Gió lạnh đầu mùa - Thạch Lam - Ngữ văn 8 Tập 1 Cánh Diều

1.1.1. Tác giả Thạch Lam

a. Cuộc đời:

- Thạch Lam (1910-1942), tên khai sinh là Nguyễn Tường Vinh.  

- Quê: sinh ra Hà Nội; lúc nhỏ sống ở quê ngoại Cẩm Giàng, Hải Dương. 

- Ông sáng tác nhiều thể loại: tiểu thuyết, truyện ngắn, tùy bút, … 

Thạch Lam (1910-1942)

b. Sự nghiệp sáng tác:

- Đặc điểm sáng tác:

+ Truyện ngắn của ông giàu cảm xúc, lời văn bình dị, đậm chất thơ.

+ Nhân vật chính thường là những con người nhỏ bé, cuộc sống nhiều vất vả, cơ cực mà tâm hồn vẫn tinh tế, đôn hậu.

+ Tác phẩm của ông ẩn chứa niềm yêu thương, trân trọng đối với thiên nhiên, con người, cuộc sống. 

- Các tập truyện ngắn tiêu biểu: Gió đầu mùa, Nắng trong vườn, Sợi tóc, … 

1.1.2. Tác phẩm

a. Thể loại: 

Gió lạnh đầu mùa thuộc thể loại truyện ngắn. 

b. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác: 

- Trích trong tập truyện ngắn “Gió lạnh đầu mùa”, xuất bản năm 1937. 

- Đây là một trong những tập truyện ngắn xuất sắc của nền văn học Việt Nam.

c. Bố cục:

- Phần 1 (Từ đầu đến rơm rớm nước mắt): Cảnh sinh hoạt trong gia đình Sơn ngày gió đầu mùa.

- Phần 2 (Tiếp đến ấm áp vui vui): Cảnh hai chị em Sơn cùng vui chơi và chia sẻ áo ấm cho Hiên.

- Phần 3 (Còn lại): Sự lo lắng của Sơn và cảnh mẹ Hiên trả lại áo.

d. Tóm tắt tác phẩm: 

Sơn và Lan là hai chị em sinh ra trong một gia đình khá giả. Không giống như những đứa trẻ có điều kiện khác, hai chị em Sơn, Lan luôn hòa đồng, gần gũi với những đứa trẻ nghèo cùng phố huyện. Vào một ngày trời chuyển lạnh, hai chị em mặc áo ấm ra chợ chơi thấy Hiên – cô bé hàng xóm đang co ro bên cột quán với manh áo mong manh, rách tả tơi. Thấy vậy, hai chị em bèn đem tặng Hiên chiếc áo bông cũ. Chính chiếc áo bông ấy đã thắp sáng tình yêu thương, sưởi ấm cho Hiên cũng như những đứa trẻ nghèo nơi đây qua mùa đông giá rét. Câu chuyện đã để lại dư âm trong lòng độc giả, khiến độc giả vừa thấm thía nỗi khổ đau, bất hạnh, hoàn cảnh éo le của những con người nghèo khổ, vừa cảm nhận sâu sắc tình người ấm nồng, cao quý, thiêng liêng; từ đó thêm trân trọng cuộc sống này hơn.

1.2.1. Nhân vật Sơn

a. Sơn là một đứa trẻ được yêu thương:

- Nhận được sự yêu thương từ chị:

+ Tỉnh dậy thấy lạnh, chưa xuống giường mà gọi chị.

+ Khi Sơn lo sợ mẹ mắng vì cho mất cái áo, chị Lan luôn an ủi, đấu dịu,... 

- Nhận được sự yêu thương từ mẹ:

+ Mẹ bảo chị mang thúng ra, mặc áo ấm cho Sơn: cả cái áo dạ chỉ đỏ lẫn áo vệ sinh, ngoài lại mặc phủ cái áo vải thâm dài.

 + Khi biết chuyện Sơn cho mất cái áo, mẹ cũng chỉ âu yếm ôm vào lòng và trách yêu.

→ Nhận xét: Bởi vì nhận được sự yêu thương nên Sơn cũng biết trao đi yêu thương.

b. Sơn là một đứa trẻ hòa đồng, thân thiện:

- Sơn và chị mặc dù nhà có khá giả hơn nhưng vẫn thân mật chơi đùa với mấy đứa trẻ con ở dãy nhà lá, chứ không kiêu kì và khinh khỉnh như các em họ của Sơn.

- Thậm chí Sơn còn chủ động chơi với chúng: Sơn thấy chị gọi Hiên không lại thì tự bước đến gần.

c. Sơn là một đứa trẻ thương người:

- Thấy thương khi nhắc đến em Duyên.

- Đem cho Hiên cái áo bông cũ.

- Trong lòng thấy ấm áp, vui vui khi được cho người khác chiếc áo ấm.

- Mặc dù sau đó lo quá, sắp ăn, bỏ đũa đứng dậy vội ra chợ tìm Hiên, ra cánh đồng.

→ Nhận xét: Tâm lí chung của trẻ nhỏ, không phải biểu hiện của việc thay đổi.

Tâm trạng của chị em Sơn khi cho bé Hiên cái áo bông cũ

1.2.2. Các nhân vật khác trong truyện

1.2.3. Biểu tượng gió lạnh đầu mùa

a. Sự lạnh lẽo của cơn gió đầu mùa:

- Thời gian: buổi sáng, mùa đông.

- Không gian:

+ Chung: gió bấc, cái lạnh ở đâu đến làm cho người ta tưởng đang ở giữa mùa đông rét mướt.

+ Của những con người nghèo khổ: dãy nhà lá, chợ vắng, rác bẩn rải rác lẫn lá rụng; mặt đất rắn lại và nứt nẻ những đường nho nhỏ.

→ Lạnh lẽo, trống vắng, khắc nghiệt.

b. Sự ấm áp của tình người:

- Sự ấm áp của tình cảm gia đình.

- Sự ấm áp của tình cảm cộng đồng.

→ Sự lãnh lẽo của tiết trời không thể ảnh hưởng đến sự ấm áp trong lòng mỗi con người.

1.3.1. Về nội dung

- Cảm thương cho sự bất hạnh, cơ cực của những người dân nghèo.

- Phát hiện, ca ngợi tấm lòng nhân ái tình yêu thương, sự chia sẻ giữa người với người

- Tôn vinh vẻ đẹp nhân cách sáng ngời của những người dân nghèo dù trong hoàn cảnh nào họ vẫn trong sạch, lương thiện

1.3.2. Về nghệ thuật

- Nghệ thuật tự sự kết hợp với miêu tả và biểu cảm tinh tế.

- Thủ pháp đối lập, miêu tả tâm lí xuất sắc.

Vẻ đẹp của truyện Gió lạnh đầu mùa không chỉ hiện lên qua hình thức (câu chữ, hình ảnh,…) mà còn ở tình cảm trong sáng của những tấm lòng nhân hậu bao dung. Hãy viết đoạn văn (khoảng 10 – 12 dòng) làm rõ nhận xét đó.

Lời giải chi tiết:

Thạch Lam là một trong những cây bút xuất sắc của văn xuôi Việt Nam với những đóng góp tiêu biểu để lại cho đời. Một trong số đó là tác phẩm Gió lạnh đầu mùa, tác phẩm tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật của ông theo đuổi. Truyện là dòng chảy tâm trạng với những biến thái tinh vị, chất trữ tình, hiện thực đan cài và đằng sau tác phẩm thấp thoáng một cái tôi giàu lòng nhân hậu. Với Gió lạnh đầu mùa, vẻ đẹp của tình yêu thương con người, viết về mùa đông với cái rét khắc nghiệt nhưng câu chuyện lại mang đến cho chúng ta cảm thấy ấm áp đến lạ kì. Cái ấm áp của tình người không phân biệt đẳng cấp, sang hèn. Cái ấm áp của một gia đình bé nhỏ nhưng dạt dào yêu thương tù vú già, mẹ, đến các con và đặc biệt đối với đứa em gái nhỏ đã mất. Cái ấm áp được tạo nên nhờ những đứa trẻ nhỏ với tâm hồn ngây thơ, trong sáng chưa vướng chút bụi trần. Qua đó, tác phẩm đã truyền tải đến một thông điệp sâu sắc, giàu ý nghĩa nhân văn: gió lạnh nhưng tình người không lạnh.

Học xong bài Gió lạnh đầu mùa - Thạch Lam, các em cần nắm:

- Nhận biết và phân tích được một số yếu tố hình thức và nội dung của truyện ngắn.

- Nêu được giá trị mà tác phẩm mang đến cho người đọc.

Câu chuyện Gió lạnh đầu mùa kể về lòng nhân hậu, thương người của hai chị em Lan và Sơn khi đem áo bông cũ cho Hiên, giúp Hiên được tránh rét. Qua đó ta thấy được sự lan tỏa của tình thương, người này là điểm tựa tinh thần cho người kia. Để nắm được nội dung và ý nghĩa của bài học này, các em có thể tham khảo bài soạn dưới đây:

• Soạn văn đầy đủ Gió lạnh đầu mùa - Thạch Lam
• Soạn văn tóm tắt Gió lạnh đầu mùa - Thạch Lam

Nếu có thắc mắc cần giải đáp các em có thể để lại câu hỏi trong phần Hỏi đáp, cộng đồng Ngữ văn HỌC247 sẽ sớm trả lời cho các em. 

Qua tác phẩm Gió lạnh đầu mùa, tác giả cho thấy tình thương giữa con người với nhau trong hoàn cảnh khổ cực, khắc nghiệt. Để hiểu hơn về bài học này, các em có thể tham khảo một số bài văn mẫu dưới đây: