Soạn bài Ôn tập phần Tiếng Việt - Ngữ văn 10

• Khái niệm về hoạt động, nhân vật và quá trình giao tiếp
• Nắm vững kĩ năng để sử dụng tiếng Việt tốt và hiệu quả trong cuộc sống

Câu 1

• Hoạt động giao tiếp là hoạt động tiếp xúc và trao đổi thông tin giữa mọi người trong xã hội, được tiến hành chủ yếu bằng phương tiện ngôn ngữ, nhằm thực hiện những mục đích về nhận thức, về tình cảm, về hành động,…
• Các nhân tố:
  • Nhân vật giao tiếp: người nói (viết) và người nghe (đọc)
  • Hoàn cảnh giao tiếp
  • Nội dung giao tiếp
  • Mục đích giao tiếp
  • Phương tiện và cách thức giao tiếp
• Các quá trình:
  • Quá trình tạo lập văn bản do người nói (viết) thực hiện.
  • Quá trình lĩnh hội văn bản do người nghe (đọc) thực hiện.

→ Hai quá trình này diễn ra trong quan hệ tương tác.

Câu 2: Đặc điểm của ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết:

	Hoàn cảnh và điều kiện sử dụng	Các yếu tố phụ trợ	Đặc điểm chủ yếu về từ và câu
Ngôn ngữ nói	- Giao tiếp hằng ngày, người nói và người nghe giao tiếp trực tiếp - Ngôn ngữ ít được lựa chọn, gọt giũa	- Ngữ điệu - Nét mặt, ánh mắt, cử chỉ, điệu bộ	- Khẩu ngữ; từ ngữ địa phương; tiếng lóng; biệt ngữ; trợ từ; thán từ; từ ngữ đưa đẩy, chêm xen. - Câu tỉnh lược, câu có yếu tố dư thừa
Ngôn ngữ viết	- Người giao tiếp biết các kí hiệu chữ viết, quy tắc chính tả, cách tổ chức văn bản - Có điều kiện suy ngẫm, lựa chọn, gọt giũa	- Chữ viết - Dấu câu, hình ảnh minh họa, sơ đồ, bảng biểu	- Từ ngữ phổ thông, được chọn lọc, gọt giũa - Câu dài nhiều thành phần

Câu 3:

a.­ Những đặc điểm cơ bản của văn bản văn học:

• Có tính thống nhất về chủ đề.
• Liên kết câu chặt chẽ, các ý được kết cấu mạch lạc và có trình tự.
• Văn bản có dấu hiệu mở đầu và kết thúc.
• Mỗi văn bản nhằm thực hiện một mục đích giao tiếp nhất định.

b. Phân tích qua một văn bản cụ thể:

• Các em chọn một trong những tác phẩm trọn vẹn đã học để phân tích, chẳng hạn một bài thơ hoặc một truyện kể... trong SGK Ngữ văn 10 mà mình thích để phân tích và chứng minh cho các đặc điểm của văn bản.
• Dưới đây là bài phân tích bài thơ Cảnh ngày hè (Bảo kính cảnh giới, số 43) của Nguyễn Trãi, mời các em tham khảo:
  • Văn bản có tính thống nhất về chủ đề.
    • Bài thơ Cảnh ngày hè có chủ đề (cảm hứng chủ đạo) là ngâm vịnh cảnh đẹp của thiên nhiên, qua đó thể hiện tình yêu thiên nhiên, tấm lòng đối với nước, với dân.
    • Toàn bài thơ đề tập trung vào việc bộc lộ cảm hứng chủ đạo.
    • ­ Câu đầu là câu mở đầu, nêu lên khung cảnh thưởng thức và miêu tả cảnh đẹp ngày hè.
    • ­ Câu thơ thứ hai đã đi vào miêu tả cảnh đẹp của ngày hè, bắt đầu là cây lựu xanh tươi, tràn đầy sức sống.
    • Hai câu 3, ­4 tiếp tục miêu tả cảnh cây và hoa xung quanh nhà.
    • Hai câu 5­, 6 vẫn tiếp tục tả cảnh ngày hè, nhưng chuyển sang cảm nhận bằng thính giác →Những âm thanh mùa hè và không chỉ của thiên nhiên mà có cả âm thanh của con người (chợ cá) làm cho cảnh ngày hè thêm sinh động. Bức tranh mùa hè qua sáu câu thơ đầu đã gợi lên một thiên nhiên tươi đẹp, với cuộc sống thái bình, no đủ của nhân dân.
    • ­ Hai câu 7­, 8 kết thúc bài thơ bằng việc bộc lộ tâm trạng tác giả: đó là tâm trạng khoan khoái, thái độ ngợi ca đối với đất nước, với triều đại; đồng thời cũng là lời nhắc nhở các bậc quân vương phải luôn quan tâm đến người dân.
    • Toàn bộ bài thơ đều toát lên tình yêu thiên nhiên, tấm lòng rộng mở trước thiên nhiên và đằng sau đó là cảm hứng ngợi ca, ca ngợi đất nước thái bình, nhân dân no ấm hạnh phúc. Không một câu, một chữ nào nằm ngoài chủ đề đó. Do vậy, văn bản này thống nhất về mặt chủ đề.
  • Liên kết câu chặt chẽ, các ý được kết cấu mạch lạc và có trình tự.
    • Trong bài thơ, các câu, các ý có mối liên kết chặt chẽ. Câu mở đầu là sự chuẩn bị cho 5 câu tiếp theo với nội dung tả cảnh ngày hè. Hai câu kết là cảm hứng tất yếu nảy sinh từ bức tranh tả cảnh, đồng thời cũng lộ ra cảm hứng chủ đạo, xuyên suốt bài thơ, đó là tả cảnh để ngợi ca cuộc sống thái bình.
    • Các phương tiện liên kết chính: phép đối, vần, luật... của bài thơ thất ngôn xen lục ngôn.
  • Văn bản có dấu hiệu mở đầu và kết thúc.
    • Dấu hiệu mở đầu là: câu thứ nhất.
      • Về nghĩa, đây là câu thơ giới thiệu hoàn cảnh của người ngâm vịnh, báo hiệu sau đó sẽ là những câu miêu tả cảnh vật.
      • Về hình thức, đây là câu thơ 6 chữ, dùng để mở đầu bài thơ bảy chữ.
    • Dấu hiệu kết thúc cũng là một cặp câu thơ 6 và 7 chữ. Về nghĩa, hai câu kết mở ra một hướng mới: không miêu tả mà phát biểu cảm xúc của tác giả. Đó cũng chính là cảm xúc chủ đạo của bài thơ.
• Mỗi văn bản nhằm thực hiện một mục đích giao tiếp nhất định.
  • Bài thơ này hướng tới đích giao tiếp là ngợi ca cảnh đẹp thiên nhiên, và cuộc sống thái bình.

c. Điền tên các loại văn bản (phân biệt theo phong cách ngôn ngữ) vào sơ đồ phân loại sau đây

Câu 4: Đặc trưng cơ bản của hai phong cách ngôn ngữ: PCNN sinh hoạt và PCNN nghệ thuật

Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt	Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật
- Tính cụ thể - Tính cảm xúc - Tính cá thể	- Tính hình tượng - Tính truyền cảm - Tính cá thể hóa

Câu 5: Trình bày khái quát về lịch sử phát triển của tiếng Việt:

•  Nguồn gốc của tiếng Việt
•  Quan hệ họ hàng của tiếng Việt
• Lịch sử phát triển của tiếng Việt
• Tiếng Việt có nguồn gốc cổ xưa, cùng với nguồn gốc dân tộc Việt, thuộc họ Nam Á và có quan hệ với các nhóm ngôn ngữ khác ngoài họ Nam Á. Tiếng Việt có quá trình phát triển riêng đầy sức sống gắn với sự
• trưởng thành mạnh mẽ của tinh thần dân tộc tự cường và tự chủ.
• ­ Tiếng Việt có quan hệ họ hàng gần gũi với tiếng Mường, quan hệ họ hàng xa với tiếng Môn ­ Khơ­me.
• Tiếng Việt có quan hệ láng giềng với nhiều ngôn ngữ khác ngoài họ Nam Á như nhóm Tày­ Thái, nhóm Mã
• Lai ­ Nam Đảo...
• ­ Quá trình phát triển của tiếng Việt chia làm bốn thời kì:

1­ Tiếng Việt trong thời kì dựng nước (Thời tiền s ử).

2­ Tiếng Việt dưới thời là độc lập, tự chủ (Từ TK.X đến 1858).

3­ Tiếng Việt trong thời kì Pháp thuộc (Từ 1858 ­ 1945).

4­ Tiếng Việt từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến nay.

• ­ Quá trình phát triển của tiếng Việt chia làm bốn thời kì:

1­ Tiếng Việt trong thời kì dựng nước (Thời tiền s ử).

2­ Tiếng Việt dưới thời là độc lập, tự chủ (Từ TK.X đến 1858).

3­ Tiếng Việt trong thời kì Pháp thuộc (Từ 1858 ­ 1945).

4­ Tiếng Việt từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến nay.

b) Một số tác phẩm văn học Việt Nam

­ Viết bằng chữ Hán: Nam quốc sơn hà, Buổi chiều đúng ở phủ Thiên Trường trông ra, Hịch tướng sĩ,

Chuyện người con gái Nam Xương, Hoàng Lê Nhất thống chỉ, Bình Ngô đại cáo...

­ Viết bằng chữ Nôm: Lục Vân Tiên, Truyện Kiều, Bánh trôi nước, Qua đèo Ngang, Quốc âm thi tập...

­ Viết bằng chữ quốc ngữ: Lão Hạc, Viếng lăng Bác, Đoàn thuyền đánh cá...

Câu 6­: Tổng hợp những yêu cầu sử dụng tiếng Việt đúng chuẩn mực theo bảng:(SGK)

• Một số tác phẩm:
  • Viết bằng chữ Hán: Nam quốc sơn hà, Bình Ngô đại cáo,...
  • Viết bằng chữ Nôm: Truyện Kiều, Nhị độ mai,...
  • Viết bằng chữ quốc ngữ: Lão Hạc, Chí Phèo, Tắt đèn...

Câu 6

Tổng hợp những yêu cầu về sử dụng tiếng Việt đúng chuẩn mực theo bảng:

Về ngữ âm và chữ viết	Về từ ngữ	Về ngữ pháp	Về phong cách ngôn ngữ
- Cần phát âm theo chuẩn - Cần viết đúng chính tả và các quy định về chữ viết	- Dùng đúng âm thanh và cấu tạo của từ - Dùng đúng nghĩa của từ - Dùng đúng đặc điểm ngữ pháp của từ - Dùng từ phù hợp với phong cách ngôn ngữ	- Câu cần đúng ngữ pháp - Câu cần đúng về quan hệ ý nghĩa - Câu cần có dấu câu thích hợp. - Các câu có liên kết - Đoạn văn và văn bản có kết cấu mạch lạc, chặt chẽ.	- Cần sử dụng các yếu tố ngôn ngữ thích hợp với phong cách ngôn ngữ của toàn văn bản.

 

Câu sai:

1. Muốn chiến thắng đòi hỏi ta phải chủ động tiến công

Lỗi: Thừa từ đòi hỏi, thiếu dấu phẩy ngăn cách thành phần câu.

Sửa: Muốn chiến thắng, ta phải chủ động tiến công.

2. Được tham quan danh lam thắng cảnh làm chúng ta thêm yêu đất nước

Lỗi: Thừa từ làm, thiếu dấu phẩy.

Sửa: Được tham quan danh lam thắng cảnh, chúng ta càng thêm yêu đất nước.

3. Qua hoạt động thực tiễn nên ta rút ra được những kinh nghiệm quý báu.

Lỗi: Thừa từ nên, thiếu dấu phẩy

Sửa: Qua hoạt động thực tiễn, ta rút ra được những kinh nghiệm quý báu.

Ngoài ra, các em có thể tham khảo thêm bài giảng Ôn tập phần Tiếng Việt để chuẩn bị bài được chu đáo hơn trước khi đến lớp.

Nếu có thắc mắc cần giải đáp các em có thể để lại câu hỏi trong phần Hỏi đáp, cộng đồng Ngữ văn HỌC247 sẽ sớm trả lời cho các em.