Cách làm bài văn biểu cảm về tác phẩm văn học - Ngữ văn 7

• "Cảm nghĩ về một bài ca dao: Đêm qua ra đứng bờ ao" trích trong "Một tuổi thơ văn" của Nguyên Hồng, SGK trang 147.

1. Người viết tỏ ra xúc động trước cảnh và nhân vật trong bài ca dao: Đứng ở bờ ao nhìn trời, nhìn đất nhìn sao và có n cảm tưởng riêng.
2. Tác giả đã phát biểu cảm nghĩ của mình về bài ca dao bằng cách: Tưởng tượng, liên tưởng, suy ngẫm về những hình ảnh, chi tiết cụ thể trong bài
   • Yếu tố tưởng tượng: Bóng một người đội khăn, mặc áo dài, chắp tay sau lưng,quay mặt trông trời lấp lánh sao ,bên cái cầu rửa ở bờ ao tối mờ mờ
   • Yếu tố liên tưởng: ...một người quen thật của tôi, có thể là họ hàng ruột thịt đang kiếm ăn ở một phương xa đang hướng về cố hương.
   • Yếu tố hồi tưởng: Tôi chỉ lơ mơ nghe thầy giáo giảng các nghĩa ,các ý và so sánh hình tượng.Tất cả tâm trí và mắt nhìn của tôi càng như dính vào mạng tơ…đang nấc lên mà gọi trời, gọi sao, gọi nhện.
   • Yếu tố suy ngẫm
     • ....Thì ra cái vùng sao như cát , như thủy tinh vãi kia ở trong tranh minh họa là dải Ngân Hà ?A! Sông Ngân! Sông Ngân! Thế là con sông điển tích mà tôi được biết bấy lâu…Vừa bâng khuâng , vừa da diết vô cùng.
     • Lại con sông Tào Khê này nữa!Hơn bốn mươi năm sau đấy tôi đã được tới đứng bên bờ phù sa của nó mà trông …nhiều bạn tôi xưa cũng thấy thế.

• Bài văn chia ra làm 4 bước
  • Bước 1: Cảm nhận của tác giả về 2 câu đầu
    • Một ng đàn ông, thậm chí là ng quen nhớ quê → Đây là cách giả định, cụ thể hoá, đặt mình vào trong cảnh để thể nghiệm, bày tỏ cảm xúc. Nếu tưởng tượng là cô gái thì lại khác.
  • Bước 2: Tưởng tượng cảnh ngóng trông và tiếng kêu, tiếng nấc của người trông ngóng.
  • Bước 3: Cảm nghĩ về sông Ngân Hà, con sông chia cắt, con sông nhớ thương đối với Ngưu Lang, Chức Nữ.
  • Bước 4 : Cảm nghĩ về 2 câu cuối, về sông Tào Khê.

• Là trình bày những cảm xúc, tưởng tượng, liên tưởng, hồi tưởng, suy ngẫm của mình về nội dung và hình thức của tác phẩm đó.
• Để làm được một văn bản biểu cảm về tác phẩm văn học, chúng ta có thể sử dụng các hình thức tưởng tượng, liên tưởng, suy ngẫm để thể hiện suy nghĩ về tác phẩm.

• Gồm có ba phần
  • Mở bài
    • Giới thiệu tác phẩm và hoàn cảnh tiếp xúc với tác phẩm.
  • Thân bài
    • Những cảm xúc, suy nghĩ do tác phẩm gợi lên
  • Kết bài
    • Ấn tượng chung về tác phẩm

Đề bài: Viết bài văn nêu cảm nghĩ về bài thơ "Cảnh khuya" của Hồ Chí Minh.

Gợi ý làm bài

1. Mở bài

Bài "Cảnh Khuya" được chủ tịch Hồ Chí Minh sáng tác năm 1947, tại chiến khu Việt Bắc.

Giữa hoàn cảnh kháng chiến gay go, gian khổ. Bác vẫn giữ vững phong thái ung dung, tự tại, lạc quan. Vẫn dành cho mình những phút giây thanh thản để thưởng thức vẻ đẹp kì diệu của thiên nhiên.

Bác coi thiên nhiên là nguồn động viên tinh thần lớn lao đối với mình.

2. Thân bài

a. Cảnh đêm trang rừng êm đềm, thơ mộng

* Câu 1 và 2

Tiếng suối trong như tiếng hát xa 

Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa

Giữa không gian tĩnh lặng của đêm khuya nổi bật tiếng suối chảy róc rách, văng vẳng lúc gần lúc xa.

Nhịp thơ 2 / 1 / 4, ngắt ở từ trong, như một chút ẫm để rồi đi đến so sánh thú vị: trong như tiếng hát xa.

Sự so sánh, liên tưởng

Làm nổi bật nét tương đồng giữa tiếng suối và tiếng hát xa

Thể hiện sự nhạy cảm, tinh tế của trái tim nghệ sĩ.

Ánh trăng chiếu sáng mặt đất, soi tỏ cảnh vật.

Những mảng màu sàng, tối đan xen, hòa quyện, tạo nên khung cảnh sinh động:

Trang lồng thụ, bóng lồng hoa.

Bóng trăng , bóng cây quấn quýt, lồng vào bóng hoa, lung linh, huyền ảo.

Nghệ thuật miêu tả rất phong phú

Có xa có gần

Cao và thấp

Tĩnh và động,...

→ Tạo nên bức tranh đêm trăng tuyệt đẹp, cuốn hút hồn người.

b. Tâm trạng của Bác trong đêm trăng sáng

* Câu 3 và câu 4

Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ

Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà

Bác say mê thưởng thức vẻ đẹp huyền ảo, thơ mộng của rừng núi dưới ánh trăng soi và xúc động thốt lên: Cảnh khuya như vẽ (đẹp như tranh).

Người chưa ngủ vì hai lí do.

Lí do thứ nhất là vì cảnh đẹp làm cho tâm hồn người nghệ sĩ rạo rực, bâng khuâng, say đắm.

Lí do thứ hai: Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà. Cảnh thiên nhiên đẹp đẽ, hấp dẫn như vậy nhưng không làm cho Bác vơi di nỗi lo về trách nhiệm lớn lao của một lãnh tụ cách mạng đối với dân, với nước.

Cả hai câu thơ cho thấy sự gắn bó giữa con ngưới thi sĩ đa cảm và con ngưới chiến sĩ kiên cường trong Bác.

3. Kết bài

"Cảnh khuya" là một bài thơ tứ tuyệt hay và đẹp, có sự kết hợp hài hòa giữa tính cổ điển (hình thức) và tính hiện đại (nội dung).

Bài thơ thể hiện tâm hồn nhạy cảm, tinh tế và tinh thần trách nhiệm cao cả của Bác Hồ - vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc Việt Nam; là dẫn chứng chứng minh cho phong cánh tuyệt với của người nghệ sĩ - chiến sĩ Hồ Chí Minh.

Bài văn mẫu

Chủ tịch Hồ Chí Minh là vị lãnh tụ cách mạng vĩ đại của dân tộc. Nhưng bên cạnh đó, Người còn là một nhà thơ tài năng rất nhạy cảm với cái đẹp của thiên nhiên đất trời.

 Sau những giây phút căng thẳng bởi việc quân cơ, Bác vẫn hòa mình vào vẻ đẹp êm dịu, trong sáng của thiên nhiên. Bài thơ "Cảnh khuya" là một trong những bài thơ nói lên điều dó.

"Tiếng suối trong như tiếng hát xa

 Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa.

Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ

 Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà".

Bài thơ ra đời trong những năm tháng đầu tiên vô cùng khó khăn của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp quay trở lại xâm lược nước ta. Khi đó, cơ quan Trung ương của Chính phủ đã chuyển lên Việt Bắc. Tại dây, Bác cùng các đồng chí trong Bộ chỉ huy cuộc kháng chiến của dân tộc ngày đêm bàn việc nước. Bài thơ mở ra bằng hình ảnh của "cảnh khuya" khiến người đọc không mấy ngạc nhiên: phải khi việc nước đã tạm ngưng, Bác Hồ mới có những giây phút thư thái cùng cảnh rừng, cảnh núi.

Tiếng suối trong như tiếng hát xa

 Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa.

Cảnh núi rừng trong đêm khuya thanh vắng với âm thanh trong trẻo của tiếng suối từ xa đều đều vọng lại: "tiếng suối trong như tiếng hát xa". Phép so sánh ấn tượng: tiếng suối là âm thanh của thiên nhiên, lạnh lẽo, mơ hồ nay được so sánh với “tiếng hát” của con người như vậy mà trở nên gần gũi, ấm áp. Âm tiết mơ "xa" khiến câu thơ có độ ngân vang vô tận và lắng đọng vào nơi sâu nhất của hồn người. Nhưng cũng chính từ "xa", "tiếng hát xa" khiến người đọc có cảm giác âm thanh ấy như vọng lại từ cõi nào mơ hồ và xa xăm; phải thật lắng tâm mới nghe thấy được. Dường như tất cả mọi âm thanh khác đều lắng chìm để nổi bật tiếng suối róc rách, văng vẳng như một cung đàn. Tiếng suối làm cho đêm rừng vốn tĩnh lặng lại càng thêm sâu lắng, trong trẻo. Trong cái khung cảnh ấy đã hiện lên với một hình ảnh tuyệt dẹp "trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa" . Trăng, hoa, cổ thụ đan cài, quấn quýt vào nhau tạo cho cảnh vật trở nên sinh động, hữu tình và vô cùng ấm áp. Người đọc cảm nhận được rằng: bức tranh đó chính la một trái tim nghệ sĩ đang hòa mình say đắm với thiên nhiên. Phải thật sự yêu thiên nhiên và biết cảm nhận cái đẹp của thiên nhiên thì người nghệ sĩ mới có thể miêu tả được bức tranh mang đậm hồn người đến vậy.

Nhưng Hồ Chí Minh như nhà thơ Minh Huệ đã từng viết:

"Đêm nay Bác ngồi đó

 Đêm nay Bác không ngủ 

Vì một lẽ thường tình

 Bác là Hồ Chí Minh”.

 Vì là Hồ Chí Minh nên Người “không ngủ” bởi:

 "Bác thương đoàn dân công

 Đêm nay ngủ ngoài rừng

 Rải lá cây làm chiếu

 Manh áo phủ làm chăn

 Trời thì mưa lâm thâm

 Làm sao cho khỏi rét”.

 Và trong cái đêm Người thức cùng “Cảnh khuya” cũng vậy:

 "Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ 

Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà"

 Bác đã cảm nhận được vẻ đẹp tinh tế của thiên nhiên để rồi thốt lên một lời ca ngợi thật chân thành: "Cảnh khuya như vẽ". Cái hồn của tạo vật đã tác động mạnh đến trái tim nhạy cảm của người nghệ sĩ làm cho Bác ở trong trạng thái chưa ngủ. Ngủ sao được trước cảnh đẹp thế này! Bác yêu thiên nhiên, yêu cái đẹp nhưng Người không chỉ thức vì thiên nhiên mà còn thức vì "nỗi nước nhà" còn đang chồng chất, băn khoăn: đất nước đang trong những năm đầu kháng chiến khó khăn và gian lao tột bậc. Câu cuối của bài thơ mở ra một khía cạnh, một chiều sâu mới của tâm trạng "chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà". Cái ẩn của bài thơ chính là ở đây, từ nỗi đã nói lên tất cả đó chính là "nỗi nước nhà", nỗi niềm canh cánh suốt cả cuộc đời Bác . Thật xúc động; trước một tâm hồn, một trái tim vĩ đại của một con người mà suốt cuộc đời luôn thao thức, trở trăn cả trong mơ lẫn trong thực.

Từ "chưa ngủ" được lặp tới hai lần như một bản lề khép mở hai tâm trạng. Chưa ngủ vì cảnh đẹp của thiên nhiên và vì nỗi lòng canh cánh lo việc nước. Trong nỗi lo dằng dặc về đất nước, Bác Hồ thao thức và bắt gặp cảnh đẹp thiên nhiên đưa mình đắm say trong cái huyền ảo của đất trời, nhưng chưa được lâu thì Bác lại trở về với nỗi lòng lo dân, lo nước. Tâm trạng đó của Bác Hồ khiến cho ta vừa cảm phục, vừa xúc động trước cái đẹp sâu sắc và toàn diện của thiên nhiên hòa quyện giữa tâm hồn của một người nghệ sĩ - một nhà chính trị.

     "Cảnh khuya" là một bài thơ tả cánh núi rừng Việt Bắc, nhưng trong đó lại ẩn chứa tâm hồn, con người của Bác, một tâm hồn thi sĩ bên trong một người làm cách mạng, rất lạc quan và vững lòng tin chiến thắng.