Lịch sử 10 Cánh diều Bài 5: Khái niệm văn minh

- Văn minh có mối liên hệ chặt chẽ với văn hoá. Văn hoá là tổng thẻ những giá trị vật chất và tỉnh thần do con người sáng tạo ra trong quá trình lịch sử. Văn minh là trạng thái tiền bộ về cả vật chất và tinh thần của xã hội loài người, tức là trạng thái phát triển cao của nền văn hoá. Văn minh còn có nghĩa là đã thoát khỏi thời kì nguyên thuỷ. Trái với văn minh là trạng thái “dã man”.

- Văn hoá xuất hiện đồng thời cùng với loài người. Ngoài văn hoá vật chất, con người còn sáng tạo ra những giá trị tinh thần. Trên cơ sở nền văn hoá thời nguyên thuỷ, đến giai đoạn xuất hiện nhà nước và chữ viết, loài người tiến vào thời kì văn minh.

Bảng So sánh văn hóa và văn minh

Hình mặt người khắc trên vách hang Đồng Nội (Hòa Bình, Việt Nam)

Đấu trường Cô-li-dê (I-ta-li-a)

- Trong thời kì cổ đại, ở phương Đông có bốn trung tâm văn minh lớn là Ai Cập, Lưỡng Hà, Trung Hoa và Án Độ. Điểm chung nỗi bật là cả bốn nền văn minh này đều hình thành trên lưu vực của các dòng sông lớn. Chính nhờ sự bồi đắp của những dòng sông đó nên đât đai ở những nơi này trở nên màu mỡ, nông nghiệp có điều kiện phát triển trong hoàn cảnh nông cụ đang còn thô sơ, dẫn đến sự xuất hiện sớm của nhà nước. Do đó, cư dân ở đây sớm bước vào xã hội văn minh và hơn thế nữa sáng tạo nên những nền văn minh vô cùng rực rỡ.

- Ở phương Tây, có hai nền văn minh lớn là Hy Lạp và La Mã. Điểm chung của hai nên văn minh này là hình thành ven biển, đồng bằng nhỏ hẹp, đất đai khô căn... nên khi có công cụ lao động bằng kim loại sắt mới xuất hiện nền văn minh. Những thành tựu rực rỡ của văn minh Hy Lạp và La Mã là cơ sở của văn minh châu Âu sau này.

- Đến thời kì trung đại, ở phương Đông, văn minh Án Độ và Trung Hoa tiếp tục được phát triên đến khi bị các nước thực dân phương Tây xâm lược và đô hộ. Ở phương Tây, đên thời hậu kì trung đại, văn minh thời Phục hưng được phục hôi trên cơ sở văn mỉnh Hy Lạp và La Mã cô đại.

- Trong lịch sử thế giới cô — trung đại đã tồn tại những nền văn minh khác nhau, nhưng những nền văn minh này không hoàn toàn biệt lập. Thông qua các hoạt động, như chiến tranh, buôn bán, truyền giáo,... các nền văn minh này đã có sự tiếp xúc, ảnh hưởng lẫn nhau.

Câu 1: Hãy cho biết văn minh là gì? Phân biệt văn hóa và văn minh. 

Hướng dẫn giải

*Khái niệm văn minh. Phân biệt văn hóa và văn minh. Điều kiện để con người bước vào thời kì văn minh:

- Khái niệm văn minh: Văn minh là trạng thái tiến bộ về cả vật chất và tinh thần của xã hội loài người, là trạng thái phát triển cao của nền văn hóa. Văn minh còn có nghĩa là đã thoát khỏi thời kì nguyên thủy, trái với văn minh là trạng thái "dã man".

- Phân biệt văn hóa và văn minh:

+Văn hóa:

Là toàn bộ những giá trị vật chất và tinh thần mà con người sáng tạo ra từ khi xuất hiện cho đến nay.

Xuất hiện đồng thời cùng với loài người. 

+ Văn minh:

Trên cơ sở nền văn hóa thời kì nguyên thủy, đến giai đoạn xuất hiện nhà nước và chữ viết, loài người tiến vào thời kì văn minh.

Những giá trị vật chất và tinh thần mà con người sáng tạo ra trong giai đoạn phát triển cao của xã hội.

Câu 2: Trình bày khái quát tiến trình lịch sử văn minh thế giới thời kì cổ- trung đại.

Hướng dẫn giải

*Trong thời kì cổ đại:

- Ở phương Đông có 4 trung tâm văn minh lớn (Ai Cập, Lưỡng Hà, Trung Hoa và Ấn Độ). Điểm nổi bật là cả 4 nền văn minh này đều hình thành trên lưu vực các dòng sông lớn. Cư dân ở đây sớm bước vào xã hội văn minh, sáng tạo ra những nền văn minh vô cùng rực rỡ.

- Ở phương Tây, có hai nền văn minh lớn là Hy Lạp và La Mã. Điểm chung của 2 nền văn minh này là hình thành ven biển, đồng bằng nhỏ hẹp, đất đai khô cằn, khi có công lao động bằng sắt mới xuất hiện nền văn minh. Những thành tựu rực rỡ của nền văn minh Hy Lạp và La Mã là cơ sở của văn minh châu Âu sau này. 

*Đến thời kì trung đại: Ở phương Đông, văn minh Ấn Độ và Trung Hoa vẫn tiếp tục được phát triển cho đến khi bị các nước thực dân phương Tây xâm lược và đô hộ. Ở phương Tây, đến thời hậu kì trung đại, văn minh thời Phục hưng được phục hồi trên cơ sở văn minh Hy Lạp và La Mã cổ đại. 

Sau bài học này, giúp các em:

- Giải thích được khái niệm văn minh.

- Bước đâu phân biệt được ở mức cơ bản khái niệm văn minh, văn hoá.

- Trình bày được sự phát triển của các nền văn mình trên thế giới thời kì cổ - trung đại theo tiễn trình lịch sử trên trục thời gian.

- Có ý thức trân trọng và góp phân bảo tồn những thành tựu của văn minh thể giới.

Các em có thể hệ thống lại nội dung kiến thức đã học được thông qua bài kiểm tra Trắc nghiệm Lịch sử 10 Cánh diều Chủ đề 3 Bài 5 cực hay có đáp án và lời giải chi tiết. 

• Câu 1:

  Chọn từ thích hợp điền vào chỗ chấm để hoàn thiện khái niệm sau: “…… là sự tiến bộ về vật chất và tinh thần của xã hội loài người; là trạng thái phát triển cao của nền văn hóa, khi xã hội loài người vượt quan trình độ của thời kì dã man”. 

  • A. Văn minh. 
  • B. Văn tự. 
  • C. Văn vật. 
  • D. Văn hiến. 

• Câu 2:

  Nội dung nào sau đây là một trong những tiêu chuẩn cơ bản để nhận diện văn minh? 

  • A. Khi nền công nghiệp xuất hiện. 
  • B. Khi con người được hình thành. 
  • C. Khi nhà nước xuất hiện. 
  • D. Khi nền nông nghiệp ra đời. 

• Câu 3:

  Bốn trung tâm văn minh lớn ở phương Đông thời kì cổ đại là

  • A. Trung Hoa, Ai Cập, Lưỡng Hà và La Mã. 
  • B. Hy Lạp, La Mã, Lưỡng Hà và Ấn Độ. 
  • C. Ai Cập, Ấn Độ, Trung Hoa và Hy Lạp. 
  • D. Ai Cập, Lưỡng Hà, Ấn Độ và Trung Hoa. 

Câu 4-10: Mời các em đăng nhập xem tiếp nội dung và thi thử Online để củng cố kiến thức về bài học này nhé!

Các em có thể xem thêm phần hướng dẫn Giải bài tập Lịch sử 10 Cánh diều Chủ đề 3 Bài 5 để giúp các em nắm vững bài học và các phương pháp giải bài tập.

Câu hỏi mục 1 trang 32 SGK Lịch sử 10 Cánh diều - CD

Câu hỏi mục 2 trang 33 SGK Lịch sử 10 Cánh diều - CD

Luyện tập trang 33 SGK Lịch sử 10 Cánh diều - CD

Vận dụng trang 33 SGK Lịch sử 10 Cánh diều - CD

Trong quá trình học tập nếu có thắc mắc hay cần trợ giúp gì thì các em hãy comment ở mục Hỏi đáp, Cộng đồng Lịch sử HOC247 sẽ hỗ trợ cho các em một cách nhanh chóng!

Chúc các em học tập tốt và luôn đạt thành tích cao trong học tập!