Cảm nhận về tình yêu thiên nhiên và tinh thần yêu nước trong thơ Bác

Hồ Chí Minh là anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân văn hóa của thế giới trong thế kỉ 20. Người còn là một nhà thơ lớn của dân tộc, để lại nhiều thơ chữ Hán và thơ tiếng Việt.

Hồn thơ Hồ Chí Minh mênh mông bát ngát tình (Hoàng Trung Thông). Ngoài tình yêu nước sâu nặng, tình thương người tha thiết, Hồ Chí Minh đã hướng tâm hồn mình về thiên nhiên tạo vật với bao tình yêu thương nồng hậu. Có thể nói tình yêu thiên nhiên là một tình cảm đẹp, trong sáng trong thơ Hồ Chí Minh.

Thiên nhiên là nguồn cảm hứng vô tận của tao nhân mặc khách xưa nay. Các nhà thơ đời Đường như Lý Bạch, Đỗ Phủ,… các nhà thơ cổ điển Việt Nam như Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Du, Nguyễn Khuyến,… đều có những bài thơ tuyệt tác viết về thiên nhiên hùng vĩ, hoa lệ, nên thơ. Thơ Hồ Chí Minh, đặc biệt là Nhật kí trong tù cũng đã dành cho thiên nhiên một vị trí danh dự. Mặt trời tỏa sáng trong thơ Bác, là biểu tượng cho khác vọng tự do:

Trong ngục giờ đây còn tối mịt
Ánh hồng trước mặt đã bừng soi

Người hay nói đến trăng, trăng tròn, trăng sáng, trăng thu. Ở trong tù không rượu cũng không hoa, nhà thơ ngắm trăng qua song sắt nhà tù. Trăng được nhân hóa, xuyên qua cửa ngục ngắm nhà thơ trong mối tình tri âm tri kỉ. Trăng và nhà thơ giao hòa giao cảm. Trong ngục tối, nhà thơ hướng tới vầng trăng sáng với tâm hồn thanh cao, với phong thái ung dung tự tại và tinh thần lạc quan yêu đời.

Trải qua 14 tháng tù đày, trên những chặng đường khổ ải bị giải lui giải tới khắp 13 huyện của tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc, nếm đủ mùi cay đắng, Hồ Chí Minh với dũng khí không chịu lùi một phân, không nao núng tinh thần, với tâm thế tinh thần ở ngoài lao, đã lấy thiên nhiên làm nơi nương tựa tâm hồn mình. Một ánh trăng đêm, một giọt sương mai, một khóm chuối dưới trăng lạnh, một tiếng chim rừng, một mùi thơm hương hoa… được Người đón nhận một cách say mê và tự do. Rất ung dung và yêu đời, bị tù đày mà ung dung, lạc quan và yêu đời:

Mặc dù bị trói chân tay,
Chim ca rộn núi, hương bay ngát rừng;
Vui say ai cấm ta đừng,
Đường xa âu cũng bớt chừng quạnh hiu.
(Trên đường)

Bị trói, bị giải đi lúc Gà gáy một lần đêm chửa tan, nhà thơ ngước mắt nhìn lên bầu trời thu, hướng về ánh sáng mà đi tới, cảm thấy trăng sao cùng đồng hành trên con đường xa gió rét:

Chòm sao nâng nguyệt vượt lên ngàn
(Giải đi sớm)

Núi cao trập trùng là để đo tầm vóc và nghị lực của người đi đường. Có chiêm lĩnh được đỉnh cao chót mới giành được hạnh phúc, mới tận hưởng vẻ đẹp bát ngát của nước non trải dài muôn dặm. Cảm hứng vũ trụ được diễn tả đầy thi vị:

Núi cao lên đến tận cùng,
Thu vào tầm mắt muôn trùng nước non.
(Đi đường)

Thiên nhiên trong thơ Hồ Chí Minh có lúc mang vẻ đẹp cổ điển như Chiều tối. Một cánh chim mỏi bay về rừng tìm cây trú ẩn. Một áng mây lẻ loi lơ lửng trôi giữa bầu trời. Nhà thơ phóng bút, phác họa một vài nét, lấy điểm để gợi diện, lấy động để tả tĩnh… từ cánh chim và áng mây mà làm hiện lên cái vắng lặng êm đềm, cái mênh mông của bầu trời lúc chiều tối nơi xóm núi xa lạ. Cảnh thiên nhiên đẹp mà thoáng buồn qua cảm nhận người đi đày :

Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ,
Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không

Ngoại cảnh và tâm cảnh đồng điệu; cánh chim và áng mây kia trở thành mảnh tâm hồn của người chiến sĩ cách mạng trên con đường đi đày nơi đất khách quê người.

Bài thơ Giữa đường đáp thuyền đi Ung Ninh thể hiện một cái nhìn ấm áp, trìu mến của Bác đối với thiên nhiên và cuộc sống con người. Mặc dù đôi chân đang bị trói, bị treo lên như tội xử tử treo cổ (giảo hình), nhưng với tâm thế làm chủ hoàn cảnh, Người vẫn tự do thưởng thức cảnh đẹp. Một chiếc thuyền câu bơi nhẹ trên dòng sông, cảnh sắc đông vui của xóm làng quê đôi bờ sông đã ôm trọn tâm hồn thi nhân. Nếu không có một tình yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống dào dạt nếu không có một tinh thần lạc quan, không thể có tâm hồn đẹp, vần thơ đẹp như vậy:

Đáp thuyền thẳng xuống huyện Ung Ninh,
Lủng lẳng chân treo tựa giảo hình;
Làng xóm ven sông đông đúc thế,
Thuyền câu rẽ sóng nhẹ thênh thênh.

Thơ viết trong cảnh tù đày của Hồ Chí Minh làm hiện lên một thế giới tạo vật hữu tình nên thơ. Trong cảnh nhà tù tối tăm lạnh lẽo, Người thao thức hướng về ánh sáng như hướng về tự do. Lúc thì Lòng theo vời vợi mảnh trăng thu, lúc thì nhìn trăng sao qua cửa ngục và cảm được cái lạnh cùng khóm chuối:

Khóm chuối trăng soi càng thấy lạnh,
Nhòm song Bắc đẩu đã nằm ngang.
(Đêm lạnh)

Bài thơ Mới ra tù tập leo núi có hai câu thơ đầu tả cảnh mây núi hùng vĩ ôm ấp quấn quýt nhau rất thi vị hữu tình. Cảnh sắc mây núi, lòng sông mang màu sắc cổ điển đầy ấn tượng:

Núi ấp ôm mây, mây ấp núi,
Lòng sông gương sáng bụi không mờ.

Bức tranh sơn thủy được sáng tạo nên trong niềm vui tự do. Nó còn mang ý nghĩa thẩm mĩ tượng trưng cho tấm lòng trong sáng, thủy chung của con người.

Cuộc đời cách mạng của Hồ Chủ tịch vô cùng sôi nổi và phong phú. Thơ của Người viết trong nhà tù, viết trên những nẻo đường cách mạng và kháng chiến đều chứa chan một tình yêu lớn mênh mông yêu nước, yêu người, yêu cỏ hoa (Hoàng Trung Thông). Thiên nhiên Việt Bắc để lại dấu ấn tươi đẹp, sinh động trong thơ Bác. Là cảnh suối đá, cổ thụ, trăng hoa trong Cảnh khuya:

Tiếng suối trong như tiếng hát xa,
Trăng lồng cổ thụ, bóng lồng hoa.

Là cảnh chim rừng, hoa núi quanh ngôi nhà sàn chiến khu của lãnh tụ:

Đọc sách chim rừng vào cửa đậu,
Phê văn hoa núi ghé nghiến soi.

Là cảnh rạng đông thời máu lửa trên dòng sông Đáy. Màu hồng tráng lệ tượng trưng cho chân trời thắng lợi đang ở gần phía trước. Vần thơ sáng bừng màu sắc tươi đẹp và niềm vui:

Thuyền về trời đã rạng đông,
Bao la nhuốm một màu hồng đẹp tươi

Tóm lại, tình yêu thiên nhiên là tình cảm đẹp trong sáng, nồng hậu trong thơ Hồ Chí Minh. Người đã sáng tạo nên những vần thơ hàm súc, giàu hình tượng, mang vẻ đẹp cổ điển, cỏ hoa trăng ngàn, dòng sông, vách núi, chim hót, vượn kêu… hiện diện trong thơ Bác đã mở ra bao không gian nghệ thuật đáng yêu. Tâm hồn Người trong sáng, phong thái Người ung dung nên thơ viết về thiên nhiên của Người mới đẹp như thế.