Soạn bài Chữ người tử tù của Nguyễn Tuân - Ngữ văn 11

• “Chữ người tử tù” là một truyện ngắn xuất sắc của nhà văn Nguyễn Tuân, tác phẩm được rút ra từ tập truyện "Vang bóng một thời”. Nhân vật chính trong tác phẩm - Huấn Cao là con người tài hoa bất đắc chí đã được tác giả khắc họa với những phẩm chất và khí phách đáng quý thong qua tình huống truyện và những chi tiết, hành động.
• Vẻ đẹp hình tượng nhân vật Huấn Cao:
  • Nghệ sĩ: tài hoa
  • Anh hùng: khí phách hiên ngang
  • Con người có thiên lương trong sáng
• Vẻ đẹp nhân vật: viên quản ngục
  • Say mê cái đẹp, quý trọng cái tài
  • Có bản chất lương thiện

• Tình huống truyện độc đáo
• Bút pháp lãng mạn
• Thủ pháp đối lập: (cái đẹp >< sự nhơ bẩn; ánh sáng >< bóng tối; thiên lương >< cái ác...)
• Ngôn ngữ giàu tính tạo hình

Câu 1: Tình huống truyện trong tác phẩm ”Chữ người tử tù”  là gì? Tác dụng của tình huống này đối với việc thể hiện tính cách nhân vật và kịch tính của truyện?

Tình huống truyện: độc đáo (hợp lí, éo le, kịch tính)

• Xét về mặt bình diện xã hội: hoàn toàn đối lập nhau (tử tù và quản ngục)
• Trên bình diện nghệ thuật: tri âm, tri kỉ (say mê cái đẹp tao nhã và đều có tâm hồn thanh khiết, lương thiện, biết đãi ngộ nhân tài)
• Cuộc gặp gỡ trong chốn ngục tù: tối tăm, dơ bẩn à éo le, trớ trêuè đầy kịch tính.
• Tác dụng của tình huống: giúp các nhân vật bộc lộ tính cách và nhân phẩm, tạo kịch tính và tăng sức hấp dẫn của câu chuyện, thể hiện tư tưởng tác phẩm.

Câu 2: Phân tích vẻ đẹp độc đáo của hình tượng Huấn Cao. Qua nhân vật Huấn Cao, anh (chị) có nhận xét gì về quan niệm của Nguyễn Tuân về cái đẹp?

• Những vẻ đẹp độc đáo của nhân vật Huấn Cao:
  • Huấn Cao là một nghệ sĩ tài hoa:. có tài viết chữ rất đẹp:“chữ đẹp và vuông lắm”, khiến nhiều người mơ ước có được chữ viết của ông treo trong nhà của mình
  • Huấn Cao là một con người có khí phách hiên ngang, là một anh hùng: Một tử tù đợi ngày ra pháp trường vẫn giữ trạng thái ung dung, tự tại và không nề nao núng; không sợ cường quyền; hiên ngang; bất khuất; coi khinh tiền bạc ⇒ không sợ hãi trước cái chết, giữ vững được những phẩm chất đáng quý của một anh hùng, của một người quân tử.
  • Một người có thiên lương trong sáng và cao đẹp:  ông cũng biết quý trọng người ngay, người tri kỉ. Khi hiểu được tấm chân tình đáng quý của viên quản ngục, Huấn Cao đã chuyển thái độ từ chỗ khinh miệt, coi thường, dè chừng sang thái độ tôn trọng. Huấn Cao cho chữ vì “cảm tấm lòng biệt nhỡn liên tài”; khuyên viên quản ngục nên thay đổi chỗ ở để giữ “thiên lương cho lành vững”

⇒ Qua hình tượng nhân vật Huấn Cao, Nguyễn Tuân  muốn bày tỏ những quan niệm của mình về cái đẹp. Nguyễn Tuân cho rằng:  cái tài phải đi đôi với cái tâm, cái đẹp và cái thiện không thể tách rời nhau. Đó là một quan niệm thẩm mĩ tiến bộ của tác giả.

Câu 3: Nhân vật quản ngục có những phẩm chất gì khiến Huấn Cao cảm kích coi là “một tấm lòng trong thiên hạ” và tác giả coi đó là “một thanh âm trong trẻo chen vào giữa một bản đàn mà nhạc luật đều hỗn độn xô bồ"?

• Làm nghề coi ngục, nhưng viên quản ngục lại có thú chơi thanh cao, tao nhã – thú chơi chữ: là người biết trân trọng và yêu mến cái đẹp
• Trân trọng giá trị con người, biết quý trọng nhân tài (hành động đối với Huấn Cao)
• Là một cai ngục có trách nhiệm, nhưng vẫn giữ được nhân cách sống cao quý; sống ở nơi tối tăm nhưng vẫn giữ được phẩm chất tốt đẹp

⇒ Say mê cái tài, quý trọng cái đẹp; có bản chất lương thiện dũng cảm hướng thiện, sống theo lẽ phải

Câu 4: Phân tích đoạn văn tả cảnh Huấn Cao cho chữ viên quản ngục trong nhà lao. Vì sao tác giả coi đây là "một cảnh tượng xưa nay chưa từng có"?

• Thời gian: đêm khuya vắng vẻ, trước khi Huấn Cao bị hành quyết.
• Không gian: nhà giam "buồng tối chật hẹp, ẩm ướt, tường đầy mạng nhện, đấ bừa bãi phân chuột, phân gián” ⇒ cái đẹp được sáng tạo giữa chốn dơ bẩn, cái thanh cao được bộc lộ giữa sự trần tục, thiên lương được tỏa sáng nơi bóng tối và cái ác ngự trị.
• Tư thế và tâm thế của Huấn Cao và người xin chữ:
  • Huấn Cao (người cho chữ): kẻ tử tù đang trong cảnh đeo gông, chân vướng xiếng, sắp chịu án tử hình nhưng lại hiện lên rất uy nghi, tự tại.
  • Thầy thơ lại "run run bưng chậu nước”, viên quản ngục "khúm núm” và vái lạy tù nhân.
• Trật tự kỉ cương trong nhà tù bị đảo ngược hoàn toàn: tù nhân trở thành người ban phát cái đẹp, răn dạy cai ngục, cai ngục khúm núm, vái lạy tù nhân xin chữ, đón nhận và cất giữ cái đẹp, điều quý giá mà cả đời mong ước, tâm huyết.

⇒ Nguyễn Tuân gọi đây là cảnh tượng xưa nay chưa từng có bởi không gian, thời gian, tâm thế để sáng tạo cái đẹp trong tác phẩm hết sức đặc biệt. Giữa chốn ngục tù bạo tàn, những kẻ đại diện cho quyền lực thống trị không làm chủ mà người tử tù là chủ. Đó chính là sự chiến thắng của ánh sáng, của cái đẹp, cái thiện trước bóng tối, cái xấu, cái ác.

Câu 5: Anh (chị) có nhận xét gì về bút pháp xây dựng nhân vật, bút pháp miêu tả cảnh vật và nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ của Nguyễn Tuân trong truyện Chữ người tử tù?

• Bút pháp xây dựng nhân vật: nhân vật được xây dựng bằng bút pháp lãng mạn, tác giả lí tưởng hóa và đặc nhân vật vào tính huống truyện độc đáo để khắc hạo hình tượng, tính cách, nhân phẩm thanh cao của các nhân vật.
• Bút pháp miêu tả cảnh vật: Nghệ thuật tương phản , đối lập: ánh sáng>< bóng tối; hoàn cảnh >< tính cách, cái đẹp >< cái xấu; cái thiện >< cái ác
• Ngôn ngữ: giàu tính tạo hình, sử dụng nhiều từ Hán Việt ⇒ tạo không khí cổ kính, trang trọng

Trên đây là những gợi ý trả lời hệ thống câu hỏi trong SGK để giúp các em soạn bài Chữ người tử tù tốt hơn. Và để củng cố kiến thức đã học, các em có thể tham khảo thêm bài giảng Chữ người tử tù.

Anh (chị) hãy viết một đoạn văn trình bày cảm nghĩ của mình về nhân vật Huấn Cao trong truyện ngắn Chữ người tử tù.

Gợi ý trả lời

• Giới thiệu nhân vật Huấn Cao và tác phẩm Chữ người tử tù (1⇒ 2 câu: những nét khái quát)
• Những vẻ đẹp của nhân vật Huấn Cao:
• Người nghệ sĩ tài hoa (dẫn chứng: tài viết chữ, giá trị nét chữ của Huấn Cao: có được chữ của Huấn Cao mà treo là có được vật báu trên đời)
• Anh hùng đầy khí phách: (giữ vũng được nhân cách thanh cao trong cảnh nhơ nhớp của tù đày, coi khinh đồng tiền dơ bẩn, kiên cường bất khuất trước mọi hoàn cảnh, không cuối đầu trước cường quyền. Tự tại và bình thản  không sợ hãi trước cái chết….)
• Người có thiên lương trong sáng và cao đẹp: (biết quý trọng người tài, người có tấm lòng son sắt với nghệ thuật và cái đẹp. Hơn thế bằng cái tâm Huấn Cao đã thấu hiểu được tấm chân tình của viên quản ngục và đưa ra lời khuyên chân thành, sâu sắc để con người có bản tính tốt đẹp sẽ giữa được “thiên lương” lành vững. (dẫn chứng cụ thể, lời nói chi tiết trong SGK))
• Thông qua hình tượng nhân vật Huấn Cao, Nguyễn Tuân đã gửi gắm quan niệm của mình về cái đẹp và những giá trị vĩnh hằng của đời sống: cái thiện, cái tâm và cái  tài không thể tách rời nhau. Huấn Cao chính là nhân vật hội tụ cả ba giá trị ấy.
• Có những giá trị sẽ mãi tồn tại cùng năm tháng, có những con người sẽ sống mãi cùng thời gian. Huấn Cao đi vào lòng người bằng sự quý trọng và nể phục và cũng sẽ mãi.