Thành ngữ - Ngữ văn 7

• "Lên thác xuống ghềnh"
• "Bảy nổi ba chìm"

• Thành ngữ: là loại cụm từ có cấu tạo cố định, biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh.

(1) "Lên thác xuống ghềnh"
→ Gian nan,vất vả, khó khăn, nguy hiểm.

⇒ Hiểu trực tiếp từ nghĩa đen của các từ tạo nên nó.

(2)

"Nhanh hư chớp"

→ Hành dộng mau le, rất nhanh và rất chính xác.

⇒ Phép so sánh

"Lên thác xuống ghềnh"

→ Chỉ sự gian nan, vất vả, khó khăn

⇒ Ẩn dụ

⇒ Nghĩa chuyển, nghĩa bóng.

(3) "Khẩu phật tâm xà"

→ Miệng nói lời từ bi, thương người nhưng trong lòng lại nham hiểm, độc địa.

⇒ Thành ngữ Hán Việt

• Có thể bắt nguồn trực tiếp từ nghĩa đen của các từ tạo nên nó.
• Đa số là hiểu theo nghĩa hàm ẩn, trừu tượng. Có thể thông qua các phép chuyển nghĩa như ẩn dụ, so sánh.
• Muốn hểu nghĩa của thành ngữ hán Việt thì phải hiểu từng yếu tố Hán Việt.

• Ví dụ
  • "Đứng núi này trong núi nọ"

→ "Đứng núi này trông núi kia" hoặc "Đứng núi này rông núi khác"

• Kết luận
  • Thành ngữ có cấu tạo cố định nhưng có một số thành ngữ có thể biến đổi nhất định trong cách vận dụng.

(1)

"Thân em vừa trắng lại vừa tròn

Bảy nổi ba chìm với nước non"

(Bánh trôi nước của Hồ Xuân Hương)

(2) "Anh đã nghĩ thương em như thế hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang..."

(Dế Mèn phiêu lưu kí của Tô Hoài)

(3) "Tôn sư trọng đạo” là câu thành ngữ nói lên lòng kính trọng và sự tôn vinh nghề giáo viên.

(4)

"Máu rơi thịt nát tan tành

Ai ai trông thấy hồn kinh phách rời"

(Truyện Kiều của Nguyễn Du)

• Chức năng ngữ pháp
  • (1) "Bảy nổi ba chìm": Làm vị ngữ trong câu
  • (2) "Tắt lửa tối đèn": Làm phụ ngữ cho danh từ "khi".
  • (3) "Tôn sư trọng đạo”: Làm chủ ngữ trong câu
  • (4) "Hồn kinh phách rời": Làm phụ ngữ cho cụm động từ "thấy"
• Thay hai thành ngữ (1) và (2) trên bằng một cụm từ đồng nghĩa và so sánh cách nói nào hay hơn

⇒ Tác dụng: Cái hay là thanh ngữ có ý nghĩa cô đọng, hàm súc, gợi liên tưởng cho người đọc và người nghe.

• Chức năng ngữ pháp
  • Thành ngữ có thể làm chủ ngữ, vị ngữ trong câu.
  • Làm phụ ngữ trong cụm danh từ, cụm động từ.
• Đặc điểm cấu tạo
  • Là loại cụm từ cố định, biểu thị ý nghĩa hoàn chỉnh
  • Một số thành ngữ có biến đổi nhất định.
• Giá trị
  • Thành ngữ ngắn gọn, cô động, hàm súc
  • Có tính hình tượng, gợi sự liên tưởng cho người đọc, người nghe.
  • Tính biểu cảm cao.

Đề bài 1:

a. Hai cụm từ (in đậm ) trong câu sau khác nhau gì về chức năng phản ánh?

(1)

Tình cờ chẳng hẹn mà nên

Mạt cưa mướp đắng đôi bên một phường.

(2) ... Tre già là bà gỗ lim.

b. Từ đó hãy phân biệt sự khác nhau giữa thành ngữ và tục ngữ!

Gợi ý làm bài

• Chức năng phản ánh
• "Mạt cưa mướp đắng": Hai thứ xấu, bỏ đi
• "Tre già là bà gỗ lim": Tre già, chắc; cứng và tốt.

Đề bài 2: Viết đoạn văn chủ đề tự chọn cĩ sử dụng thành ngữ (khoảng 3 – 5 câu)

Gợi ý làm bài

Đoạn 1

Câu thành ngữ "Công cha nghĩa mẹ" đề cao công lao to lớn của cha, nghĩa tình cao cả của mẹ nuôi dạy con trưởng thành, khôn lớn. Thật vậy, công ơn của cha to lớn như ngọn núi Thái Sơn hùng vĩ. Tình nghĩa của mẹ dào dạt, ngọt ngào như nước suối trong nguồn. Cha mẹ vừa có công sinh thành vừa có công dưỡng dục chúng ta. Cha mẹ là người luôn dõi theo từng bước đi của con cái từ khi còn non dại tới tận khi đã trưởng thành nên người. Vì vậy, con cái phải luôn ghi nhớ điều đó để phụng dưỡng đền ơn cha mẹ. Thế mới là người có hiếu, có nhân đức.

Đoạn 2

"Quê tôi sớm tinh mơ .. tiếng gà gọi cha vác quốc ra đồng

Ai đem nắng đong đầy đôi vai..cháy những giọt mồ hôi........"

Ôi! Quê hương! Tiếng gọi thiêng liêng của người công dân bé nhỏ gọi về nơi "chôn rau cắt rốn" của mình. Tôi yêu quê tôi! Yêu những cánh diều vi vu trên bầu trời xanh thẳm. Yêu những buổi đi bắt dế, cào cào dưới cánh đồng cỏ. Những đêm trải chiếu ngồi tụ tập ngắm ánh trăng sáng chiếu qua kẽ lá, nghe già làng kể chuyện. Tôi yêu quê tôi! Yêu những tháng ngày đã trôi qua ấy! Nếu mai này, khi tôi đã tiến đến thành công và rời xa quê hương thì tôi vẫn sẽ mãi nhớ đến nó, bởi từ lâu, nó đã là một kỷ niệm đẹp đẽ chiếm gọn một chỗ trong tim tôi!