Soạn văn 10 Ca dao than thân, yêu thương, tình nghĩa tóm tắt

1. Bố cục văn bản

• Bài 1, 2: Lời than thân của người phụ nữ trong xã hội xưa.
• Bài 3: Nghĩa tình bền vững, sắt son dù tình cảm lỡ làng
• Bài 4: Nỗi niềm thương nhớ người yêu da diết, bồn chồn
• Bài 5: Ước muốn mãnh liệt trong tình yêu
• Bài 6: Nghĩa tình gắn bó thủy chung

2. Hướng dẫn soạn văn Ca dao than thân, yêu thương, tình nghĩa

Câu 1: Bài 1, 2

a. Hai lời than thân đều mở đầu bằng “Thân em như…” và âm điệu xót xa, ngậm ngùi. Người than thân là ai và thân phận họ như thế nào?

• Hai lời than thân đều mở đầu bằng “Thân em như…” với âm điệu xót xa, ngậm ngùi, gây ấn tượng cho người nghe.
• Người than thân là của những cô gái, những người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Những số phận bé nhỏ, không có quyền định đoạt hạnh phúc của chính bản thân mình.

b. Thân phận có nét chung nhưng nỗi đau của từng người lại mang sắc thái riêng được diễn tả bằng những hình ảnh so sánh, ẩn dụ khác nhau. Anh (chị) cảm nhận được gì qua mỗi hình ảnh? (Chú ý mối liên hệ giữa “tấm lụa đào” với “phất phơ giữa chợ biết vào tay ai”; giữa “ruột trong thì trắng” với “vỏ ngoài thì đen”)

Trong nỗi đau đó, ta vẫn thấy nét đẹp của họ. Đó là nét đẹp gì và nó được ẩn chứa trong lời than thân như thế nào?

• Thân phận có nét chung nhưng nỗi đau của từng người lại mang sắc thái riêng được diễn tả bằng hình ảnh so sánh, ẩn dụ khác nhau.
• Bài 1: Cách mở đầu bằng “Thân em như…” cho thấy người phụ nữ ý thức được sắc đẹp, tuổi xuân của mình nhưng số phận lại rẻ mạt, không có quyền quyết định hạnh phúc của mình. Họ như món hàng - “tấm lụa đào” bị bán ở chợ. Ý thức được điều ấy, người phụ nữ gửi gắm tiếng lòng của mình vào hai câu ca dao. Hai câu ca dao ấy đã nói lên nỗi xót xa, lo lắng cho thân phận mình.
• Bài 2: Cũng mở đầu bằng cụm “Thân em như…” nhưng bài này có 4 dòng – dung lượng dài gấp đôi bài trên cho thấy sự ý thức về thân phận của người phụ nữ trở nên rõ ràng, mạnh mẽ hơn. Từ đó, bài ca dao không chỉ đơn giản là khẳng định vẻ đẹp phẩm chất của người phụ nữ nữa mà nó còn là lời mời mọc, mong muốn, khát khao được khẳng định giá trị, vẻ đẹp của những người phụ nữ trong xã hội xưa.

Câu 2: Bài 3

a. Cách mở đầu bài ca dao này có gì khác với hai bài trên? Anh (chị) hiểu từ “ai” trong câu “Ai làm chua xót lòng này, khế ơi!” như thế nào?

• Bài ca dao này không mở đầu trực tiếp như hai bài thơ trên mà là dùng lối nói đưa đẩy, gợi cảm hứng.
• Trong ca dao, từ “Ai” thường dùng để chỉ các thế lực ép gả, ngăn cản tình yêu và trong bài ca dao này cũng như vậy. “Ai” ở đây có thể là cha mẹ, những hủ tục cưới xin hay cũng có thể là chính người tình…

b. Mặc dầu lỡ duyên, tình nghĩa vẫn bền vững, thủy chung. Điều đó được nói lên bằng một hệ thống so sánh, ẩn dụ như thế nào? Vì sao các tác giả dân gian lại lấy những hình ảnh của thiên nhiên, vũ trụ để khẳng định tình nghĩa của con người?

• Mặc dầu lỡ duyên, tình nghĩa vẫn bền vững, thủy chung. Điều đó được nói lên bằng hệ thống so sánh, ẩn dụ: mặt trăng, mặt trời, sao Hôm, sao Mai. Tác giả dân gian đã lấy cái vĩnh hằng, bất biến của thiên nhiên, vũ trụ để khẳng định tính bền vững, sự thủy chung trong tình yêu, dù không ở gần nhau nhưng mãi mãi có nhau.

c. Phân tích để làm rõ vẻ đẹp của câu cuối “Ta như sao Vượt chờ trăng giữa trời”

• Vẻ đẹp của câu thơ cuối: Dẫu không đến được với nhau nhưng chàng trai vẫn một lòng chờ cô gái: “Ta như sao Vượt chờ trăng giữa trời”. Dù cho có cách xa nhưng chàng trai vẫn một lòng thủy chung chờ cô gái dẫu biết tình yêu này là không thể như sao Vượt chờ mặt trăng nhưng mãi mãi không thể đến gần nhau được.

Câu 3: Bài 4

Thương nhớ vốn là tình cảm khó hình dung – nhất là thương nhớ người yêu – vậy bài ca dao này, nó lại được diễn tả một cách cụ thể, tinh tế và gợi cảm. Đó là nhờ thủ pháp gì và thủ pháp đó đã tạo được hiệu quả như thế nào (phân tích thêm cách gieo vần trong thể thơ bốn tiếng của bài ca dao)?

• Bài ca dao diễn tả tình cảm thương nhớ của lứa đôi yêu nhau qua những biểu tượng bình dị, gần gũi: khăn, đèn, mắt. Tác giả dân gian đã sử dụng phép nhân hóa (khăn, đèn) và phép hoán dụ (mắt) để bộc lộ một cách ý nhị, kín đáo tâm tư, tình cảm của cô gái đối với người mình yêu.
  • Chiếc khăn được hỏi đến đầu tiên và nhiều nhất thể hiện nỗi nhớ triền miên, da diết cùng với đó là sự vận động lên, xuống, rơi, vắt làm hiện lên một cách rõ ràng tâm trạng bất an của người con gái.
  • Ngọn đèn: hiện thân của nỗi nhớ được đo theo thời gian, thể hiện tình yêu của người con gái luôn cháy sáng, không bao giờ lụi tắt.
  • Đôi mắt: là lời bộc bạch trực tiếp nỗi lòng của mình: nhớ thương người yêu nhưng lòng vẫn nặng trĩu ưu tư nên “Mắt ngủ không yên”.

Câu 4: Bài 5

Chiếc cầu – dải yếm là những hình ảnh nghệ thuật chỉ có trong ca dao, nói lên ước muốn mãnh liệt của người bình dân trong tình yêu. Hãy phân tích để làm rõ vẻ đẹp độc đáo của hình ảnh nghệ thuật này (có thể so sánh với những hình ảnh chiếc cầu khác trong ca dao về tình yêu).

• Đây là một hình ảnh rất đẹp và giàu chất thơ. Nó thổ lộ tình yêu của người con gái một cách ý nhị. Hình ảnh chiếc cầu là một chi tiết xuất hiện nhiều trong ca dao như:

Cô kia cắt cỏ bên sông

Muốn sang anh ngả cành hồng cho sang

Hay

Gần đây mà chẳng sang chơi

Để em ngắt ngọn mồng tơi bắc cầu

Bởi xưa nay, ước muốn được gần người mình yêu là một ước mơ chính đáng của các lứa đôi đang yêu nhau.

Đó là những cây cầu không có thực nhưng lại mang đến cho người đọc vẻ đẹp rất dân dã, rất đồng quê và rồi từ đó, ước muốn của cô gái trở nên độc đáo và táo bạo hơn.

Ước gì sông rộng một gang

Bắc cầu dải yếm cho chàng sang chơi

Người con gái đã chủ động bắc cầu cho người mình yêu. Đây là một suy nghĩ rất táo bạo trong xã hội phong kiến đầy những hủ tục, những ràng buộc của lễ giáo. Cái cầu dải yếm này vừa gần gũi thân quen, táo bạo mà trữ tình, lại đằm thắm đầy nữ tính. Nó trở thành biểu tượng đẹp cho tình yêu mà chỉ có tư duy nghệ thuật dân gian mới sáng tạo ra được.

Câu 5: Bài 6

Vì sao khi nói đến tình nghĩa của con người, ca dao lại dùng hình ảnh muối – gừng? Phân tích ý nghĩa biểu tượng và giá trị biểu cảm của hình ảnh này trong bài ca dao và tìm thêm một số câu ca dao khác có sử dụng hình ảnh muối – gừng để minh họa.

• Hình ảnh muối – gừng: được xây dựng từ những hình ảnh có thực trong cuộc sống (gia vị trong bữa ăn) tượng trưng cho tình nghĩa của con người: sự gắn bó thủy chung khi trải qua hết những “vị” của cuộc sống (Gừng cay – muối mặn)
• Giá trị biểu cảm của hình ảnh muối – gừng trong bài ca dao:
  • Là nghĩa tình chung thủy dành cho những cặp vợ chồng
  • Nghĩa tình ấy bền vững như Muối ba năm muối đang còn mặn – Gừng chín tháng gừng hãy còn cay
  • Hương vị của gừng - muối đã thành hương vị của tình người
  • Khẳng định lòng chung thủy sắt son, không bao giờ xa cách

Câu 6: Qua chùm ca dao đã học, anh (chị) thấy những biện pháp nghệ thuật nào thường được dùng trong ca dao? Những biện pháp đó có nét gì khác so với nghệ thuật thơ của văn học viết?

• Sự lặp lại cách mở đầu bài ca: Thân em như…
• Những hình ảnh thành biểu tượng trong ca dao: cái cầu, tấm khăn, ngọn đèn, gừng cay – muối mặn,…
• Hình ảnh so sánh, ẩn dụ (lấy từ trong cuộc sống đời thường: tấm lụa đào, củ ấu gai,…; lấy từ thiên nhiên, vũ trụ: mặt trời, trăng, sao)
• Thời gian và không gian nghệ thuật (bài 4)
• Thể thơ lục bát; thể văn bốn, song thất lục bát (biến thể); thể hỗn hợp
• Những biện pháp đó có nét khác với nghệ thuật thơ của văn học viết ở chỗ: tác giả dân gian đã sử dụng những hình ảnh quen thuộc trong đời sống hàng ngày.

Trên đây là bài soạn văn tóm tắt văn bản Ca dao than thân, yêu thương, tình nghĩa do Học247 biên soạn dựa trên hệ thống các câu hỏi trong SGK. Ngoài ra, các em có thể tham khảo thêm hệ thống kiến thức tổng quan của văn bản này tại đây: Ca dao than thân, yêu thương, tình nghĩa.

 

-----Mod Ngữ văn biên soạn và tổng hợp-----