Soạn bài Trưa tha hương - Trần Cư - Ngữ văn 7 Tập 2 Cánh Diều

- Văn bản như lời nhắc nhở, đưa ta trở về với cội nguồn về với quê hương mình, dù có đi đâu làm gì thì vẫn luôn khắc sâu hình bóng quê nhà.

- Nghệ thuật tả cảnh đặc sắc, bức tranh nông thôn buổi trưa hiện ra chân thực, sinh động.

- Ngôn ngữ giàu chất thơ, thể hiện cảm xúc nhớ thương, da diết.

Câu hỏi: 

- Đọc trước tùy bút Trưa tha hương và tìm hiểu thêm về tác giả Trần Cư

- Tìm hiểu điệu hát ru của miền Bắc

Trả lời:

- Tác giả Trần Cư: Tên thật là Trần Ngọc Cư, sinh ngày 3-4-1918 tại Hải Phòng, quê gốc là làng Bát Tràng (Gia Lâm - Hà Nội). Ông có cả thảy 7 anh chị em nhưng 3 người trong số đó mất sớm. Trần Cư là anh cả, và cũng là người được ăn học đến nơi đến chốn nhất. Ông là tú tài triết học và học cả ngành bưu điện Đông Dương. Ông từng có thời gian sống ở Campuchia.Từng dạy văn, viết báo. Trước Cách mạng tháng 8/1945, ông cộng tác lâu dài nhất với tờ báo Tiểu thuyết thứ bảy. Nhiều người cùng thời giờ vẫn còn nhớ những tác phẩm khá chắc tay của ông như Trưa tha hương (17-7-1943), Trên lái thần (12-1944)... Âm hưởng sáng tác của Trần Cư thời kì này có nhiều nét buồn, như tâm trạng chung của cả thế hệ nhà văn mất nước khi đó. Từ 1945, ông còn viết phóng sự, xã luận, ghi chép, đưa tin về nhiều mảng của đời sống xã hội. Ông cũng viết rất nhiều bài báo bằng hình thức vè, thơ lục bát quen thuộc trong dân gian, nhằm phổ cập những kinh nghiệm đấu tranh, cách thức sử dụng súng cướp được của địch, phương pháp giữ bí mật cho đồng bào thiểu số.

- Điệu hát ru miền Bắc: Hát ru Bắc Bộ là thể loại Hát ru mang phong cách ngâm ngợi, thường phổ nhạc dựa vào những câu thơ lục bát (6/8) hoặc lục bát biến thể. Âm nhạc trong Hát ru là phương tiện giúp người ru giao tiếp được với trẻ một cách thuận lợi cho dù trẻ đã đủ lớn để hiểu hay chưa hiểu được khả năng giao tiếp bằng ngôn từ. Qua việc tìm hiểu các bài Hát ru ở nông thôn Bắc Bộ ngày nay hầu hết các bài Hát ru đều thuộc loại cấu trúc ba phần riêng biệt gồm: phần mở/ thân/ đóng. Hát ru Bắc Bộ luôn được hát với tốc độ chậm, nhịp điệu tự do phóng khoáng, khoan thai phù hợp với tính chất ngân nga làm nên một cảm giác êm ái, nhẹ nhàng. Tiết tấu trong Hát ru hầu như không có sự tương phản giữa các ca từ, mỗi ca từ được hát với một giá trị thời gian gần như nhau. Sự ngưng nghỉ, kéo dài thường chỉ diễn ra ở cuối mỗi câu thơ. Tuy nhiên trong quá trình diễn xướng, phụ thuộc vào cảm xúc như sự ngẫu hứng của người ru, sự đều đặn của mỗi ca từ có thể bị thay đổi. (Sưu tầm)

Câu 1: Chú ý tình huống, địa điểm, thời gian của câu chuyện. 

Trả lời:

Vào buổi trưa nắng ở nơi đất khách, nhân vật “tôi” đang cảm thấy nhớ nhà.

Câu 2: Từ “nạo” trong câu: “Tiếng võng đưa kẽo kẹt như nạo vào hồn.” diễn tả được những điều gì

Trả lời:

Từ “nạo” trong câu: “Tiếng võng đưa kẽo kẹt như nạo vào hồn.” diễn tả nỗi nhớ quê nhà da diết của tác giả.

Câu 3: Tiếng hát ru nhắc nhân vật “tôi” nhớ đến những gì?

Trả lời:

Tiếng hát ru nhắc nhân vật “tôi” nhớ đến gia đình có những buổi trưa oi ả với tiếng võng đều đều.

Câu 4: Tiếng hát ru đã giúp “tôi” nhận ra điều gì?

Trả lời:

Tiếng hát ru đã giúp “tôi” nhận ra “ giữa gia đình người cái hạnh phúc hang ngày vẫn có ở chính trong gia đình tôi”.

Câu 5: Chi tiết “ôm con người” cho biết người hát ru là ai?

Trả lời:

Chi tiết “ôm con người” cho biết người hát ru là người đi ở vú.

Câu 6: Nhân vật “tôi” thấy hình ảnh gì của quê hương qua tiếng hát ru?

Trả lời:

Nhân vật “tôi” thấy hình ảnh của quê hương qua tiếng hát ru những làng tre xanh trên ruộng lúa, với các cô thôn nữ khăn mỏ quạ, những đêm trăng trai gái hát trống quân, những đêm chèo ngày vào đám của quê hương.

Câu 1: Bài tùy bút Trưa tha hương viết về chuyện gì? Tình huống, địa điểm, thời gian xảy ra câu chuyện có gì đặc biệt?

Trả lời:

Bài tùy bút viết về truyện nhân vật tôi ở Chúp được nghe tiếng hát ru xứ Bắc.

Tình huống, địa điểm xảy ra câu chuyện đều đặc biệt: vào buổi trưa vắng vẻ, ở nơi xa (ngoại quốc) khi “tôi” được nghe tiếng hát ru xứ Bắc.

Câu 2: Tiếng hát ru đã làm nhân vật “tôi” nhớ đến những gì?

Trả lời:

Tiếng hát ru đã làm nhân vật “tôi” nhớ đến:

- Nhà và những kỉ niệm lúc ở nhà.

- "Những làng tre xanh trên ruộng lúa, với các cô thôn nữ khăn mỏ quạ, những đêm trăng trai gái hát trống quân, những đêm chèo ngày vào đám, tất cả cuộc sống nhịp nhàng, đơn sơ, đầy thi vị ngoài đồng ruộng, trong thôn xóm, tất cả những cái gì rất đẹp của quê hương".

Câu 3: Dẫn ra một số câu văn, đoạn văn thể hiện rõ tình cảm xúc động và những suy nghĩ sâu lắng của tác giả khi nghe tiếng hát ru.

Trả lời:

Một số câu, đoạn thể hiện rõ tình cảm xúc động và những suy nghĩ sâu lắng của tác giả khi nghe tiếng hát ru:

- "Tự nhiên tôi nhớ nhà. Phải chăng tôi đã gặp linh hồn của đất nước. Hình như xa lắm, đã lâu rồi, ở mãi tít phương Bắc, trong gia đình tôi cũng có những buổi trưa oi ả với tiếng võng đều đều..."

- "Tôi bỗng nhớ nhà như một đứa trẻ. Và ngạc nhiên sao lại nằm ở đây, ở chốn rừng rú này. Thì ra tôi đã phải đi mất hàng ngàn cây số mới nhận thấy ở giữa gia đình người cái hạnh phúc hằng ngày vẫn có ở chính trong gia đình tôi. [...]"

- "Tiếng ru đều đều hòa với tiếng võng kẽo kẹt có một cái gì đặc biệt Việt Nam - nhất là một buổi trưa ở chốn xa xôi, nghe một câu hát ru của quê hương mình, thấm thía và buồn mang mang quá!"

- "Tôi bỗng thấy tâm hồn bớt cô đơn hơn một chút. Bởi vì ở chốn xa lạ này, bên vách kia còn có một linh hồn cô đơn, lạnh lùng hơn, nhưng âm thầm, tăm tối hơn, cho nên tha hương hơn nữa..."

- "Thì ra, cho dù có đi quanh thế giới này đi nữa, trong khi Trái Đất mang ta, ta cũng mang trong lòng cả một thế giới."

- "Dù qua không gian, qua thời gian, ta vẫn còn một chút gì riêng biệt của ta. Tiếng nói có trọ trẹ, giọng có pha, nhưng tâm hồn vẫn vậy. [...]"

Câu 4: Qua một số câu văn cụ thể trong văn bản, phân tích đặc điểm của tùy bút: ngôn ngữ rất giàu hình ảnh và cảm xúc.

Trả lời:

Đặc điểm của tùy bút:

- Ngôn ngữ giàu hình ảnh: “..trong khi mẹ tôi ra sân phơi nốt mấy cái quần áo..Màu trắng cảu vải ướt ra ngoài nắng cũng sang chói lên và hắt vào buồng học của tôi như cái dòng ánh sang gờn gợn, rung rinh chảy trên mảnh tường xa xôi là bến Chúp này.”

- Ngôn ngữ giàu cảm xúc: “..bên vách kia còn có một linh hồn cô đơn hơn, lạnh lung hơn, nhưng âm thầm tăm tối hơn, cho nên tha hương hơn nữa…” “tiếng võng đưa kẽo kẹt như “nạo” vào hồn”,…

Câu 5: Bài tùy bút cho em hiểu thêm được gì về điệu hát ru miền Bắc?

Trả lời:

Bài tùy bút cho em hiểu điệu hát ru miền Bắc thường là những bài ca dao. Đó là nơi giữ nguyên vẹn tâm hồn người nhà quê Việt Nam.

Nhằm giúp các em hiểu hơn về bài soạn này, các em có thể tham khảo thêm:

• Bài giảng Trưa tha hương - Trần Cư

Câu hỏi: Từ văn bản Trưa tha hương của Trần Cư, em hãy nghị luận xã hội về tình yêu quê hương đất nước.

Trả lời:

Dân ta có một lòng nồng nàn yêu nước, đó là truyền thống đẹp đẽ của nước ta đã được khẳng định một cách dõng dạc và tự hào như thế. Tình yêu quê hương đất nước luôn là câu chuyện kể mãi không hết của mọi thế hệ, và cũng vì thế khi bàn về tình yêu nước có lẽ chúng ta sẽ không bao giờ nói được toàn bộ những gì cần nói về nó.

Tình yêu nước là một khái niệm khó giải thích, nó không phải là một tình cảm tự nhiên xuất hiện trong con người ta kể từ lúc lọt lòng. Lòng yêu nước rất khó để có thể định hình, nó đòi hỏi nhiều yếu tố khách quan để hình thành và phát lộ. Có khi cả đời, ta cũng chẳng biết được liệu người này, người kia có yêu nước không hay thậm chí chính mình có lòng yêu nước không nếu không có thời điểm thích hợp để khơi dậy thứ tình cảm phức tạp này. Tuy nhiên, dù không thể cắt nghĩa lí giải cụ thể tình yêu nước là gì, nó như thế nào, thì chúng ta đều có thể khẳng định một sự thật, tình yêu nước là một tình yêu thiêng liêng và cao cả tuyệt đối.

Tuy chính bản thân ta không thể hiểu hết được thế nào mới là yêu nước, nhưng thật thú vị ở chỗ khi được hỏi bạn có biết một người nào nổi tiếng yêu nước không, chúng ta có thể bật ra dễ dàng một hoặc là rất nhiều cái tên đã ăn sâu vào tư tưởng của mình: Hai Bà Trưng, Trần Hưng Đạo, Trần Quốc Toản, Nguyễn Huệ, Phan Bội Châu, Hồ Chí Minh,…Vì sao chúng ta lại có thể biết điều đó? Bởi lẽ những chiến công vẻ vang gây dựng từ lòng dũng cảm hi sinh thân mình, căm thù giặc ngoại xâm là biểu hiện rõ ràng và nổi bật nhất của lòng yêu nước. Ta có thể đánh giá lòng tự tôn, tự hào dân tộc của một đất nước bằng cách nhìn vào cách mà họ đã bảo vệ bờ cõi lãnh thổ, nền văn minh văn hóa của họ mạnh mẽ và kiên trung đến nhường nào. Một dân tộc “thà làm ma nước Nam chứ không làm vương đất Bắc” chắc chắn là một dân tộc có sức mạnh bất diệt, vượt lên mọi kẻ thù.

Ấy thế nhưng, nói như vậy chẳng có nhẽ chỉ người xưa mới có tình yêu nước, không còn chiến tranh, ta sao có thể thể hiện lòng dũng cảm hi sinh vì Tổ quốc? Trong thời kì hiện đại, lòng yêu nước của ta không được thể hiện trực tiếp mạnh mẽ, mà nó kín đáo, giản dị nhưng hết sức sâu sắc. Lâm Ngữ Đường từng nói:” Lòng yêu nước còn có thể là gì hơn tình yêu những gì ta ăn khi còn là đứa trẻ?”. Chao ôi, biểu hiện của lòng yêu nước có lẽ thật thiêng liêng và đáng kính qua những sự hi sinh, khí thế hào hùng xông pha trăm trận nhưng cũng lại thật đáng yêu, nhỏ bé gần gũi qua tình yêu làng yêu xóm, yêu cha mẹ hay thậm chí là yêu con đường, ngọn cỏ cành cây mọc trên mảnh đất mình sinh ra. Khi ta yêu những thứ xung quanh ta nghĩa là ta đã quá gắn bó với nơi chôn rau cắt rốn, tình yêu của ta dành cho chốn quê hưng đã trở thành duyên nợ không thể đứt, ta không chấp nhận việc những điều ta trân trọng yêu quý bị hủy diệt áp bức và ta luôn có một niềm khát vọng được bảo vệ che chở nó. Đó là tiền đề để ta phát triển và nuôi dưỡng tình yêu nước ngày một sâu đậm và mãnh liệt hơn. Anh bộ đội quyết định ra trận chiến đấu chắc hẳn là vì muốn em gái không phải khóc vì bom đạn, căn nhà không bị đổ vì giặc quét, những đóng góp để xây dựng kiến thiết xây dựng đất nước của các nhà khoa học có lẽ cũng xuất phát từ những ngày chăm chỉ học tập với mong muốn giúp cha mẹ gia đình có cuộc sống tốt đẹp hơn…

Là một học sinh, không trực tiếp ra trận chiến đấu, hãy cố gắng học tập chăm chỉ, tu dưỡng đạo đức và tình cảm của mình để sau này có thể góp một phần nhỏ bé của mình vào công cuộc xây dựng tổ quốc ngày một giàu đẹp hơn, vững mạnh hơn. Đặc biệt là luôn giữ bản thân bình tĩnh tỉnh táo trước những tư tưởng sai lệch mang tính chất lợi dụng để thực hiện âm mưu xấu xa, tiêu cực, lòng yêu nước bị thể hiện sai cách sẽ để lại hậu quả khôn lường. Do đó hãy luôn giữ trái tim nóng và cái đầu lạnh.

Nếu có thắc mắc cần giải đáp các em có thể để lại câu hỏi trong phần Hỏi đáp, cộng đồng Ngữ văn HỌC247 sẽ sớm trả lời cho các em. 

Văn bản Trưa tha hương - Trần Cư đã chạm đến những rung cảm của những người xa quê khi, đó cũng chính là tình cảm chân thành của tác giả đối với mảnh đất từng gắn bó với tuổi thơ mình. Để cảm nhận được một cách sâu sắc về văn bản này, các em có thể tham khảo một số bài văn mẫu dưới đây:

---------------------------(Đang cập nhật)--------------------------------