Soạn bài Truyện An Dương Vương và Mị Châu - Trọng Thủy - Ngữ văn 10

• Truyện là một cách giải thích nguyên nhân việc mất nước Âu Lạc. Qua đó nhân dân muốn nêu lên bài học lịch sử tinh thần cảnh giác với kẻ thù và cách xử lí đúng đắn mối quan hệ trong xã hội.

• Các yếu tố thần kì làm tăng sức hấp dẫn cho truyền thuyết
• Đan xen bi - hùng - Xây dựng được những hình ảnh giàu chất tư tưởng thẩm mĩ, có sức sống lâu bền

Câu 1: Dựa theo cốt truyện, tìm những chi tiết liên quan đến nhân vật An Dương Vương

• Những chi tiết liên quan đến An Dương Vương:
  • Trong quá trình dựng nước: An Dương Vương xây thành nhưng thất bại; sau đó được sự giúp ích của thần linh, An Dương Vương xây thành thành công và chế tạo ra nỏ thần, đánh thắng Triệu Đà.
  • Trong quá trình giữ nước: An Dương Vương chủ quan, không đề phòng giặc đã chấp nhận lời cầu hôn của Trọng Thủy để con gái của mình là Mị Châu cưới Trọng Thủy. Sau đó bị giặc đánh chiếm thành và truy đuổi. Cuối cùng An Dương Vương phải tự tay giết chết con gái của mình và trả giá cho sự lơ là, thiếu trách nhiệm trong việc giữ nước.

a. Do đâu mà An Dương Vương được thần linh giúp đỡ? Kể về sự giúp đỡ thần kì đó, dân gian muốn thể hiện cách đánh giá như thế nào về vua?

• An Dương Vương được thần linh giúp đỡ vì:
  • An Dương Vương là một vị vua có trách nhiệm với đất nước, điều đó thể hiện ở việc ông kiên trì xây thành và tìm cách chế tạo vũ khí để giữ gìn non sông. Khi thành xây không được, vua đã lập đàn trai giới cầu đảo bách thần, điều đó càng thể hiện sự chân thành và hết lòng vì đất nước của An Dương Vương.
  • Kể về sự giúp đỡ thần kì của Rùa Vàng, nhân dân muốn ca ngợi An Dương Vương là một ông vua tốt, có trách nhiệm với đất nước. Trong tâm thức người Việt, An Dương Vương là người công nhiều hơn tội.

b. Sự mất cảnh giác của nhà vua được biểu hiện như thế nào?

• Lần mất cảnh giác thứ nhất, vua không nghi ngờ gì đã đồng ý kết tình thông gia với Triệu Đà.
• Lần mất cảnh giác thứ hai, khi Triệu Đà kéo quân đến, An Dương Vương vẫn ỷ vào nỏ thần, chờ quân giặc kéo tới gần nên đã trở tay không kịp.

c. Sáng tạo những chi tiêt Rùa Vàng, Mị Châu, nhà vua tự tay đem chém đầu con gái... nhân dân muốn biểu lộ thái độ, tình cảm gì đối với nhân vật lịch sử An Dương Vương và việc mất nước Âu Lạc?

• Sáng tạo những chi tiết về Rùa Vàng, Mị Châu, nhà vua tự tay chém đầu con gái… nhân dân đã thể hiện cách nhìn nhận của mình về vấn đề “công – tội’’ của An Dương Vương trong việc trị vì đất nước Âu Lạc.
• Đối với nhân dân, việc An Dương Vương xây thành Cổ Loa, chế tạo vũ khí để chống giặc, đó là công lao to lớn. Nhưng việc An Dương Vương mất cảnh giá để quân Triệu Đà chiếm Âu Lạc lại là một tội lớn. Ông đã phải trả giá bằng việc mất nước, tự tay chém đầu con gái mình, rồi cùng đường phải xuống biển.
• Chi tiết nhà vua tự tay giết con gái cho thấy An Dương Vương đã đặt lợi ích quốc gia lên trên tình thân. Vì thế, trong lòng nhân dân An Dương Vương vẫn là một vị vua được yêu mến.
• Một mặt dân gian nêu ra bài học đắt giá cho người thủ lĩnh mất cảnh giác , để mất nước một cách bi thảm . Đó là sự trừng phạt nghiêm khắc của lịch sử . 
• Mặt khác nhân dân vẫn kính trọng những việc ông đã làm cho đất nước nên đã giảm nhẹ tội cho ông bằng cách sáng tạo ra lỗi lầm của Mị Châu và để ông cầm sừng tê đi xuống lòng biển về với Lạc Long Quân bất tử . 

Câu 2: Về việc Mị Châu đưa Trọng Thủy xem nỏ thần, có hai cách đánh giá như sau:

- Mị Châu làm vậy là chỉ thuận theo tình cảm vợ chồng mà bỏ quên nghĩa vụ đối với đất nước

- Mị Châu làm theo ý chồng là lẽ tự nhiên, hợp đạo lí.

Ý kiến riêng của anh (chị) như thế nào?

• Có thể có nhiều cách nghĩ khác nhau về nhân vật này, dưới đây là một cách suy nghĩ về Mị Châu:
  • Sự mất cảnh giác của Mị Châu là ở chỗ đã cả tin đem trao vào tay giặc bí quyết chống giặc giữ nước của quốc gia. Hơn thế nữa khi hai cha con đã bị thất bại, nàng lại vì bị tình cảm lu mờ mà chỉ đường cho giặc khiến cho hai cha con bị rơi vào con đường cùng tận.
  • Thực ra ý kiến cho rằng “Mị Châu làm vậy là chỉ tuân theo tình cảm vợ chồng mà bỏ quên nghĩa vụ đối với Tổ quốc” và “việc Mị Châu tuyệt đối nghe và làm theo ý chồng là đương nhiên” là không thuyết phục dù chúng ta biết Mị Châu là một người vợ thời phong kiến. Khi dựng truyện, tác giả dân gian cũng chỉ muốn nhấn mạnh sự cả tin và ngây thơ của Mị Châu, vì thế mới có bài học giữ nước cay đắng, xót xa nhưng thấm thía truyền đến tận hôm nay.
  • Phần kết truyện liên quan đến cái chết của Mị Châu thể hiện hai cái nhìn tưởng như trái ngược nhưng lại rất thống nhất của tác giả dân gian. Mị Châu bị trừng trị là một dứt khoát, rõ ràng của lịch sử. Nó xuất phát từ truyền thống yêu nước và lòng thiết tha với độc lập tự do của người Việt ta. Nhưng Mị Châu lại được “hồi sinh” (hóa thân vào ngọc và đá) bởi dân tộc ta bao giờ cũng bao dung. Kết thúc ấy thể hiện niềm cảm thông với sự trong trắng ngây thơ của nàng công chúa.
  • Câu chuyện của Mị Châu quả đúng là lời nhắn nhủ của tác giả dân gian đối với thế hệ trẻ muôn đời trong việc giải quyết mối quan hệ giữa tình nhà với nghĩa nước, giữa cái riêng với cái chung.

Câu 3: Mị Châu bị Rùa Vàng kết tội giặc, lại bị vua chém đầu, nhưng sau đó, máu nàng hóa thành ngọc trai, xác nàng hóa thành ngọc thạch. Hư cấu như vậy, người xưa muốn bày tỏ thái độ và tình cảm như thế nào đối với nhân vật Mị Châu và muốn nhắn gửi điều gì đến thế hệ trẻ muôn đời sau?

• Dân gian đã phán xử tội của Mị Châu thông qua chi tiết Mị Châu chết, máu hóa thành ngọc trai, xác nàng hóa thành ngọc thạch.
• Mị Châu là người có tội rất lớn, vì tội lỗi ấy nên Mị Châu phải trả giá bằng tính mạng của mình. Nhưng Mị Châu cũng chỉ là một nạn nhân đáng thương. Phải mang danh “là giặc’’ là nỗi oan của Mị Châu nên dân gian đã thành ngọc thạch như một cách rửa oan cho nàng, thể hiện sự thông cảm, bao dung đối với nàng. Đồng thời qua chi tiết ấy, dân gian muốn gửi đến thế hệ trẻ lời nhắn nhủ, phải biết đề cao cảnh giác, đừng nặng tình riêng mà quên đi cái chung nếu không sẽ phải trả đắt giá.

Câu 4: Trọng Thủy gây nên sụp đổ cơ đồ Âu Lạc và cái chết của Mị Châu. Vậy anh (chị) hiểu như thế nào về hình ảnh "Ngọc trai - Giếng nước"?

• Hình ảnh Ngọc trai - Giếng nước:
  • Là sự bao dung chiêu tuyết của nhân dân đối với Mị Châu, chứng thực tình cảm trong sáng của nàng
  • Giếng nước có hồn Trọng Thuỷ là chứng nhận cho mong muốn hoá giải tội lỗi của y
  • Ngọc trai đem rửa bằng nước giếng càng sáng trong thêm nói lên rằng Trọng Thuỷ đã tìm được sự hoá giải trong tình cảm của Mị Châu ở thế giới bên kia.

Câu 5: Từ những điều đã phân tích, anh (chị) hãy cho biết đâu là "cốt lõi lịch sử" của truyện và cốt lõi lịch sử đó đã được dân gian thần kì hóa như thế nào?

• Cốt lõi lịch sử của truyện là sự ra đời và suy vong của nhà nước Âu Lạc, có thành cao, vũ khí mạnh
• Cốt lõi lịch sử ấy được nhân gian thần kì hóa bằng một chuỗi truyền thuyết li kì và hấp dẫn với việc Rùa Vàng giúp vua xây thành và cho vuốt làm nỏ thần để chống giặc và bi kịch tình yêu thấm đẫm nước mắt với nhiều chi tiết hoang đường, kì ảo.

Câu 1: Có hai cách đánh giá sau:

a. Trọng Thủy là một kẻ gián điệp, ngay cả việc yêu Mị Châu cũng là điều giả dối.

b. Giữa Mị Châu và Trọng Thủy có tình yêu chung thủy và hình ảnh "Ngọc trai - Giếng nước" đã ca ngợi mối tình đó.

Anh (chị) hãy trình bày ý kiến riêng của mình.

Câu 2: An Dương Vương đã tự tay chém đầu người con gái duy nhất của mình nhưng nhân dân lại dựng đền và am thờ hai cha con bên cạnh nhau. Cách xử lí như vậy nói lên điều gì trong đạo lí truyền thống của dân tộc ta?

Câu 3: Tìm một số bài thơ viết về Mị Châu - Trọng Thủy và nêu lên sức sống lâu bền của Truyện An Dương Vương và Mị Châu - Trọng Thủy.

Gợi ý trả lời:

Câu 1: Dưới đây là một gợi ý, một cách suy nghĩ về hai đánh giá trên. Các em có thể trình bàu suy nghĩ riêng của mình. 

• Có thể, ban đầu Trọng Thủy cầu hôn với Mị Châu hoàn toàn chỉ là mưu đồ chính trị, nhưng trong quá trình chung sống với Mị Châu, tình yêu nơi Trọng Thủy đã nảy sinh. Chi tiết Trọng Thủy ôm xác Mị Châu về an táng và lao đầu xuống giếng tự vẫn đã nói lên điều đó.
• Hình ảnh “ngọc trai – giếng nước’’ đã được giải thích ở trên. Chúng ta chỉ khẳng định rằng, trước sau Trọng Thủy chỉ là một tên giặc cướp nước. Hành động của Trọng Thủy từ đầu đến cuối đều có mục đích. Nhân dân ta luôn yêu – ghét phân minh.  Do đó không thể có “sự ca ngợi’’ đối với tên giặc Trọng Thủy được.

Câu 2: An Dương Vương đã tự tay chém đầu người con gái duy nhất của mình nhưng nhân dân lại dựng đền và am thờ hai cha con bên cạnh nhau. Cách xử lí như vậy nói lên điều gì trong đạo lí truyền thống của dân tộc:

• Cách làm đó thể hiện sự bao dung của nhân dân ta. Mị Châu vì khờ dại dẫn đến họa mất nước đã chịu nhận cái chết. An Dương Vương đặt quyền lợi quốc gia lên tình thân, phải tự tay chém đứa con gái của mình (chắc chắn nhà vua rất đau đớn). Bởi vậy, đền và am thờ của hai cha con gần nhau dể tình cha con được vẹn tròn sau khi chết. Đó cũng là sự thể hiện tấm lòng nhân đạo của nhân dân ta.

Câu 3:

Ví dụ trong bài thơ “Tâm sự” rút trong tập thơ “Ra trận” của nhà thơ Tố Hữu, có đoạn viết:

Tôi kể ngày xưa chuyện Mị Châu,

Trái tim lầm lỡ để trên đầu.

Nỏ thần vô ý trao tay giặc,

Nên nỗi cơ đồ đắm biểu sâu…

Các em có thể sưu tầm thêm ở những sách tham khảo, hay những bài viết, bài bình luận xoay quanh tác phẩm này.'

• Hướng dẫn soạn Truyện An Dương Vương và Mị Châu - Trọng Thủy

  Hướng dẫn soạn bài " Truyện An Dương Vương và Mị Châu - Trọng Thủy" - Văn lớp 10