Lịch sử 10 Bài 26: Tình hình xã hội ở nửa đầu thế kỉ XIX và phong trào đấu tranh của nhân dân

1. Xã hội

• Trong xã hội sự phân chia giai cấp ngày càng cách biệt:
• Giai cấp thống trị bao gồm vua quan, địa chủ, cường hào.
• Giai cấp bị trị bao gồm đại đa số là nông dân.
• Tệ tham quan ô lại thời Nguyễn rất phổ biến.
• Ở nông thôn địa chủ cường hào ức hiếp nhân dân. Nhà nước còn huy động sức người, sức của để phục vụ những công trình xây dựng kinh thành, lăng tẩm, dinh thự...

2. Đời sống nhân dân phải chịu nhiều gánh nặng

• Sưu cao, thuế nặng. Nhà nước chia vùng để đánh thuế rất nặng, tô tức của địa chủ cũng khá cao. Mỗi năm một người dân đinh phải chịu 60 ngày lao động nặng nhọc.
• Chế độ lao dịch nặng nề.
• Thiên tai, mất mùa đói kém thường xuyên.
• Đời sống của nhân dân cực khổ hơn so với các triều đại trước.
• Mâu thuẫn xã hội lên cao bùng nổ thành các cuộc đấu tranh

• Nửa đầu thế kỷ XIX những cuộc khởi nghĩa của nông dân nổ ra rầm rộ ở khắp nơi. Cả nước có tới 400 cuộc khởi nghĩa.

1. Các cuộc khởi nghĩa tiêu biểu

• Khởi nghĩa Phan Bá Vành 1821 - 1827 ở Sơn Nam  (Thái Bình) mở rộng ra Hải Dương, An Quảng đến năm 1827 bị đàn áp.
  • Phan Bá Vành thủ lĩnh phong trào nông dân ở Bắc Kỳ, người làng Minh Giám (Vũ Thư - Thái Bình), giỏi võ. Năm 1921 - 1922 vùng châu thổ sông Hồng gặp đói lớn, trong khi đó nhà nước phong kiến và bọn địa chủ cường hào lại tăng cường bóc lột, nhân dân Nam Định, Thái Bình, Hải Dương bất bình nổi lên chống đối, Phan Bá Vành nhân đó lấy làng Minh Giám làm nơi tập hợp lực lượng phát động khởi nghĩa.Nghĩa quân đi đến đâu đều lấy của nhà giàu chia cho dân nghèo vì vậy được nhiều người hưởng ứng, khởi nghĩa lan rộng. Năm 1926 Minh Mạng huy động lực lượng đàn áp khởi nghĩa, vì vậy nghĩa quân phải rút về xây dựng căn cứ ở Trà Lũ (Nam Định). Năm 1927 quân triều đình tấn công Trà Lũ, Phan Bá Vành bị giết, khởi nghĩa thất bại. Làng Trà Lũ bị tàn phá.
• Khởi nghĩa Cao Bá Quát  (1854 -1855 ) ở Ứng Hòa - Hà Tây, mở rộng ra Hà Nội, Hưng Yên đến năm 1855 bị đàn áp.
  • Cao Bá Quát (1808 - 1855). Quê ở Phú Thị - Gia Lâm - Hà Nội. Năm 1831 đỗ cử nhân, thuở nhỏ sống nghèo nhưng nhân cách cứng rắn, nổi tiếng văn hay chữ tốt. Nhưng mấy lần thi hội đều phạm quy nên bị đánh hỏng; năm 1841 làm quan Bộ lễ tại Huế. Năm 1847 làm ở Viện Hàn Lâm, sớm nhận rõ bộ mặt xấu xa của vua quan triều đình, ông từ quan.Cao Bá Quát là nhà thơ lớn, người đương thời ca ngợi "văn như Siêu, Quát vô Tiền Hán". Ông để lại hàng nghìn bài thơ chữ Nôm và chữ Hán, thể hiện rõ bản lĩnh, tài năng và ý chí của ông, luôn để cao các anh hùng dân tộc, các nhà Nho nhân cách, phản ánh nỗi cực khổ của dân nghèo.Năm 1853, 1854 các tỉnh Bắc Ninh, Sơn Tây bị hạn hán, châu chấu hoành hành cắn phá lúa, nhân dân đói khổ, long người bất mãn với triều đình. Nhân cơ hội này ông tổ chức khởi nghĩa, trở thành thủ lĩnh của khởi nghĩa nông dân. Do bị bại lộ nên khởi nghĩa chỉ kéo dài được mấy tháng. Cao Bá Quát hy sinh tại trận địa. Sau đó triều đình Tự Đức ra lệnh chu di 3 họ. Bà con nội, ngoại của Cao Bá Quát nhiều người bị giết hại. Sách vở của ông cũng bị đốt hủy.
• Khởi nghĩa binh lính Lê Văn Khôi  (1833 -1835) ở Phiên An (Gia Định), làm chủ cả Nam Bộ . Năm 1835 bị dập tắt.

2. Đặc điểm

• Phong trào đấu tranh của nhân dân nổ ra ngay từ đầu thế kỷ khi nhà Nguyễn vừa lên cầm quyền.
• Nổ ra liên tục, số lượng lớn.
• Có cuộc khởi nghĩa quy mô lớn và thời gian kéo dài như khởi nghĩa Phan Bá Vành, Lê Văn Khôi.

Nguyên nhân

• Tác động của phong trào nông dân trên khắp cả nước.
• Các dân tộc ít người nói riêng và nhân dân ta thời Nguyễn nói chung đều có mâu thuẫn, bất mãn với triều đình.
• Nửa đầu thế kỷ XIX các dân tộc ít người nhiều lần nổi dậy chống chính quyền.
• Ở phía Bắc: khởi nghĩa của người Tày ở Cao Bằng (1833 - 1835) do Nông Văn Vân lãnh đạo.
• Ở phía Nam: khởi nghĩa của người Khơme ở miền Tây Nam Bộ.
• Giữa thế kỷ XIX các cuộc khởi nghĩa tạm lắng khi Pháp chuẩn bị xâm lược nước ta.

Sau khi học xong bài này các em cần:

• Hoạt động bước đầu của V.I.LeNin trong phong trào công nhân ở Nga
• Cách mạng 1905 -1907 ở Nga

Các em có thể hệ thống lại nội dung kiến thức đã học được thông qua bài kiểm tra Trắc nghiệm Lịch sử 10 Bài 26 cực hay có đáp án và lời giải chi tiết. 

• Câu 1:

  Giai cấp thống trị dưới triều Nguyễn gồm

  • A. Vua quan, quý tộc, binh lính
  • B. Vua, quan lại, tướng lĩnh và thương nhân giàu có
  • C. Vua, địa chủ và cường hào
  • D. Vua, quý tộc, lãnh chúa phong kiến

• Câu 2:

  Hai Câu ca dao từ thời Nguyễn: “Con ơi mẹ bảo con này/ Cướp đêm là giặc, cướp ngày là quan” cho chúng ta biết điều gì?

  • A. Tình yêu thương con của bà mẹ
  • B. Ví quan lại như bọn giặc cướp
  • C. Tệ tham quan ô lại dưới triều Nguyễn
  • D. Tình trạng nhân dân bị bóc lột tàn bạo

Câu 3-5: Mời các em đăng nhập xem tiếp nội dung và thi thử Online để củng cố kiến thức và nắm vững hơn về bài học này nhé!

Các em có thể xem thêm phần hướng dẫn Giải bài tập Lịch sử 10 Bài 26 để giúp các em nắm vững bài học và các phương pháp giải bài tập.

Bài tập 1 trang 132 SGK Lịch sử 10

Bài tập 2 trang 132 SGK Lịch sử 10

Bài tập 3 trang 132 SGK Lịch sử 10

Bài tập Thảo luận trang 131 SGK Lịch sử 10 Bài 26

Bài tập Thảo luận trang 132 SGK Lịch sử 10 Bài 26

Bài tập 1 trang 117 SBT Lịch sử 10 Bài 26

Bài tập 2 trang 118 SBT Lịch sử 10 Bài 26

Bài tập 3 trang 118 SBT Lịch sử 10 Bài 26

Bài tập 4 trang 119 SBT Lịch sử 10 Bài 26

Bài tập 5 trang 119 SBT Lịch sử 10 Bài 26

Trong quá trình học tập nếu có thắc mắc hay cần trợ giúp gì thì các em hãy comment ở mục Hỏi đáp, Cộng đồng Lịch sử HOC247 sẽ hỗ trợ cho các em một cách nhanh chóng!

Chúc các em học tập tốt và luôn đạt thành tích cao trong học tập!