Lời tiễn dặn - Ngữ văn 11 Tập 1 Chân Trời Sáng Tạo

1.1.1. Thể loại

- Lời tiễn dặn thuộc thể loại truyện thơ dân gian.

- Truyện thơ là những truyện kể dài bằng thơ, có sự kết hợp giữa hai yếu tố tự sự và trữ tình, phản ánh cuộc sống của người nghèo khổ, khát vọng về tình yêu tự do, hạnh phúc và công lí.

1.1.2. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác

- Tiễn dặn người yêu là truyện thơ của dân tộc Thái gồm 1846 câu thơ là lời của nhân vật trong cuộc kể lại câu truyện tình yêu, hôn nhân của vợ chồng mình.

- Cốt truyện diễn ra theo 3 chặng: Yêu nhau tha thiết-Chia lìa, đau khổ-Đoàn tụ hạnh phúc.

1.2.3.  Bố cục văn bản:

- Phần 1: Từ Guẩy gánh qua đồng…đến…. goá bụa về già: Tâm trạng của chàng trai trên đường tiễn dặn.

- Phần 2: Còn lại: Cử chỉ, hành động, tâm trạng của chàng trai lúc ở nhà chồng cô gái.

1.2.4. Tóm tắt tác phẩm:

Tâm trạng chàng trai khi đưa tiễn người yêu đầy quyến luyến, tha thiết của một tình yêu sâu sắc. Nổi đau khổ tuyệt vọng của cô gái. Mỗi bước đi của cô gái là nỗi đau, nổi nhớ Lời tiễn dặn thấm sâu tình nghĩa cũng là lời ước hẹn chờ đợi nhau. Nỗi đau khổ của của đôi bạn tình và tình yêu mãnh liệt của chàng trai dành cho cô gái. Đồng thời đó cũng là sự chờ đợi, bám víu trong vô vọng, trạng thái bồn chồn, dùng dằng, tủi hổ của cô gái khi bị ép duyên. Tâm trạng, cử chỉ của chàng trai khi ở nhà chồng cô gái: An ủi, vỗ về khi cô gái bị nhà chồng đánh đập, hắt hủi, làm thuốc cho cô gái uống; giúp cô làm việc. Sự quan tâm, chăm sóc ân cần của chàng trai đã trở thành chỗ dựa tinh thần vững chắc cho cô gái.

Bìa 1 cuốn Tiễn dặn người yêu, NXB Văn hoá dân tộc, 1977

1.2.1. Tâm trạng của chàng trai

* Người đẹp anh yêu cất bước theo chồng

- Cách chàng trai gọi cô gái là người đẹp anh yêu khẳng định tình yêu trong chàng trai vẫn còn thắm thiết. Nhưng tình cảm ấy lại mâu thuẫn với sự thực là cô gái đang cất bước theo chồng:

Được nhủ đôi câu, anh mới đành lòng quay lại,

Được dặn đôi lời, anh yêu em mới chịu quay đi.

+ Xin hãy cho anh kề …quấn…ủ…,

+ Cho mai sau lửa xác đượm hơi,

+ Con nhỏ hãy đưa anh bế,

+ Bé xinh hãy đưa anh bồng,

+ Cho anh bế con dòng …nựng cỏn rồng, con phượng….

=> Có những cử chỉ, hành động quyến luyến, như muốn níu kéo cho dài ra những giây phút cuối cùng còn được ở bên cô gái trên đường tiễn dặn.

- Phải được nhủ, được dặn cô gái đôi câu chàng trai mới có thể đành lòng quay về.

- Tha thiết níu kéo, xin được kề vóc mảnh ủ lấy hương người cô để mai sau vẫn đượm hơi người thân yêu nhất.

- Xin chăm sóc những đứa con riêng của cô gái như chính đứa con mình, chỉ mong cho cô gái đừng buồn.

* Tâm trạng của cô gái trong cảm nhận của chàng trai:

- Chân bước đi - đầu còn ngoảnh lại

- Mắt còn ngoái trông

- Càng bước xa- càng đau nhớ

- Chờ, đợi, ngóng trông chàng trai trên đường đi

-> Đây cũng là tâm trạng dùng dằng đau khổ muốn kéo dài thời gian cuối cùng được bên nhau.

=> Cách mô tả đó chứng tỏ chàng trai rất thấu hiểu tình cảm của cô gái. Hai người có chung một cảm nhận khi phải xa nhau: bịn rịn, quyến luyến, đau khổ khi phải chia lìa.

- Chàng trai tin tưởng, khẳng định tình yêu của hai người sẽ vượt qua cả không gian và thời gian để đoàn tụ bên nhau.

+ Nghệ thuật điệp từ (đợi);

+ Điệp ngữ (ta sẽ lấy).

Em ngã lăn chiêng cạnh miệng cối lợn dũi,

Em ngã lăn đùng liền bên máng lợn vầy,

Ngã không kịp chống, không kịp ngượng

=> Nhấn mạnh ý chí quyết tâm sẽ đoàn tụ bên nhau của chàng trai và cô gái.

1.2.2. Cử chỉ, hành động và tâm trạng của chàng trai lúc ở nhà chồng của cô gái

- Chạy lại đỡ cô gái dậy.

- Rũ áo, chải đầu cho cô.

- Làm ống lam thuốc cho cô gái uống khỏi đau.

=> Cử chỉ an ủi vỗ về cô gái lúc bị nhà chồng đánh đập, hắt hủi.

- Những cử chỉ bộc lộ niềm xót xa, thương cảm sâu sắc đối với người yêu - Điều mà cô gái rât cần vào lúc này như cần một chỗ dựa tinh thần.

+ Sống (Đôi ta cùng gỡ, ta vuốt lại): Sẽ đoàn tụ bên nhau.

+ Chết - vẫn bên nhau

- Chàng trai đã nhắn nhủ và khẳng định với cô gái sống chết sẽ bên nhau mãi mãi, không gì có thể chia lìa.

- Điệp từ chết, điệp ngữ, khiến cho lời tiễn dặn như lời nguyền gắn bó thuỷ chung của chàng trai với cô gái.

=> Cuối cùng chàng trai khẳng định lại một lần nữa tình yêu thắm thiết thuỷ chung của mình với cô gái.

1.3.1. Về nội dung

- Niềm xót thương của chàng trai và nỗi tuyệt vọng đau khổ của cô gái. Khát vọng hạnh phúc và tình yêu chung thủy, khát vọng được giải phóng, được sống trong tình yêu.

- Đồng thời tố cáo tập tục hôn nhân xưa, tiếng nói chứa chan tình cảm nhân đạo, đòi quyền yêu thương hạnh phúc cho con người.

1.3.2. Về nghệ thuật

Nghệ thuật so sánh, điệp từ, điệp ngữ, đối lập,… được sử dụng tài tình, có tác dụng bộc lộ tình cảm nồng nàn đằm thắm, thuỷ chung sâu sắc và niềm tin, ý chí mãnh liệt của chàng trai về một ngày đoàn tụ và hạnh phúc. Đó cũng là khát vọng tự do, khát vọng được sống trong tình yêu và hạnh phúc của chàng trai và cô gái Thái.

Những dấu hiệu nào giúp bạn nhận biết văn bản Lời tiễn dặn thuộc thể loại truyện thơ?

Phương pháp giải:

- Bằng vốn hiểu biết và các tài liệu tham khảo về khái niệm thể loại truyện thơ, đối chiếu trong văn bản.

- Chỉ ra những dấu hiệu nhận biết văn bản Lời tiễn dặn thuộc thể loại truyện thơ.

Lời giải chi tiết:

- Truyện thơ là các tác phẩm mang yếu tố dân gian được khắc họa bằng phương thức tự sự nhưng được thể hiện dưới hình thức bài thơ. Truyện thơ mang nét trữ tình của thơ ca nên dễ dàng bộc lộ được rõ nét tâm trạng và suy nghĩ của nhân vật hơn thể loại truyện thông thương.

- Trong văn bản Lời tiễn dặn, dấu hiệu giúp độc giả nhận biết nó thuộc thể loại truyện thơ là: 

+ Thông qua các câu thơ “Người đẹp anh yêu cất bước theo chồng”, “Em tới rừng ớt ngắt lá ớt ngồi chờ,”, “Anh tới nơi, em bẻ lá xanh em ngồi”..... đóng vai trò diễn tả, kể cho người đọc thấy được hoàn cảnh ngăn cách của đôi nam nữ hay diễn tả các hành động của nhân vật.

+ Đồng thời qua chi tiết “lòng ta thương nhau trăm lớp nghìn trùng”, “yêu nhau…”,..... yếu tố trữ tình được bộc lộ rõ nét. Đó là những khung bậc cảm xúc của “Anh” dành cho chị, vừa thương xót, vừa lưu luyến không muốn rời.

=> Nhận xét: Như vậy, có thể thấy văn bản “Lời tiễn dặn” thuộc thể loại truyện thơ bởi văn bản bao chứa nhiều chi tiết tự sự diễn đạt bằng thơ và những yếu tố trữ tình của thơ ca.

Học xong bài Lời tiễn dặn, các em cần:

- Nhận biết và phân tích được một số yếu tố của truyện thơ dân gian như: cốt truyện, nhân vật, người kể chuyện, ngôn ngữ.

- Phân tích được các chi tiết tiêu biểu, đề tài, câu chuyện, sự kiện, nhân vật và mối quan hệ của chúng trong tác phẩm.

- Nhận xét được những chi tiết quan trọng trong việc thể hiện nội dung truyện thơ.

- Phân tích và đánh giá được chủ đề, tư tưởng, thông điệp mà tác giả muốn gửi đến người đọc.

Đoạn trích Lời tiễn dặn thể hiện niềm xót thương của chàng trai và nỗi tuyệt vọng đau khổ của cô gái. Đồng thời thể hiện khát vọng hạnh phúc và tình yêu chung thủy, khát vọng được giải phóng, được sống trong tình yêu. Để nắm được nội dung và ý nghĩa của bài học này, các em có thể tham khảo bài soạn:

• Soạn bài đầy đủ Lời tiễn dặn
• Soạn bài tóm tắt Lời tiễn dặn

Nếu có thắc mắc cần giải đáp các em có thể để lại câu hỏi trong phần Hỏi đáp, cộng đồng Ngữ văn HỌC247 sẽ sớm trả lời cho các em. 

Qua đoạn trích Lời tiễn dặn nhằm tố cáo tập tục hôn nhân xưa, tiếng nói chứa chan tình cảm nhân đạo, đòi quyền yêu thương hạnh phúc cho con người. Để hiểu hơn về bài học này, các em có thể tham khảo một số bài văn mẫu dưới đây: