Thời gian - Văn Cao - Ngữ văn 11 Tập 2 Chân Trời Sáng Tạo

1.1.1. Tác giả Văn Cao

a. Cuộc đời:

- Văn Cao (1923-1995).

- Tên thật là Nguyễn Văn Cao, quê gốc ở Nam Định nhưng sinh ra và lớn lên ở Hải Phòng.

- Là một nghệ sĩ đa tài, Văn Cao có nhiều ảnh hưởng đối với nghệ thuật Việt Nam đương đại trên nhiều lĩnh vực: âm nhạc, hội họa và thơ ca.

Nhà thơ Văn Cao (1923-1995)

b. Sự nghiệp sáng tác:

- Ca khúc: Tiến quân ca, Thiên thai, Trương Chi, Làng tôi, Trường ca sông Lô, Mùa xuân đầu tiên…

- Thơ ca: Lá, Tuyển tập thơ Văn Cao.

1.1.2. Tác phẩm

a. Thể loại:

Bài thơ thuộc thể thơ tự do.

b. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác:

- Bài thơ ra đời vào mùa xuân Đinh Mão (tháng 2/ 1987).

- Bài thơ được in trong tập thơ “Lá” (1988).

c. Bố cục văn bản:

- Sáu dòng thơ đầu: Sức mạnh tàn phá của thời gian.

- Sáu dòng thơ cuối: Những điều bất chấp quy luật khắc nghiệt của thời gian.

1.2.1. Sức mạnh của thời gian

“Thời gian qua kẽ tay”

- Nhà thơ hình dung thời gian như dòng nước trôi chảy không ngừng nhưng con người không thể níu kéo và nắm giữ được thời gian:

“Làm khô những chiếc lá

Kỉ niệm trong tôi

Rơi

       như tiếng sỏi

                                trong lòng giếng cạn”

- Hình ảnh chiếc lá khô và “tiếng sỏi trong lòng giếng cạn” gợi cảm nhận về sự suy tàn, khô héo, mất dần sức sống.

- Thời gian khiến cho sự sống và cái đẹp cũng tàn phai.

- Thời gian êm đềm, nhẹ nhàng nhưng có sức tàn phá khủng khiếp đến cuộc sống và con người.

Sự chảy trôi của thời gian

1.2.2. Những điều bất chấp quy luật khắc nghiệt của thời gian

Riêng những câu thơ

                                   còn xanh

Riêng những bài hát

                                   còn xanh

Và đôi mắt em

                 như hai giếng nước.

- Điệp từ: “riêng”, điệp ngữ “còn xanh” (hai lần) thể hiện mạnh mẽ thái độ thách thức thời gian.

- Hình ảnh biểu tượng:

+ “Những câu thơ”, “bài hát”: chỉ những sáng tạo nghệ thuật

+ “đôi mắt em”: biểu tượng tình yêu

- Điểm tương đồng giữa các hình ảnh “những câu thơ”, “những bài hát” và “đôi mắt em”: đều gợi cho ta nghĩ đến cái đẹp trường tồn của nghệ thuật và tình yêu, vì nó sống mãi trong tâm hồn con người.

- Sự khác biệt của ba hình ảnh trên với hình ảnh “những chiếc lá” (ở sáu dòng thơ đầu): một bên là cái đẹp và sự trường tồn, một bên là sự hủy hoại và tàn phai.

1.3.1. Về nội dung

Bài thơ thể hiện những suy tư về thời gian và niềm tin mãnh liệt của tác giả vào sự trường tồn của nghệ thuật và tình yêu.

1.3.2. Về nghệ thuật

- Bài thơ viết theo thể thơ tự do, gần như không có vần.

- Nhịp điệu chậm rãi khiến bài thơ có sự giản dị, trầm lắng, dồn nén, hàm súc, giàu chất suy tưởng.

- Sử dụng nhiều yếu tố tượng trưng.

- Phát huy hiệu quả phép điệp cấu trúc, điệp từ, điệp ngữ.

Đọc lại bài thơ Độc “Tiểu Thanh kí” - Nguyễn Du mà bạn đã học trong Bài 7. Những điều trông thấy. Nêu ít nhất một điểm tương đồng và một điểm khác biệt trong cảm nhận về thời gian của hai tác giả Nguyễn Du và Văn Cao.

Lời giải chi tiết:

- Điểm tương đồng: cả hai tác phẩm đều tạo nên một tâm trạng u uất, những suy tư về sự trôi qua của thời gian và đánh giá giá trị cuộc sống.

- Điểm khác biệt:

+Trong Độc “Tiểu Thanh kí” của Nguyễn Du, tác giả tập trung khai thác thời gian thông qua nội tâm nhân vật  chính, miêu tả sự chán nản, u sầu và những trăn trở trong tâm hồn của một người trẻ tuổi.

+ Trong khi đó, trong bài thơ Thời gian của Văn Cao, lại mang màu sắc, tính chất trữ tình, tác giả dùng các hình ảnh của thiên nhiên để tả sự thay đổi của cuộc đời như một cách để khuyên người đọc giữ gìn những giá trị vĩnh cửu của cuộc sống. Đồng thời, khi nhìn nhận sự thay đổi của thời gian, tác giả không chìm đắm trong sự bi quan, tiếc nuối mà biết đứng lên, mang tâm trạng hào hứng, tươi mới, bắt đầu sống trân trọng thời gian và sống đẹp, sống vui, sống có ý nghĩa hơn.

Học xong bài Thời gian - Văn Cao, các em cần:

- Nhận biết và phân tích được vai trò của yếu tố tượng trưng trong thơ.

- Đánh giá được giá trị thẩm mĩ của một số yếu tố trong thơ như: ngôn từ, cấu tứ, hình thức bài thơ thể hiện trong văn bản.

- So sánh được hai văn bản văn học viết cùng đề tài ở các giai đoạn khác nhau.

Bài thơ Thời gian của Văn Cao cho ta thấy được sự chảy trôi của thời gian phũ phàng, không dừng lại, len qua từng “kẽ tay” để rồi làm con người ta quên đi những kỉ niệm. Để nắm được nội dung và ý nghĩa của bài học này, các em có thể tham khảo bài soạn dưới đây:

• Soạn bài đầy đủ Thời gian - Văn Cao
• Soạn bài tóm tắt Thời gian - Văn Cao

Nếu có thắc mắc cần giải đáp các em có thể để lại câu hỏi trong phần Hỏi đáp, cộng đồng Ngữ văn HỌC247 sẽ sớm trả lời cho các em. 

Qua những lời thơ giản dị, đầy hàm súc, Văn Cao muốn gửi gắm thông điệp tới bạn đọc sự tri ân với thời gian, tri ân những điều xưa cũ và ghi nhớ về những điều đẹp đẽ, đó chính là nét nghệ thuật mãi mãi trường tồn. Để hiểu hơn về bài học này, các em có thể tham khảo một số bài văn mẫu dưới đây: