Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo Bài 16: Văn minh Chăm-pa

a) Điều kiện tự nhiên

Địa hình Chăm-pa phía tây là dãy Trường Sơn, phía đông là biển đảo, xen kẽ là dải đồng bằng nhỏ, hẹp, dọc ven biển, bị chia cắt bởi các con sông ngắn và những núi, đèo hiểm trở. Khí hậu khô nóng, đất đai cằn cỗi, thường xuyên phải hứng chịu những trận bão lụt là những bất lợi lớn của vùng đất này. Tuy nhiên, thiên nhiên cũng ưu đãi cho cư dân ở đây khá nhiều nguồn lợi: lâm thổ sản, các mỏ khoáng sản và nhiều vịnh, cảng tốt.

b) Dân cư và xã hội

Cư dân Chăm cổ gồm hai bộ tộc chính là bộ tộc Dừa (Na-ri-kê-la-vam-sa) và bộ tộc Cau (Kra-mu-ka-vam-sa) được gọi chung là người Chăm, thuộc ngữ hệ Nam Đảo. Cộng đồng người Chăm bảo lưu lâu dài chế độ mẫu hệ với vai trò chủ đạo của người phụ nữ trong quan hệ gia đình và hôn nhân.

Tổ chức xã hội của người Chăm phân chia theo địa hình và địa bàn cư trú với mô hình ba trục: cảng (phía đông) ~ thành (trung tâm) - trung tâm tôn giáo (phía tây).

c) Ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ

Từ thời văn hoá Sa Huỳnh (khoảng thế kỉ V TCN), thông qua tầng lớp thương nhân, chữ viết, tư tưởng, tôn giáo, mô hình nhà nước và pháp luật Ấn Độ đã du nhập vào Chăm-pa. Sự tiếp thu chọn lọc những thành tựu văn minh Ấn Độ có ảnh hưởng mạnh mẽ đến thiết chế chính trị và xã hội Chăm-pa, góp phần đưa nền văn minh Chăm-pa phát triển rực rỡ.

Đứng đầu bộ máy nhà nước là vua, theo chế độ cha truyền con nối. Dưới vua là hai vị đại thần (một đứng đầu ngạch quan văn, một đứng đầu ngạch quan võ). Ở cấp địa phương là đội ngũ ngoại quan quản lí các châu - huyện - làng.

a) Tổ chức nhà nước

Thắng lợi của cuộc đấu tranh giành độc lập từ tay nhà Hán của người Chăm dưới sự lãnh đạo của Khu Liên vào năm 192 đã dẫn đến sự thành lập nhà nước Lâm Ấp, tiền thân của nhà nước Chăm-pa. Bộ máy nhà nước Chăm-pa được xây dựng theo mô hình nhà nước chuyên chế cổ đại phương Đông.

b) Chữ viết

Khoảng thế kỉ lll, trên cơ sở tiếp nhận chữ Phạn của Ấn Độ, người Chăm đã sáng tạo ra chữ Chăm cổ, gọi là A-kha Ha-y-áp. Sau hơn 1 000 năm sử dụng, người Chăm hoàn thiện A-kha Ha-y-áp thành A-kha Thơ-ra làm chữ viết phổ. biến của vương quốc.

Bia kí khắc chữ Chăm cổ ở tháp Pô Klông Ga-rai (Phan Rang, Ninh Thuận)

c) Đời sống vật chất

+ Cư dân Chămpa trồng lúa, các loại cây hoa màu và bông vải. Ở những thế kỉ đầu Công nguyên, người Chăm đã trồng được các loại lúa ngắn ngày, có khả năng chịu khô hạn. Thủ công nghiệp phát triển đa dạng với các nghề gạch, gốm, luyện kim, chế tạo thuỷ tinh, đóng thuyền,... Người Chăm rất giỏi nghề buôn bán bằng đường biển. Thương cảng Đại Chăm, Cù lao Chàm, Thị Nại, đóng vai trò quan trọng trên con đường mậu dịch biển quốc tế.

+ Người Chăm sống quây quần trong những nếp nhà xây bằng gỗ hoặc gạch nung, mặt trước có một hiên ở chính giữa.

+ Trang phục chính của nam gồm quần, ngoài quấn váy (gọi là ka-ma), áo cánh xếp chéo, cài dây phía bên hông cùng khăn đội đầu. Phụ nữ mặc quần bên trong áo dài, đầu đội khăn.

+ Bữa ăn hàng ngày của cư dân Chăm thường là cơm, rau và cá.

Trang phục truyền thống của người Chăm

d) Đời sống tinh thần

*Văn học

+ Văn học dân gian Chăm-pa đặc biệt phong phú về nhiều thể loại: sử thị, truyện cổ, truyền thuyết, ca dao, tục ngữ, câu đố,... Sử thi của người Chăm vừa mang màu sắc thần thoại Ấn Độ, vừa thấm đượm triết lí Bà La Môn giáo và Hồi giáo.

+ Văn học viết có các trường ca, gia huấn ca và thơ triết lí, thơ trữ tình,... được sáng tác bằng cả chữ Phạn lẫn chữ Chăm cổ.

*Tín ngưỡng, tôn giáo

+ Cư dân Chăm-pa thịnh hành tín ngưỡng vạn vật hữu linh, thờ cúng tổ tiên và tín ngưỡng phồn thực.

+ Từ thế kỉ II, Ấn Độ giáo trở thành tôn giáo chính ở Chăm-pa. Phật giáo Đại thừa phát triển trong hai thế kỉ IX và X. Từ thế kỉ XII - XIV, Hồi giáo du nhập vào Chăm-pa, hình thành cộng đồng Hồi giáo Chăm Bà-ni.

Tháp Bà Pô Na-ga (Nha Trang, Khánh Hoà)

*Nghệ thuật

Kiến trúc, điêu khắc

Những đền tháp Chăm là một khối vững chắc xây bằng gạch, có cửa chính và cửa giả gồm nhiều tầng, xếp nếp, tầng trên lặp lại tầng dưới nhưng nhỏ dần và tụ lại thành đỉnh nhọn vươn lên cao. Dấu ấn riêng biệt trong kiến trúc Chăm là kĩ thuật làm gạch kết dính để xây tháp và kĩ thuật chạm trổ trên đá. Những phù điêu nhấn mạnh vào từng hình tượng và khuynh hướng thiên về tượng tròn là đặc điểm giàu tính ấn tượng, tạo nên vẻ đẹp độc đáo của nghệ thuật điêu khắc cổ Chăm-pa.

Âm nhạc

Âm nhạc và ca múa (múa tôn giáo, múa tập thể, múa độc diễn, múa đạo cụ, múa bóng). không thể thiếu trong sinh hoạt cộng đồng và các dịp lễ hội truyền thống như Ri-gia Nư-ga, Ka-tê, Ri-gia Pra-ung. Người Chăm chế tạo nhiều loại nhạc cụ độc đáo như trống gi-neng, trống pa-ra-nưng, chiêng, kèn xa-ra-nai, lục lạc, đàn ka-nhị,....

Câu 1: Nêu ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ đến văn minh Chăm-pa

Hướng dẫn giải

- Từ thời văn hóa Sa Huỳnh (V TCN), thông qua tầng lớp thương nhân văn hóa Ấn Độ đã du nhập vào Chăm-pa trên tất cả các lĩnh vực.

- Sự tiếp thu chọn lọc những thành tựu văn minh Ấn Độ có ảnh hưởng mạnh mẽ đến thiết chế chính trị, xã hội Chăm-pa.

- Sự ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ đã góp phần đưa nền văn minh Chăm-pa phát triển rực rỡ.

Câu 2: Nêu những nét chính về đời sống vật chất của cư dân Chăm-pa

Hướng dẫn giải

- Cư dân Chăm-pa biết trồng các loại lúa ngắn ngày có khả năng chịu khô hạn, các loại cây hoa màu và bông vải.

- Thủ công nghiệp phát triển đa dạng với các nghề gạch, gốm, luyện kim, thủy tinh,…

- Người Chăm rất giỏi nghề buôn bán bằng đường biển, các thương cảng như Đại Chăm, Cù lao Chàm,…đóng vai trò quan trọng trên đường mậu dịch biển quốc tế.

- Người Chăm xây nhà bằng gỗ hoặc gạch nung.

- Trang phục chính của nam gồm quần, ngoài quấn váy (gọi là ka-ma), áo cánh xếp chéo, cài dây phía bên hông cùng khăn đội đầu.Phụ nữ mặc quần bên trong áo dài, đầu đội khăn.

Câu 3: Hãy nêu một số thành tựu tiêu biểu của văn minh Chăm-pa

Hướng dẫn giải 

- Văn học:

+ Văn học dân gian Chăm-pa rất phong phú về thể loại: Sử thi, truyện cổ, truyền thuyết,…Sư thi của người Chăm vừa mang màu sắc thần thoại Ấn Độ, vừa thấm đượm triết lý Bà La Môn giáo và Hồi giáo.

+ Văn học viết có các trường ca, gia huấn ca và thơ triết lý, thơ trữ tình,…được sáng tác bằng cả chữ Phạn lẫn chữ Chăm cổ.

- Tín ngưỡng, tôn giáo:

+ Cư dân Chăm-pa thịnh hành tín ngưỡng vạn vật hữu lĩnh, thờ cúng tổ tiên và tín ngưỡng phồn thực.

+ Từ thế kỉ III, Ấn Độ giáo trở thành tôn giáo chính ở Chăm-pa, Phật giáo Đại thừa phát triển trong 2 thế kỉ IX và X.

+ Từ thế kỉ XII – XIV, Hồi giáo du nhập vào Chăm-pa, hình thành cộng đồng Hồi giáo Chăm Bà-ni.

- Kiến trúc, điêu khắc:

+ Thánh địa Mỹ Sơn, Phật viện Đồng Dương (Quảng Nam), tháp Mỹ Khánh (Huế),...

+ Nghệ thuật điêu khắc thể hiện thông qua các bức tượng và phù điêu trang trí trên các đài thờ, đền tháp.

- Âm nhạc:

+ Âm nhạc và ca múa (múa tôn giáo, múa tập thể, múa độc diễn, múa đạo cụ, múa bóng) không thể thiếu trong sinh hoạt cộng đồng và các dịp lễ hội truyền thống.

+ Người Chăm đã chế tạo nhiều loại nhạc cụ độc đáo khác nhau.

- Phong tục tập quán:

+ Nghi lễ cưới hỏi của người Chăm chịu sự chi phối của chế độ mẫu hệ.

+ Tập tục mai táng có phân chia theo lứa tuổi, đẳng cấp và nguyên nhân cái chết.

Sau bài học này, giúp các em:

- Nêu được cơ sở hình thành văn minh Chăm-pa.

- Trình bày những thành tựu tiêu biểu của văn minh Chăm-pa.

Các em có thể hệ thống lại nội dung kiến thức đã học được thông qua bài kiểm tra Trắc nghiệm Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo Chương 5 Bài 16 cực hay có đáp án và lời giải chi tiết. 

• Câu 1:

  Quốc gia Lâm Ấp được hình thành ở khu vực nào trên lãnh thổ Việt Nam hiện nay?

  • A. Miền Trung và Bắc Trung Bộ.      
  • B. Miền Trung và Nam Trung Bộ.     
  • C. Tỉnh Quảng Nam.      
  • D. Tỉnh Bình Thuận.        

• Câu 2:

  Nhà nước Lâm Ấp được hình thành trên cơ sở của nền văn hóa 

  • A. Phùng Nguyên.       
  • B. Đồng Nai.   
  • C. Sa Huỳnh.     
  • D. Óc Eo. 

• Câu 3:

  Quốc gia Lâm Ấp về sau đổi tên là

  • A. Âu Lạc.       
  • B. Chân Lạp.    
  • C. Chăm-pa.    
  • D. Phù Nam. 

Câu 4-10: Mời các em đăng nhập xem tiếp nội dung và thi thử Online để củng cố kiến thức về bài học này nhé!

Các em có thể xem thêm phần hướng dẫn Giải bài tập Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo Chương 5 Bài 16 để giúp các em nắm vững bài học và các phương pháp giải bài tập.

Câu hỏi mục I.1 trang 95 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Câu hỏi mục I.2 trang 95 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Câu hỏi mục I.3 trang 95 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Câu hỏi mục II.1 trang 96 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Câu hỏi mục II.2 trang 96 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Câu hỏi mục II.3 trang 97 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Câu hỏi 1 mục II.4 trang 98 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Câu hỏi 2 mục II.4 trang 98 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Luyện tập trang 99 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Vận dụng trang 99 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Giải Câu 1 trang 99 SBT Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Giải Câu 2 trang 100 SBT Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Giải Câu 3 trang 101 SBT Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Giải Câu 4 trang 102 SBT Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Giải Câu 5 trang 102 SBT Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Giải Câu 6 trang 103 SBT Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Trong quá trình học tập nếu có thắc mắc hay cần trợ giúp gì thì các em hãy comment ở mục Hỏi đáp, Cộng đồng Lịch sử HOC247 sẽ hỗ trợ cho các em một cách nhanh chóng!

Chúc các em học tập tốt và luôn đạt thành tích cao trong học tập!