là vấn đề thuộc về bản chất, là quy luật tất yếu khi xã hội thực dân phong kiến còn tồn tại. Biết đâu lại chẳng có một “Chí Phèo con” bước từ cái lò gạch cũ vào đời để “nối nghiệp cha”. Hiện tượng Chí Phèo chưa thể hết khi xã hội tàn bạo vẫn không cho con người được sống hiền lành, tử tế, vẫn còn những người dân lương thiện bị đẩy vào con đường lưu manh, tội lỗi. Sức mạnh phê phán, ý nghĩa điển hình của hình tượng Chí Phèo chính là vạch ra được cái quy luật tàn bạo, bi thảm này trong cái xã hội tối tăm của nông thôn nước ta thời đó. Đây là mô típ rất độc đáo của tác phẩm và nó cũng thể hiện sức sống mạnh mẽ về thời gian của tác phẩm.

Hình ảnh “cái lò gạch cũ” ở ngoài đời vốn chỉ là một nơi dùng để nung gạch nhưng đã cũ, không còn được sử dụng nữa và thường chỉ xuất hiện nhiều tại các vùng quê xưa. Nhưng khi đi vào tác phẩm của Nam Cao, hình ảnh này đã mang một ý nghĩa riêng. Nếu trong đoạn mở đầu, cái lò gạch là nơi Chí Phèo bị bỏ lại, mở đầu cho một cuộc đời mồ côi khổ cực. Thì nó cũng xuất hiện ở cuối tác phẩm, cái lò gạch xuất hiện trong tưởng tượng của thị Nở về sự ra đời của một Chí Phèo con. Đó là hình ảnh ẩn dụ cho vòng luẩn quẩn của những kiếp người như Chí Phèo. Chí Phèo bố chết đi, phải chăng sẽ lại có một Chí Phèo con khác được sinh ra, một cuộc đời lưu manh nữa lại tiếp diễn. Ở đây, Nam Cao đã xây dựng kết cấu đầu cuối tương ứng. Qua đó tác giả muốn khẳng định rằng Chí Phèo không phải là một hiện tượng cá biệt mà là một hiện tượng phổ biến có tính quy luật trong xã hội bấy giờ. Và khi nào vẫn còn tồn tại chế độ áp bức bóc lột thì khi ấy vẫn còn những người nông dân lương thiện như Chí bị đẩy vào con đường lưu mạnh hóa. Như vậy, hình ảnh này thể hiện một cái nhìn bi quan của Nam Cao về số phận của người nông dân lúc bấy giờ.

Tóm lại, hình ảnh trên có sức khái quát cao, thể hiện được chủ đề của tác phẩm. Cái lò gạch cũ chính là một vòng tuần hoàn của số phận người nông dân trong xã hội thực dân phong kiến.

------Mod Ngữ văn biên soạn và tổng hợp------