Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo Bài 14: Hành trình phát triển và thành tựu văn minh Đông Nam Á thời cổ – trung đại

*Giai đoạn từ đầu Công nguyên đến thế kỉ X

+ Từ đầu Công nguyên, nhiều quốc gia sơ kì hình thành và phát triển ở Đông Nam Á. Đây là thời kì dung hợp giữa nền văn hoá bản địa với văn hoá Ấn Độ tạo nên bước phát triển mới của nền văn minh Đông Nam Á.

+ Từ thế kỉ VII đến thế kỉ X, ở nhiều nước Đông Nam Á đã hình thành các quốc gia dân tộc” Đây là giai đoạn khu vực Đông Nam Á chịu ảnh hưởng sâu sắc từ văn hoá Ấn Độ và Trung Quốc. Đặc biệt, Phật giáo được truyền bá mạnh vào Đông Nam Á và ảnh hưởng lớn mọi mặt đời sống văn hoá - xã hội ở nhiều nước.

*Giai đoạn từ thế kỉ X đến thế kỉ XV

Đây là giai đoạn phát triển mạnh mẽ của nhiều nước ở khu vực Đông Nam Á, nền kinh tế thịnh vượng và xã hội ổn định. Sự tiếp biến có chọn lọc những ảnh hưởng văn hoá từ bên ngoài thúc đẩy văn minh Đông Nam Á phát triển mạnh mẽ với nhiều thành tựu rực rỡ. Ngoài ảnh hưởng của văn hoá Ấn Độ, Trung Quốc, sự du nhập và ảnh hưởng của Hồi giáo đã bổ sung thêm những giá trị mới cho văn hoá khu vực.

*Giai đoạn từ thế kỉ XVI đến thế kỉ XIX

Từ thế kỉ XVI, nhiều nước ở Đông Nam Á bước vào thời kì khủng hoảng, suy thoái và phải đối diện với sự xâm nhập của các nước phương Tây. Văn hoá phương Tây từng bước ảnh hưởng đến khu vực, xuất hiện thêm nhiều thành tựu văn minh mới. Đây là giai đoạn văn minh Đông Nam Á có những chuyển biến quan trọng cho sự phát triển của khu vực ở thời cận và hiện đại.

a) Tín ngưỡng và tôn giáo

*Tín ngưỡng

+  Tín ngưỡng bản địa Đông Nam Á là tín ngưỡng của cư dân nông nghiệp lúa nước, vừa lệ thuộc vừa gắn bó với thiên nhiên. Cư dân Đông Nam Á thờ các con vật gần gũi với cuộc sống của xã hội nông nghiệp (trâu, cóc, chim, rắn, cá sất ,, thờ thần Lúa, Hồn Lúa, Mẹ Lúa,...

+ Tín ngưỡng phồn thực - tục cầu sinh sôi nảy nở tồn tại phổ biến ở khu vực Đông Nam Á dưới hình thức thờ sinh thực khí Lin-ga và I-ô-ni, quan niệm về âm dương,...

+ Tín ngưỡng, phong tục thờ cúng tổ tiên có vị trí linh thiêng của cư dân Đông Nam Á.

Hình tượng Lin-ga và I-ô-ni tại Thánh địa Mỹ Sơn

*Tôn giáo

+ Đông Nam Á phổ biến các loại hình tôn giáo bản địa dựa trên tín ngưỡng vạn vật hữu linh có từ thời nguyên thuỷ.

+ Bà La Môn giáo, Ấn Độ giáo được truyền bá vào Đông Nam Á từ đầu Công nguyên, đóng vai trò quan trọng trong việc tổ chức xã hội, khẳng định vương quyền ở một số nhà nước đầu tiên.

+ Đầu Công nguyên, Phật giáo du nhập vào Đông Nam Á từ Trung Quốc và Ấn Độ, có vai trò quan trọng trong đời sống chính trị, xã hội và văn hoá ở nhiều quốc gia Đông Nam Á.

+ Hồi giáo du nhập vào Đông Nam Á khoảng thế kỉ VỊI — VIII qua con đường thương mại biển, đến thế kỉ XIII trở thành tôn giáo có ảnh hưởng lớn ở nhiều nước Đông Nam Á.

+ Công giáo xuất hiện ở khu vực Đông Nam Á gắn liền với sự hiện diện của người phương Tây.

Đền Pram-ba-nan (In-đô-nê-xi-a)

b) Chữ viết và văn học

*Chữ viết

Các nước Đông Nam Á tiếp nhận nhiều chữ viết từ bên ngoài và sáng tạo thành chữ: viết của mình: Việt Nam tiếp nhận chữ Hán (Trung Quốc) từ đầu Công nguyên để tạo thành chữ Nôm; chữ Phạn-Xan-xkrít, chữ Pa-li (Ấn Độ) du nhập vào nước Đông Nam Á từ thế kỉ III- IV để hình thành chữ Chăm-pa cổ, chữ Thái cổ, chữ Khmer cổ; chữ viết A-rập du nhập vào các quốc gia Nam Đảo, Ma-lai-xi-a, In-đô-nê-xi-a,... Từ thế kỉ XVI, chữ viết của nhiều quốc gia Đông Nam Á được La-tinh hoá và được sử dụng đến ngày nay.

Chữ viết cổ của người Thái (Việt Nam)

*Văn học

+ Văn học dân gian có vị trí đặc biệt trong đời sống tinh thần của các cư dân Đông Nam Á. Kho tàng văn học dân gian của các dân tộc Đông Nam Á hết sức phong phú về thể loại, gồm: thần thoại (như Punha~ nhunho của người Lào, Đẻ đất, đẻ nước của người Mường, Riêm kê của Cam-pu-chia,..., truyền thuyết, cổ tích, truyện cười, truyện ngụ ngôn,...; thơ ca dân gian với nhiều loại ca dao, tục ngữ, những bài hát dân ca phản ánh những tình cảm của con người với thiên nhiên, cuộc sống, cộng đồng,...

+ Văn học viết ra đời muộn do các quốc gia cổ Đông Nam Á có chữ viết muộn. Văn học viết lúc đầu phát triển chủ yếu trong giới quý tộc, quan lại, nên được coi là văn học chính thống, bác học hay văn học cung đình; về sau dần phổ biến trong dân gian. Bên cạnh những để tài,những“điển tích văn học”khai thác từ nước ngoài (chủ yếu từ Ấn Độ, A-rập và phương Tây), những tác phẩm văn học khai thác để tài trong nước xuất hiện ngày càng nhiều như: Xỉn Xay ở Lào; Phờ-ra A-phay-ma-ni, Khủn Chang Khủn Phèn ở Thái Lan; truyện Hang Tút ở In-đô-nê-xi-a; truyện Áp-đu-la ở Ma-lai-xi-a,...

c) Kiến trúc và điêu khắc

+ Nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc hài hoà với nhau để tạo nên những kiệt tác nghệ thuật. Kiến trúc ở Đông Nam Á chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của kiến trúc Ấn Độ (kiến trúc Hin-đu giáo và Phật giáo) và kiến trúc Hồi là kiểu kiến trúc tháp hình vuông hay hình chữ nhật (điển hình là tháp Chăm ở Việt Nam và Ăng-co Vát ở Cam-pu-chia). Kiến trúc Phật giáo đặc trưng phổ biến là kiểu kiến trúc Xơ-tu-pa (tháp) (điển hình là kiến trúc Bô-rô-bu-đua ở In-đô-nê-xi-a và Thạt Luổng ở Lào).

+ Trên nền chung của kiến trúc Ấn Độ, mỗi dân tộc lại có những nét riêng độc đáo (tiêu biểu như di tích Thánh địa Mỹ Sơn ở Việt Nam, tổng thể kiến trúc Bô-rô-bu-đua ở In-đô-nê-xi-a).

+ Nghệ thuật điêu khắc ở Đông Nam Á chịu ảnh hưởng rõ nét của điêu khắc Ấn Độ và Trung Quốc, đã phát triển đạt trình độ cao với nhiều tác phẩm như tượng thần, tượng Phật, phù điêu, bức chạm nổi,...

Câu 1: Tiến trình phát triển của văn minh Đông Nam Á thời trung đại diễn ra như thế nào?

Hướng dẫn giải

Tiến trình phát triển của văn minh Đông Nam Á thời trung đại trải qua 2 giai đoạn:

- Giai đoạn từ thế kỉ X đến thế kỉ XV:

+ Là giai đoạn phát triển của nhiều nước trong khu vực cả về kinh tế và xã hội.

+ Văn hóa Trung Quốc và Ấn Độ vẫn tiếp tục ảnh hưởng sâu rộng trong khu vực và được nhân dân ở đây tiếp thu sáng tạo và chọn lọc.

- Giai đoạn từ thế kỉ XVI đến thế kỉ XIX:

+ Từ thế kỉ XVI, nhiều nước trong khu vực bước vào thời kì khủng hoảng suy thoái trên tất cả các lĩnh vực.

+ Sự du nhập của chủ nghĩa thực dân phương Tây đã đe dọa nền độc lập của nhiều nước.

+ Văn hóa phương Tây từng bước ảnh hưởng đến khu vực theo các con đường cưỡng bức và tự nguyện.

+ Đây là giai đoạn văn minh Đông Nam Á có những chuyển biến quan trọng cho sự phát triển của khu vực ở các giai đoạn tiếp theo.

Câu 2: Dấu ấn văn hóa Ấn Độ trong các công trình kiến trúc ở Đông Nam Á là gì? 

Hướng dẫn giải

- Kiến trúc ở Đông Nam Á chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của kiến trúc Ấn Độ (kiến trúc Hin-đu giáo và Phật giáo) và kiến trúc Hồi giáo.

- Phổ biến là kiểu kiến trúc tháp hình vuông hay hình chữ nhật (điển hình là tháp Chăm ở Việt Nam và Ăng-co Vát ở Campuchia).

- Kiến trúc Phật giáo đặc trưng phổ biến là kiểu kiến trúc Xơ-tu-pa (tháp).

Sau bài học này, giúp các em:

- Trình bày được các thời kì phát triển và những thành tựu tiêu biểu của văn minh Đông Nam Á.

- Biết cách sưu tầm tư liệu để tìm hiểu về nền văn minh này.

- Biết trân trọng giá trị di sản, tham gia bảo tồn di sản văn hoá Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam.

Các em có thể hệ thống lại nội dung kiến thức đã học được thông qua bài kiểm tra Trắc nghiệm Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo Chương 4 Bài 14 cực hay có đáp án và lời giải chi tiết. 

• Câu 1:

  Từ khi người phương Tây bắt đầu có mặt ở Đông Nam Á, tôn giáo nào cũng xuất hiện và dần dần thâm nhập vào khu vực này?

  • A. Hồi giáo.   
  • B. Đạo giáo.   
  • C. Thiên Chúa giáo.     
  • D. Phật giáo. 

• Câu 2:

  Đông Nam Á có hình thức tín ngưỡng nào vẫn được duy trì và phổ biến đến ngày nay?

  • A. Thờ các vị thần.  
  • B. Tín ngưỡng phồn thực.
  • C. Thờ cúng tổ tiên.   
  • D. Nghi thức cầu mong được mùa. 

• Câu 3:

  Mối quan hệ giữa văn học viết và văn học dân gian của các dân tộc Đông Nam Á thể hiện như thế nào?

  • A. Văn học dân gian làm nền tảng cho văn học viết.
  • B. Văn học viết làm nền tảng cho văn học dân gian. 
  • C. Văn học viết tái tạo và thúc đẩy văn học dân gian phát triển. 
  • D. Văn học dân gian và văn học viết tác động qua lại lẫn nhau. 

Câu 4-10: Mời các em đăng nhập xem tiếp nội dung và thi thử Online để củng cố kiến thức về bài học này nhé!

Các em có thể xem thêm phần hướng dẫn Giải bài tập Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo Chương 4 Bài 14 để giúp các em nắm vững bài học và các phương pháp giải bài tập.

Câu hỏi 1 mục I trang 82 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Câu hỏi 2 mục I trang 82 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Câu hỏi 1 mục II.1 trang 83 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Câu hỏi 2 mục II.1 trang 83 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Câu hỏi 1 mục II.2 trang 84 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Câu hỏi 2 mục II.2 trang 84 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Câu hỏi 1 mục II.3 trang 85 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Câu hỏi 2 mục II.3 trang 85 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Câu hỏi 3 mục II.3 trang 85 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Luyện tập 1 trang 86 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Luyện tập 2 trang 86 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Luyện tập 3 trang 86 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Vận dụng 1 trang 86 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Vận dụng 2 trang 86 SGK Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Giải Câu 1 trang 84 SBT Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Giải Câu 2 trang 84 SBT Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Giải Câu 3 trang 86 SBT Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Giải Câu 4 trang 86 SBT Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Giải Câu 5 trang 87 SBT Lịch sử 10 Chân trời sáng tạo - CTST

Trong quá trình học tập nếu có thắc mắc hay cần trợ giúp gì thì các em hãy comment ở mục Hỏi đáp, Cộng đồng Lịch sử HOC247 sẽ hỗ trợ cho các em một cách nhanh chóng!

Chúc các em học tập tốt và luôn đạt thành tích cao trong học tập!