Đức tính giản dị của Bác Hồ - Phạm Văn Đồng - Ngữ văn 7 Tập 2 Cánh Diều

1.1.1. Tác giả Phạm Văn Đồng

Phạm Văn Đồng (1906-2000)

- Ông là nhà cách mạng nổi tiếng và nhà văn lớn, quê ở xã Đức Tân, huyện Mộ Đức, tỉnh Quảng Ngãi

- Ông tham gia cách mạng từ năm 1925, đã giữ nhiều cương vị quan trọng trong bộ máy lãnh đạo của Đảng và Nhà nước Việt Nam. Ông là học trò và là người cộng sự gần gũi của Chủ tịch Hồ Chí Minh

- Phạm Văn Đồng có nhiều công trình, bài nói và viết về văn hóa, văn nghệ, về Chủ tịch Hồ Chí Minh và các danh nhân văn hóa của dân tộc

- Đặc điểm sáng tác: Những tác phẩm của Phạm Văn Đồng lôi cuốn người đọc bằng tư tưởng sâu sắc và giản dị, tình cảm sôi nổi, lời văn trong sáng, hấp dẫn

1.1.2. Tác phẩm Đức tính giản dị của Bác Hồ

a. Xuất xứ

Bài “Đức tính giản dị của Bác Hồ” (tên bài do người biên soạn sách đặt) trích từ bài “Chủ tịch Hồ Chí Minh, tinh hoa và khí phách của dân tộc, lương tâm của thời đại” – diễn văn trong lễ kỉ niệm 80 năm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (1970).

b. Thể loại: 

- Nghị luận xã hội.

c. Bố cục 

- Phần 1 (từ đầu đến “trong sáng, thanh bạch, tuyệt đẹp”): Nhận định chung về đức tính giản dị của Bác

- Phần 2 (còn lại): Những biểu hiện đức tính giản dị của Bác

d. Tóm tắt tác phẩm

Trong đời sống chính trị cũng như trong đờ sống sinh hoạt, Bác Hồ là người vô cùng giản dị và khiêm tốn. Con người Bác giản dị từ bữa cơm, đồ dùng, cái nhà và lối sống. Bác làm rất nhiều việc và việc gì Bác làm dc thì Bác không nhờ tới người giúp. Đời sống vật chất giản dị càng hòa hợp với đời sống tâm hồn phong phú, với những tư tưởng, tình cảm, giá trị tinh thần cao đẹp. Giản dị trong đời sống, trong quan hệ với mọi người và Bác còn giản dị trong cả sáng tác vì muốn quần chúng nhân dan dễ tiếp nhận.

1.2.1. Nhận định chung về đức tính giản dị của Bác

- Dẫn ra vấn đề này có hai vế đối lập với nhau, "đời hoạt động chính trị lay trời chuyển đất" ứng với "đời sống bình thường vô cùng giản dị và khiêm tốn", vừa đối lập nhưng chúng lại bổ sung cho nhau, làm nổi bật lên sự hài hòa giữa phẩm chất cách mạng và phẩm chất đời thường của Bác.
→ Lời bình rất sâu sắc về nét phẩm chất tốt đẹp ấy của Bác rằng: "Rất lạ lùng, rất kì diệu...Bác Hồ vẫn giữ nguyên phẩm chất cao quý của một chiến sĩ cách mạng, tất cả vì dân, vì nước, vì sự nghiệp lớn, trong sáng, thanh bạch, tuyệt đẹp".
→ Cách đưa ra vấn đề như vậy vừa ngắn gọn, rõ ràng, sâu sắc và đặc biệt làm làm nổi bật được chủ đề của cả văn bản - đức tính giản dị của Bác Hồ.

1.2.2. Những biểu hiện đức tính giản dị của Bác

a. Trong đời sống thường nhật

- Trong bữa cơm và đồ dùng, thì "bữa cơm chỉ có vài ba món", "lúc ăn Bác không để rơi vãi một hột nào", "cái bát bao giờ cũng sạch và thức ăn còn lại đều được sắp xếp tươm tất".

- Lời bình "Ở việc làm nhỏ đó...người phục vụ", cho thấy Bác là người rất biết quý trọng thành quả lao động của nhân dân và công sức của những người phục vụ mình.

- Ngôi nhà của Bác "vẻn vẹn chỉ có vài ba phòng", và lúc nào cũng chan hòa ánh sáng, phảng phất hương thơm của hoa vườn, thể hiện lối sống yêu và gần gũi chan hòa với thiên nhiên, cùng tâm hồn thanh bạc và tao nhã của Người.

- Trong làm việc, công tác Bác là người "suốt đời làm việc, suốt ngày làm việc", Bác làm từ những việc lớn đến việc nhỏ, những việc Bác có thể tự làm thì không cần đến sự giúp đỡ của người khác

→ Hồ Chủ tịch là một người tận tụy, cần mẫn, yêu lao động.- Trong mối quan hệ với mọi người Bác cũng thể hiện là một người rất thân thiện và gần gũi, giản dị, viết thư cho một đồng chí, nói chuyện với các cháu thiếu nhi, rồi thì đặt tên cho các anh lính gác, đi thăm tập thể công nhân,...

b. Trong lời nói và bài viết

- Đưa ra dẫn chứng cụ thể chính là trích đoạn lời nói, bài viết của Bác với chân lý giản dị gần gũi, thân thuộc trong bản Tuyên ngôn độc lập "Không có gì quý hơn độc lập tự do", "Nước Việt Nam là một, dân tộc Việt Nam là một ... không bao giờ thay đổi", mang sức mạnh vô địch, chủ nghĩa anh hùng cách mạng.

1.3.1. Về nội dung

- Giản dị là đức tính nổi bật ở Bác Hồ: giản dị trong đời sống, trong quan hệ với mọi người, trong lời nói và bài viết. Ở Bác, sự giản dị hào hợp với đời sống tinh thần phong phú, với tu tưởng và tình cảm cao đẹp.

1.3.2. Về nghệ thuật

- Luận điểm ngắn gọn, rõ ràng

- Hệ thống luận cứ đầy đủ, xác đáng, chặt chẽ

- Dẫn chứng cụ thể, phong phú, chính xác, giàu sức thuyết phục

- Bình luận sâu sắc, chưa đựng tình cảm của người viết

Bài tập: Phân tích đức tính giản dị của Bác Hồ trong tác phẩm cùng tên của Phạm Văn Đồng, SGK Ngữ văn 7 Tập 2 Cánh Diều.

Hướng dẫn giải:

- Đọc kĩ bài Đức tính giản dị của Bác Hồ của Phạm Văn Đồng, SGK Ngữ văn 7 Tập 2 Cánh Diều

- Kết hợp trải nghiệm, hiểu biết của bản thân để viết bài cảm nhận

- Cần đảm bảo những nội dung chính sau:

a. Bác giản dị trong lối sống

* Bữa ăn hằng ngày

- Vài ba món đơn giản.

- Không bao giờ để rơi vãi hạt cơm nào.

- Thức ăn thừa được xếp tươm tất.

* Nơi ở:

- Nhà sàn vài ba gian

- Lộng gió và phảng phất hương hoa.

* Việc làm:

- Làm từ việc lớn đến việc nhỏ

- Việc nào làm được đều tự tay làm.

- Suốt đời làm việc.

* Quan hệ với mọi người:

- Thân tình, gần gũi

- Đặt tên bình dị cho người giúp việc.

b. Giản dị trong lời nói và bài viết

- Ngôn từ giản dị, không hoa mỹ

- Dễ đọc, dễ hiểu mà sâu sắc, kín đáo.

c. Tình cảm của em

- Cảm phục, trân trọng , tự hào, yêu quý Bác hơn.

- Noi theo lối sống giản dị của Người.

Lời giải chi tiết:

"Nhà gác đơn sơ một góc vườn
Gỗ thường mộc mạc chẳng mùi sơn
Giường mây chiếu cói đơn chăn gối
Tủ nhỏ vừa treo mấy áo sờn"

Chủ tịch Hồ Chí Minh, vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc Việt Nam, danh nhân văn hoá thế giới. Cuộc đời và sự nghiệp của Người là gương sáng cho bao thế hệ noi theo, một trong những vẻ đẹp đáng trân trọng của Bác là sự giản dị trong lối sống và ứng xử. Phẩm chất ấy của Người được Phạm Văn Đồng ngợi ca trong trích đoạn "Đức tính giản dị của Bác Hồ".

Đọc tác phẩm, chúng ta hiểu thêm về nhân cách và tâm hồn Bác. Người không chỉ là tấm gương sáng ngời về đạo đức mà lối sống của người cũng thật đẹp, thật đáng trân trọng. Lối sống giản dị của Bác được thể hiện qua bữa ăn, nơi ở, cung cách làm việc và trong lời nói chữ viết của Bác. Điều khiến chúng ta cảm phục nhất ở Bác là một vị lãnh tụ tối cao của dân tộc lại chẳng màng mâm cao cỗ đầy, chẳng sơn hào hải vị hay cơm bưng, nước rót như bao như bao vị lãnh tụ khác trên thế giới. Bữa cơm hàng ngày của Bác chỉ là vài ba món dưa cà giản dị, những món ăn gần gũi, sẵn có trong thiên nhiên.

Không chỉ vậy, vì biết trân quý hạt gạo dân làm ra, biết thương công sức của người làm bếp, Bác ăn cơm chưa bao giờ để rơi vãi một hạt nào, Bác không bao giờ để lãng phí thức ăn, ngay thức ăn thừa cũng được Bác dọn cất cẩn thận, xếp đặt tươm tất. Những hôm được biếu món gì ngon, Bác lại chia cho mọi người, luôn dành về mình phần ít nhất.

Không chỉ giản dị trong bữa cơm hàng ngày, nơi ở của Người cũng vô cùng giản dị. Nào phải lầu son gác tía, nào phải vật dụng xa hoa đắt đỏ. Với Bác chỉ là căn nhà sàn đơn sơ, vỏn vẹn vài ba phòng nhỏ, căn phòng luôn được gọn gàng bởi bàn tay Bác. Những vật dụng trong nhà cũng tối thiểu nhất, Bác chỉ dùng những thứ cần thiết tối thiểu để phục vụ cho công việc, chẳng tiện nghi, đầy đủ như bao người lãnh đạo khác.

Bác sống luôn gần gũi, chan hòa với thiên nhiên. Khu vườn nhỏ của Bác chưa bao giờ thôi phảng phất hương thơm hoa vườn cây trái, ngập tràn ánh sáng của tự nhiên. Cuộc sống ấy vậy mà tao nhã biết chừng nào!

Với Bác, dù việc lớn hay việc nhỏ cũng đều phải có trách nhiệm hoàn thành. Những việc nào tự làm được Bác đều tự tay làm mà không để phiền hà đến người khác. Bác đặt cho các đồng chí hỗ trợ công việc cho mình những cái tên đầy hy vọng mà lại vô cùng giản dị: Trường, Kỳ, Kháng, Chiến, Nhất Định, Thắng, Lợi. Ở Bác chúng ta thấy được sự thống nhất, hòa hợp giữa cuộc đời chính trị và cuộc sống giản dị, đời thời, giữa đời sống tâm hồn phong phú và đời sống vật chất bình dị.

Không chỉ ngợi ca lối sống sinh hoạt giản dị, Phạm Văn Đồng còn bày tỏ lòng mến mộ của mình dành cho đức tính giản dị của Người thể hiện trong lời nói và chữ viết. Trong các tác phẩm văn học của mình, Bác dùng ngôn từ vô cùng giản dị, dễ hiểu, dễ nhớ và dễ thuộc:

" Gạo đem vào giã bao đau đớn
Gạo giã xong rồi trắng tựa bông
Sống ở trên đời người cũng vậy.
Gian nan rèn luyện mới thành công"

Những hình ảnh trong thơ người đều rất đỗi gần gũi quen thuộc với nhân dân: hạt gạo, cái cây, bắp ngô, ánh trăng, con thuyền,....Những lời nói, bài viết hướng về nhân dân chưa bao giờ Bác dùng ngôn từ uyên thâm, bác học. Bởi Người hiểu rằng nhân dân mình còn nhiều người chưa học được con chữ , Bác muốn những gì nói ra nhân dân đều hiểu được, nhớ được và làm được.

Gấp trang sách lại, lòng em không khỏi bồi hồi nghĩ về Bác. Dù chưa một lần gặp Người nhưng em thấy khâm phục và kính trọng Bác biết bao. Tấm gương về lối sống giản dị của Người là hành trang cho chúng em noi theo, đặc biệt là trong xã hội hiện đại với những thứ vật chất bóng bẩy người ta dễ bị cám dỗ, lạc lối.

- Học xong bài Đức tính giản dị của Bác Hồ - Phạm Văn Đồng, các em cần:

+ Phân tích được nhận định chung về đức tính giản dị của Bác

+ Phân tích được những biểu hiện đức tính giản dị của Bác

Văn bản Đức tính giản dị của Bác Hồ - Phạm Văn Đồng ca ngợi lối sống giản dị, cách sống hòa hợp giữa cá nhân và tập thể, giữa con người và thiên nhiên, giữa sự đơn giản và phong phú của Bác. Nhằm giúp các em hiểu hơn về bài soạn này, các em có thể tham khảo thêm bài soạn dưới đây:

• Soạn bài chi tiết Đức tính giản dị của Bác Hồ

Nếu có thắc mắc cần giải đáp các em có thể để lại câu hỏi trong phần Hỏi đáp, cộng đồng Ngữ văn HỌC247 sẽ sớm trả lời cho các em. 

Tác phẩm Đức tính giản dị của Bác Hồ - Phạm Văn Đồng giúp người đọc hiểu hơn về bác không chỉ là tấm gương sáng ngời về đạo đức mà lối sống của người cũng thật đẹp, thật đáng trân trọng. Để hiểu hơn về bài học này, các em có thể tham khảo một số bài văn mẫu dưới đây: