Soạn bài Nhưng nó phải bằng hai mày - Ngữ văn 10

• Bằng sự kết hợp lời nói với cử chỉ, lối chơi chữ độc đáo, truyện đã vạch trần lối xử kiện vì tiền của quan lại. Người lao động trong trường hợp này cũng lâm vào tình cảnh bi hài, vừa đáng thương vừa đáng trách.
• Những nét đặc sắc về nghệ thuật

Câu 1:  Phân tích tính kịch trong đoạn “Cải vội xoè năm ngón tay… bằng hai mày”.

Chú ý:
a) Quan hệ giữa hai nhân vật: Cải và thầy lí.

• Mối quan hệ giữa Cải và thầy lí trước khi xử kiện là mối quan hệ đã được xếp đặt rồi (Cải đã lót tiền trước cho thầy lí năm đồng). Cải cứ nghĩ là quan sẽ cho mình được kiện nên rất ung dung. Tuy nhiên không ngờ khi xử kiện, Cải lại bị thầy lí tuyên bố đánh mười roi. Cải từ thế chủ động chuyển hoàn toàn sang bị động và không thể nói tiếp được lời nào.

b) Sự kết hợp giữa lời nói và động tác của hai nhân vật trên.

• Sự độc đáo của câu chuyện chính là sự kết hợp giữa hai thứ "ngôn ngữ". Ngôn ngữ bằng lời nói là ngôn ngữ công khai, nói cho tất cả những người có mặt ở đó nghe. Nhưng thứ "ngôn ngữ" bằng động tác thì chỉ có thầy lí và Cải mới hiểu được. Nếu Cải xòe ra năm ngón tay và "ngầm" ra hiệu với thầy lí đó là "lẽ phải" thì thày Lí đã đáp lời nhanh chóng bằng việc xòe năm ngón tay trái úp lên năm ngón tay mặt, ý nói "lẽ phải" kia đã được nhân đôi. Sự thú vị được người đọc nhận ra khi tìm thấy sợi dây liên hệ thông suốt giữa: lẽ phải - những ngón tay và những đồng tiền.
• Ý nghĩa tố cáo của truyện chính là ở chỗ: lẽ phải đối với người xử kiện được tính bằng tiền. Đồng tiền đo lẽ phải, tiền nhiều lẽ phải nhiều, tiền ít lẽ phải ít.

Câu 2: Phân tích nghệ thuật gây cười qua lời nói của thầy lí ở cuối truyện

• Trong lời nói của thầy lí ở cuối truyện có sự đồng nhất giữa "lẽ phải" với số' tiền nhận hối lộ, khiến cho “lẽ phải" có thể đo, đếm được (giống như với đồng tiền). Từ đó gây nên tiếng cười.

Câu 3: Anh (chị) đánh giá như thế nào về nhân vật Ngô và Cải

• Đánh giá về nhân vật Ngô và cải:
  • Họ là những ngưòi nông dân bình thường, tội nghiệp, đáng thương.
  • Họ cũng là những người đáng trách, họ đã có những hành vi không tốt (đánh nhau), lại không chịu nhận khuyết điểm về mình mà đều muốn trút tội cho đôi phương, thậm chí đều có hành động hối lộ nhà chức trách.
  • Nhìn chung, họ bị rơi vào tình cảnh bi hài: vừa khôn khổ (bi), lại vừa bị chê cười (hài).

→ Thực ra tác giả dân gian cũng không có ý định nói về những ngưòi lâm vào việc kiện tụng như Ngô và cải. Ý này nó đến một cách tự nhiên. Tác giả dân gian dùng tiếng cười để quất đòn roi vào việc xử kiện của lí trưởng. Song cải và Ngô lâm vào kiện mà mất tiền. Riêng cải mất tiền còn phải phạt một chục roi. Tiếng cười cũng dành cho họ nhưng thật chua chát ⇒ Họ vừa đáng thương, vừa đáng trách.

Câu 1: Hãy phân tích cả hai truyện cười đã học để làm rõ các đặc trưng của thể loại truyện cười.

Gợi ý trả lời:

Các em có thể tham khảo các gợi ý dưới đây:

• Truyện Tam đại con gà
  • Câu chuyện có nhiều hành động và lời nói của thầy đồ có tác dụng gây cười:
    • Các hành động của "Ông thầy":
      • Bảo học trò đọc khe khẽ (vì chưa biết mình dạy đúng hay sai nên phải "thận trọng" để giấu dốt).
      • Xin đài âm dương 3 lần (hành động ngược đời - đúng ra phải hỏi lại người có hiểu biết hơn mình để giảng giải cho học trò rõ). Hành động này hàm ý "Ông thầy" coi cái chuyện dạy học hệ trọng này chẳng khác gì chuyện đánh bạc cầu may.
      • Ngồi bệ vệ trên giường, bảo học trò đọc to (đắc chí với sự ngốc nghếch của mình mà không biết).
    • Lời nói của thầy:
      • Dủ dỉ là con dù dì
      • Dạy cho cháu biết đến tận tam đại con gà
      • Dủ dỉ là chị con công, con công là ông con gà.

→ Tất cả các lời nói này đều cho thấy sự ngốc nghếch và phi lí trong những "bài học" và lời nói của "Ông thầy". Xét về mức độ, ta thấy hành động và lời nói của nhân vật được nhà văn sắp xếp theo trật tự tăng tiến. Mức độ phi lí và sự nực cười của lời nói và hành động ngày càng được đẩy lên cao.

• Nhưng nó phải bằng hai mày.
  • Hành động của nhân vật Cải và Ngô: hai người đều tìm cách đưa đút lót trước cho thầy lí mà không rõ hành động của người kia.
  • Thầy lí thì tham lam nên nhận tiền của cả hai người. Khi xử kiện lại lấy bàn tay để ra hiệu.
  • Lời nói hài ước của các nhân vật: "Xin xét lại, lẽ phải về con mà!"(Cải nói). "Tao biết mày phải…nhưng nó lại phải…bằng hai mày!" (lời đáp của thầy lí)
• Khái quát mấy đặc trưng chung của thể loại truyện cười:
  • Khai thác những sự việc, hành vi, thói xấu của một bộ phận đối tượng trong dân gian.
  • Chứa đựng những mâu thuẫn trái quy luật tự nhiên và tiềm ẩn những yếu tố gây cười.
  • Dung lượng ngắn, kết cấu lôgíc chặt chẽ và kết thúc bằng những sự việc hoặc liên tưởng bất ngờ.