Địa lí 10 Chân trời sáng tạo Bài 15: Sinh quyển, các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển và phân bố của sinh vật

a. Khái niệm và giới hạn sinh quyển

- Sinh quyển là một trong những quyển của lớp vỏ Trái Đất mà thành phần, cấu trúc và năng lượng của nó chủ yếu được xác định bởi hoạt động của cơ thể sống.

- Giới hạn của sinh quyển bao gồm: phần thấp của khí quyển, toàn bộ thuỷ quyển và phần trên của thạch quyển (lớp đất và lớp vỏ phong hoá).

Hình 15. Giới hạn của sinh quyển

- Tuy nhiên, sinh vật phân bố không đều trong toàn bộ bề dày của sinh quyển mà thường tập trung với mật độ cao nhất ở nơi có thực vật sinh sống (khoảng vài chục mét ở trên và dưới bề mặt đất).

b. Đặc điểm của sinh quyển:

Sinh quyển có những đặc điểm sau:

- Khối lượng vật chất trong sinh quyển nhỏ hơn nhiều so với khối lượng vật chất của các quyển khác.

- Sinh quyển có đặc tính tích luỹ năng lượng nhờ khả năng tổng hợp chất hữu cơ từ chất vô cơ.

- Sinh vật tham gia tích cực vào các vòng tuần hoàn vật chất rất quan trọng đối với sự sống như: vòng tuần hoàn cacbon, nitơ, photpho, ...

a. Khí hậu và nguồn nước

Khí hậu ảnh hưởng trực tiếp tới sự phát triển và phân bố của sinh vật chủ yếu thông qua ánh sáng, nhiệt độ, nước và độ ẩm không khí.

- Ánh sáng:

+ Ảnh hưởng tới sự trao đổi chất và năng lượng cùng nhiều hoạt động sinh lí của cơ thể sống.

+ Những cây ưa sáng thường sống và phát triển tốt ở nơi đầy đủ ánh sáng, những cây chịu bóng thường sống trong bóng râm.

Cây ưa sáng	Cây ưa bóng

- Nhiệt độ:

+ Mỗi loài thích nghi với một giới hạn nhiệt nhất định. Khi nhiệt độ thích hợp, sinh vật sẽ phát triển nhanh và thuận lợi hơn.

+ Nhiệt độ còn quyết định đến sự phân bố các loài: có những loài chịu lạnh (phân bố ở hàn đới, ôn đới); cũng có nhiểu loài chịu nóng (phân bố ở vùng nhiệt đới).

- Nước và độ ẩm không khí:

+ Nước là thành phần tham gia vào hầu hết các hoạt động sống của sinh vật, là môi trường sống của nhiểu loài sinh vật. Do đó, nơi có nước và độ ẩm thuận lợi thì sinh vật rất phát triển.

+ Tuy vậy, nhu cầu về nước và độ ẩm không khí của các loài sinh vật không giống nhau, có loài ưa ẩm nhưng cũng có loài ưa khô.

b. Đất

- Đất là môi trường sống, là nguồn dinh dưỡng phong phú cho nhiều loài sinh vật.

- Đất vừa là giá thể cho cây, vừa cung cấp nước, chất khoáng, chất dinh dưỡng cần thiết cho cây.

- Nhiều loài vi sinh vật, động vật có môi trường sống trong đất, nhiều loài thường ở trong đất để tránh các điều kiện không thuận lợi.

- Độ phì của đất có ảnh hưởng lớn tới sự phát triển và phân bố của sinh vật.

c. Địa hình

- Do điều kiện nhiệt ẩm thay đổi theo độ cao nên các kiểu thảm thực vật cũng thay đổi.

- Càng lên cao, các loài cây chịu lạnh càng nhiều, các loài cây gỗ lớn càng thưa.

- Hướng sườn và độ dốc khác nhau cũng gây nên sự khác biệt về nhiệt ẩm và chế độ chiếu sáng, do đó cũng ảnh hưởng tới độ cao xuất hiện và kết thúc của các vành đai thực vật.

d. Sinh vật

- Các sinh vật cùng sống trong môi trường có mối quan hệ chặt chẽ với nhau thể hiện qua chuỗi thức ăn - lưới thức ăn và nơi cư trú

- Có nhiều loài động vật ăn thực vật nhưng chúng cũng là thức ăn của những loài động vật ăn thịt.

- Sau cùng, các loài sinh vật khi chết đi sẽ được sinh vật phân huỷ trở thành vật chất hữu cơ cung cấp trả lại cho đất.

⇒ Chính vì vậy, nơi nào có thực vật phong phú thì động vật cũng phong phú và ngược lại.

e. Con người

- Con người có ảnh hưởng rất lớn đến sự phân bố thực vật, động vật trên Trái Đất.

- Con người có thể tạo nên các giống loài mới, mở rộng phạm vi phân bố của các loài. Bên cạnh đó, con người cũng có thể làm thu hẹp nơi sinh sống của nhiều loài sinh vật nếu hoạt động khai thác không hợp lí.

Bài tập 1: Sinh quyển có đặc điểm gì? Có những nhân tố nào ảnh hưởng đến sự phát triển và phân bố của sinh vật?

Hướng dẫn giải:

- Đặc điểm của sinh quyển: Khối lượng vật chất trong sinh quyển nhỏ hơn nhiều so với khối lượng vật chất của các quyển khác; Sinh quyển có đặc tính tích lũy năng lượng nhờ khả năng tổng hợp chất hữu cơ từ chất vô cơ,…

- Các nhân tố ảnh hưởng: Khí hậu, nguồn nước, đất, địa hình, sinh vật và con người.

Bài tập 2: Nguyên nhân chính dẫn đến giới sinh vật ở hoang mạc kém phát triển là do đâu?

Hướng dẫn giải:

- Nguyên nhân chính dẫn đến giới sinh vật ở hoang mạc kém phát triển là do thiếu nước.

- Ở hoang mạc rất ít mưa, lượng mưa rất nhỏ và có những nơi nhiều năm không có mưa nên thiếu nước trầm trọng, ít sinh vật sinh sống.

Bài tập 3: Nhân tố nào có ảnh hưởng lớn nhất đến sự phân bố các thảm thực vật trên Trái Đất?

Hướng dẫn giải:

- Sự phát triển và phân bố của sinh vật chịu tác động trực tiếp của ánh sáng, nhiệt độ, độ ẩm không khí.

- Mỗi loài sinh vật thích nghi với một giới hạn sinh thái nhất định

=> Nhân tố có ảnh hưởng lớn nhất đến sự phân bố các thảm thực vật trên Trái Đất là khí hậu (nhiệt, ẩm, ánh sáng và không khí).

Học xong bài này các em cần:

- Trình bày được khái niệm sinh quyển.

- Phân tích được đặc điểm và giới hạn của sinh quyển.

- Phân tích được các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển, phân bố của sinh vật

- Liên hệ được thực tế ở địa phương.

Các em có thể hệ thống lại nội dung kiến thức đã học được thông qua bài kiểm tra Trắc nghiệm Địa lí 10 Chân trời sáng tạo Chương 6 Bài 15 cực hay có đáp án và lời giải chi tiết. 

• Câu 1:

  Các nhân tố nào sau đây của địa hình có ảnh hưởng tới sự phát triển và phân bố của sinh vật?

  • A. Hướng nghiêng và độ dốc
  • B. Hướng sườn và độ cao
  • C. Độ dốc và hướng sườn
  • D. Độ cao và hướng nghiêng

• Câu 2:

  Nhận định nào sau đây không đúng về đặc điểm của sinh quyển?

  • A. Sinh vật phân bố không đều trong toàn bộ chiều dày của sinh quyển
  • B. Giới hạn của sinh quyển bao gồm toàn bộ thuỷ quyển và khí quyển
  • C. Chiều dày của sinh quyển tuỳ thuộc vào giới hạn phân bố của sinh vật
  • D. Sinh vật tập trung vào nơi có thực vật mọc, dày khoảng vài chục mét

• Câu 3:

  Nhận định nào sau đây đúng với ảnh hưởng của đất tới sự phát triển và phân bố của sinh vật?

  • A. Những nơi khô hạn như hoang mạc có ít loài sinh vật ở
  • B. Những cây chịu bóng thường sống trong các bóng râm
  • C. Loài cây ưa nhiệt thường phân bố ở nhiệt đới, xích đạo
  • D. Cây lá rộng sinh sống trên đất đỏ vàng ở rừng xích đạo

Câu 4-10: Mời các em đăng nhập xem tiếp nội dung và thi thử Online để củng cố kiến thức về bài học này nhé!

Các em có thể xem thêm phần hướng dẫn Giải bài tập Địa lí 10 Chân trời sáng tạo Chương 6 Bài 15 để giúp các em nắm vững bài học và các phương pháp giải bài tập.

Mở đầu trang 64 SGK Địa lí 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Câu hỏi trang 64 SGK Địa lí 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Câu hỏi mục I.2 trang 65 SGK Địa lí 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Câu hỏi mục II trang 65 SGK Địa lí 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Luyện tập 1 trang 66 SGK Địa lí 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Luyện tập 2 trang 66 SGK Địa lí 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Vận dụng trang 66 SGK Địa lí 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Giải Câu hỏi 1 trang 54 SBT Địa lí 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Giải Câu hỏi 2 trang 55 SBT Địa lí 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Giải Câu hỏi 3 trang 55 SBT Địa lí 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Giải Câu hỏi 4 trang 56 SBT Địa lí 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Giải Câu hỏi 5 trang 56 SBT Địa lí 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Trong quá trình học tập nếu có thắc mắc hay cần trợ giúp gì thì các em hãy comment ở mục Hỏi đáp, Cộng đồng Địa lí HOC247 sẽ hỗ trợ cho các em một cách nhanh chóng!

Chúc các em học tập tốt và luôn đạt thành tích cao trong học tập!