Hãy tưởng tượng em đang hành quân trong một buổi trưa hè để nêu cảm nghĩ về tiếng gà trưa.

Hôm ấy, tôi hành quân qua một ngôi làng nhỏ. Trời nắng tháng năm gay gắt, nó rát cái lưng, nóng cái mặt, cháy mái tóc, sạm cả làn da. Bước chân đều bước anh em trong đoàn chúng tôi quyết định dừng chân tại một xóm nhỏ. Chúng tôi ai nấy đều mệt lả người, đồ ăn thì như thiu hết cả, người cũng mồ hôi chảy ròng ròng như vừa tắm, những chiếc lá ngụy trang trên ba lô cũng héo úa chẳng còn màu xanh.

Bước chân vào trong xóm nhỏ, người dân ai nấy cũng hân hoan đón tiếp binh đoàn chúng tôi. Từ người già đến trẻ nhỏ, từ đàn ông đến đàn bà đều chạy ra hết ngoài cổng nhà, ai nấy cũng hớn hở ra mặt khi được tận mắt trông thấy những anh bộ đội cụ Hồ. Những con chó ban đầu sủa lớn nhưng rồi cũng lại ngoan hiền nhìn những người lạ mặt. Em bé mắt tròn xoe, miệng cười toe nhìn chúng tôi với với như đòi bế. Chúng tôi được xếp ở trong một ngôi nhà của trưởng xóm, chúng tôi rửa chân tay và nghỉ trưa tại đây.

Trong giờ nghỉ giải lao cần thiết ấy, đang nhâm nhi nắm cơm thì tiếng gà trưa bỗng cất lên khiến cho tôi rơi vào cõi mộng ảo tưởng. Trước mắt tôi là hình ảnh người bà, bà tôi đã không còn nữa, trong một lần ném bom tại làng, những tên giặc sừng sỏ đã cướp bà tôi đi mãi mãi. Thuở trước ở với bà, nhà cũng chỉ có đàn gà là sản nghiệp. Cả tuổi thơ gắn liền với chúng, tiếng kêu chiếp chiếp của gà con, tiếng gà mái gọi đàn con cục tác. Con gà mái mơ lông mượt như màu nắng. Ổ rơm vàng mấy hôm đã hồng những quả trứng gà nhỏ, từ những quả trứng ấy đàn gà con bước ra lông tơ vàng óng mượt. Tiếng gà ban trưa như gọi tôi trở về với tuổi thơ, với kỉ niệm những ngày sống bên bà. Nước mắt chực trào ra nhưng tôi ngăn lại, Càng nghĩ về bà, về đàn gà tôi lại càng quyết tâm giết sạch bọn xâm lược tàn ác kia.

Nghỉ ngơi xong xuôi, chúng tôi chia tay những người dân hiền lành chất phác nơi đây và tiếp tục hành quân lên đường. Địch đang chờ chúng tôi phía trước, chúng tôi phải chiến đấu với chúng để bảo vệ tuổi thơ của những đứa trẻ bây giờ. Tôi chiến đấu vì tình yêu đất nước, vì tình yêu tuổi thơ và cả vì tình yêu dành cho người bà đáng kính.

Xuân Quỳnh (1942 - 1988) là nhà thơ nữ được nhiều người yêu thơ mến mộ. Thơ chị trẻ trung, sôi nổi, giàu chất trữ tình. Vốn xuất thân từ nông thôn nên Xuân Quỳnh hay viết về những đề tài bình dị, gần gũi của cuộc sống đời thường như tình mẹ con, bà cháu, tình yêu, tình quê hương, đất nước. Ngay từ tập thơ đầu tay “Tơ tằm - Chồi biếc” (in chung - 1963), Xuân Quỳnh đã gây được sự chú ý của người đọc bởi phong cách thơ mới mẻ. Hơn hai mươi năm cầm bút, chị đã sáng tác nhiều tập thơ có giá trị, tạo ấn tượng khó quên trong lòng người đọc. Bài thơ “Tiếng gà trưa” đã thể hiện được tình cảm sâu sắc về gia đình, quê hương và đất nước.

Tác phẩm được viết trong những năm đầu của cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ trên phạm vi cả nước. Bị thua đau ở chiến trường miền Nam, giặc Mỹ điên cuồng mở rộng chiến tranh phá hoại bằng máy bay, bom đạn... ra miền Bắc, hòng tàn phá hậu phương lớn của tiền tuyến lớn. Trong hoàn cảnh nước sôi lửa bỏng ấy, hàng triệu thanh niên đã lên đường với khí thế:

“Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước
Mà lòng phơi phới dậy tương lai”

Nhân vật trữ tình trong bài thơ là người chiến sĩ trẻ đang cùng đồng đội trên đường hành quân vào Nam chiến đấu.

“Tiếng gà trưa” đã gợi nhớ về những kỉ niệm đẹp đẽ của tuổi thơ và tình bà cháu. Tình cảm gia đình, quê hương đã làm sâu sắc thêm tình yêu đất nước. Bao trùm bài thơ là nỗi nhớ cồn cào, da diết. Nhớ nhà, đó là tâm trạng tất yếu của những người lính trẻ vừa bước qua hoặc chưa bước qua hết tuổi học trò đã phải buông cây bút, cầm cây súng ra đi đánh giặc cứu nước. Nỗi nhớ ở đây thật giản dị và cụ thể. Chỉ một tiếng gà trưa bất chợt nghe thấy khi dừng chân bên xóm nhỏ là đã gợi dậy cả một trời thương nhớ. Tiếng gà nhảy ổ làm xao động nắng trưa và cũng làm xao xuyến hồn người. Nghe tiếng gà mà như nghe thấy tiếng quê hương an ủi, vỗ về và tiếp thêm sức mạnh. Điệp từ “nghe” được nhắc lại ba lần, mở đầu ba câu thơ liên tiếp thể hiện sự rung cảm cao độ trong tâm hồn chiến sĩ:

“Trên đường hành quân xa
Dừng chân bên xóm nhỏ
Tiếng gà ai nhảy ổ
Cục… cục tác cục ta
Nghe xao động nắng trưa
Nghe bàn chân đỡ mỏi
Nghe gọi về tuổi thơ”

Quê nhà hiện lên rõ nét trong tâm tưởng và những kỉ niệm tuổi thơ lần lượt sống dậy qua những hình ảnh thân thương. Tiếng gà trưa nhắc nhớ đến “Ổ rơm hồng những trứng” của mấy chị mái mơ, mái vàng xinh xắn, mắn đẻ. Tiếng gà trưa khiến người cháu xa nhà nhớ đến người bà kính yêu một đời tần tảo. Thương biết mấy là cảnh đứa cháu tò mò xem gà đẻ, bị bà mắng: “Gà đẻ mà mày nhìn/Rồi sau này lang mặt”. Chẳng hiểu hư thực ra sao nhưng cháu tin thật: “Cháu về lấy gương soi/Lòng dại thơ lo lắng”. Giờ đây, đứa cháu đã trưởng thành ao ước trở về thời bé bỏng để lại được nghe tiếng mắng yêu của bà, được thấy bóng dáng quen thuộc của bà khum tay soi trứng, chắt chiu từng mầm hy vọng sẽ có được một đàn gà con đông đúc.

Suốt một đời lam lũ, lo toan, bà chẳng bao giờ nghĩ đến bản thân mà chỉ lo cho cháu, bởi đứa cháu đối với bà là tất cả. Bà thầm mong đàn gà thoát khỏi nạn dịch mỗi khi mùa đông tới: “Để cuối năm bán gà/Cháu được quần áo mới”.

Ao ước của đứa cháu có được cái quần chéo go, cái áo cánh chúc bâu còn nguyên vẹn lần hồ sột soạt và thơm mùi vải mới được nhân lên gấp bội trong lòng bà yêu cháu. Hạnh phúc gia đình giản dị, đầm ấm mà rất đỗi thiêng liêng cùng bao khát vọng tuổi thơ dường như gói gọn cả trong tiếng gà trưa:

“Tiếng gà trưa
Mang bao nhiêu hạnh phúc
Đêm cháu về nằm mơ
Giấc ngủ hồng sắc trứng”

Thông qua nỗi nhớ được khơi dậy từ tiếng gà trưa, nhà thơ Xuân Quỳnh đã miêu tả tâm hồn trong sáng, hồn nhiên và tình cảm yêu mến, kính trọng bà của một em bé nông thôn. Tình bà cháu thắm thiết đã trở thành một phần quan trọng trong đời sống tinh thần của người chiến sĩ hôm nay đang trên đường hành quân chiến đấu bảo vệ quê hương, đất nước:

“Cháu chiến đấu hôm nay
Vì tình yêu tổ quốc
Vì xóm làng thân thuộc
Bà ơi, cũng vì bà
Vì tiếng gà cục tác
Ổ trứng hồng tuổi thơ”

Khổ thơ cuối cùng là lời tâm sự chân thành của đứa cháu chiến sĩ trên đường ra tiền tuyến gửi về người bà kính yêu ở hậu phương. Từ tình cảm cụ thể là tình bà cháu đến tình cảm lớn lao như lòng yêu Tổ quốc, yêu xóm làng thân thuộc đều được biểu hiện bằng hình thức nghệ thuật giản dị, mộc mạc như lời ăn tiếng nói hàng ngày; ấy vậy mà nó lại gây xúc động sâu xa bởi nhà thơ đã nói giúp chúng ta những điều thiêng liêng nhất của tâm hồn.

Bài thơ Tiếng gà trưa của Xuân Quỳnh, một lần nữa chúng ta nhận thấy rằng nhà văn Nga I-li-a Ê-ren-bua thật sáng suốt khi đúc kết nên chân lý: “Dòng suối đổ vào sông, sông đổ vào dải trường giang Vôn-ga, con sông Vôn-ga đi ra bể. Lòng yêu nhà, yêu làng xóm, yêu miền quê trở nên lòng yêu Tổ quốc”.