Nghị luận về bài thơ Cảnh khuya của chủ tịch Hồ Chí Minh.

Trong thơ văn xưa nay, hình ảnh ánh trăng vốn đã trở nên thân thuộc, thậm chí nó đã trở thành một nguồn cảm hứng lớn để các nhà văn, nhà thơ chắp bút, thổi hồn vào các tác phẩm nghệ thuật. Cũng viết về đề tài tưởng chừng đã quá quen thuộc đó nhưng ánh trăng trong thơ của Hồ Chí Minh lại hiện lên với một diện mạo, với một màu sắc và trạng thái hoàn toàn mới mẻ. Cũng có lẽ vì vậy mà Bác tạo ra sự khác biệt với các tác phẩm thơ văn đương thời và tạo cho tác phẩm của mình một sức hút độc đáo riêng. Bài thơ “Cảnh khuya” là một trong những bài thơ mà Hồ Chí Minh lấy cảm hứng từ ánh trăng, và ta cũng thấy được những sáng tạo, mới vẻ về hình ảnh ánh trăng qua bài thơ này.

Bài thơ Cảnh khuya sáng tác năm 1947, khi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đang gặp rất nhiều những khó khăn. Do đó, bài thơ không chỉ đơn thuần là khắc họa lại khung cảnh đêm khuya mà Người đón nhận mà qua đó còn có những cảm xúc, những nỗi niềm sâu sắc của Bác, một vị lãnh tụ vĩ đại, hết lòng vì dân vì nước. Điều đặc biệt là cảm hứng lãng mạn được hòa quyện làm một với tình yêu nước, khiến cho bài thơ trở nên sinh động, hấp dẫn đối với độc giả. Qua hai câu thơ đầu tiên, khung cảnh đêm khuya ở núi rừng Việt Bắc hiện lên rực rỡ, sinh động đến từng chi tiết:

“Tiếng suối trong như tiếng hát xa

Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa”.

Khung cảnh mà Hồ Chí Minh gợi ra với đầy đủ cả màu sắc và âm thanh, kích thích đối với nhiều giác quan của con người. Trước hết đó chính là âm thanh tiếng suối róc rách chảy trong đêm “Tiếng suối trong như tiếng hát xa”. Nhưng qua câu thơ, người đọc có thể cảm nhận được âm thanh tiếng suối này thật đặc biệt, nó không ồn ào, huyên náo như những âm thanh tiếng suối thông thường, khi nước chảy róc rách qua những mỏm đá. Âm thanh tiếng suối trong bài thơ của Bác như gần mà lại như xa, có lúc cảm nhận được rõ rệt nhưng cũng có lúc xa dần tựa như một bản nhạc lúc trầm lúc bổng. Ở đây Bác ví tiếng suối đêm như tiếng “hát xa” trong trẻo, ngân vang bao trùm không gian núi rừng, làm cho không gian tĩnh lặng, tịch mịch của đêm khuya trở nên sinh động, làm cho lòng người trở nên xao xuyến.

Không chỉ có âm thanh đặc biệt của núi rừng, của dòng suối mà hình ảnh đêm khuya cũng thật thi vị, gợi cảm “Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa”. Hình ảnh hiện lên thật ấn tượng, đó là sự hòa quyện giữa hình ảnh ánh trăng của thiên nhiên, vũ trụ hòa hợp, giao thoa với hình ảnh cây cổ thụ, hình ảnh hoa của núi rừng Việt Bắc. Dưới ánh trăng đêm, cảnh vật được bao phủ bởi tầng ánh sáng mỏng manh mà thanh khiết, ánh sáng ấy bao trùm lên cây cổ thụ tạo ra những đốm sáng tối trên mặt đất. Và như vô tình hình ảnh ánh trăng, cổ thụ lại cùng nhau giao hòa, bao chứa hình ảnh bông hoa, sự hòa hợp tự nhiên đến tuyệt mĩ. Đó chính là sự giao giữa những hiện tượng sự vật ngỡ như không liên quan, nhưng khi hòa hợp lại thống nhất đến thú vị.

“Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ

Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà”

Nếu như hai câu thơ đầu, Hồ Chí Minh mô tả lại không gian thiên nhiên núi rừng lúc đêm khuya, cũng là xuất phát từ tâm hồn của một thi sĩ nhiều rung động tinh tế, nhạy cảm trước cái đẹp. Thì hai câu thơ sau lại hiện lên chân dung của một người chiến sĩ cách mạng Hồ Chí Minh với nỗi suy tư, lo lắng về vận mệnh, tương lai của đất nước, của dân tộc. “Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ”, ở câu thơ này ta có thể thấy Người đã tự phác họa chân dung mình một cách trực tiếp. Không gian tuy đã về khuya nhưng Người vẫn chưa ngủ cũng là chưa thể ngủ, thao thức suốt đêm khuya bởi mang trong lòng những suy tư, sầu muộn. Và nguyên nhân của những lo lắng, suy tư này được Hồ Chí Minh lý giải ở ngay câu thơ cuối của bài thơ.

“Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà”, vậy là ở đây Người hiện lên không phải tư cách của một thi sĩ mà hiện lên là một người chiến sĩ cách mạng thực sự. Đặt câu thơ vào cảnh thực tại của đất nước lúc bấy giờ, ta có thể thấy vận nước đang gặp rất nhiều khó khăn, khi thực dân Pháp ráo riết thực hiện mưu đồ xâm lược của mình. Trước vận nước đang ở tình thế hiểm nguy, cách mạng đứng trước muôn vàn khó khăn, Người không thể ngủ, Người luôn mang trong mình những trăn trở, băn khoăn về đường hướng, về con đường mà cách mạng sẽ đi. Qua câu thơ ta có thể cảm nhận được ý thức sâu sắc của Người trước vận nước, vì yêu nước, thương dân nên mọi bước đi đều được Bác suy xét nghiêm túc, cẩn trọng. Và cũng nhờ con người tuyệt vời đó mà Cách mạng Việt Nam đi hết từ thắng lợi này đến thắng lợi khác.

Như vậy, bài thơ “Cảnh khuya” được bao trùm giữa hai nguồn cảm hứng chính, đó là cảm hứng lãng mạn và cảm hứng thế sự. Bài thơ vẽ ra khung cảnh thiên nhiên của núi rừng Việt Bắc lúc đêm khuya với vẻ hoang sơ, hùng vĩ mà rất đỗi thi vị, lãng mạn. Và đó cũng là bức chân dung chân thực nhất, đẹp đẽ nhất của người cha già dân tộc, suy tư, trăn trở về việc nước, vận nước, về tương lai của dân tộc. Một người chiến sĩ cách mạng điển hình, luôn dùng hết tình yêu, tâm lực, sức lực để dâng hiến cho dân tộc.