Tả khung cảnh thiên nhiên lúc giao mùa từ hạ sang thu

Bỗng nhận ra hương ổi
Phả vào trong gió se
Sương chùng chình trước ngõ
Hình như thu đã về.

Sông được lúc dềnh dàng
Chim bắt đầu vội vã
Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu.

Vẫn còn bao nhiêu nắng
Đã vơi dần cơn mưa
Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi

(Hữu Thỉnh)

Với Hữu Thỉnh, cái tín hiệu báo mùa thu đang tới , mùa thu chớm về là hương ổi chín thơm lựng nơi vườn quê. Cái hương thơm nồng nàn ấy , thân thuộc ấy đang phả vào trong giáo se “Ngọn gió thu lạnh khô khan se sắt ”. Phả nghĩa là bốc mạnh và tỏa ra thành từng luồng. Từ phả thật có hồn . Nó gợi ra hương thơm như sánh lại, nó đem đến cho người đọc những liên tưởng về màu vàng khươm, về hương thơm lựng, thơm ngát tỏa ra từ những trái ổi chín nơi vườn quê trong những ngày cuối hạ đầu thu. Hương ổi tỏa ra nồng nàn như phả vào cảnh vật được gió thu mang đi làm ngây ngất hồn người.

Có thể nói hương ổi là một tứ thơ mới đậm đà màu sắc dân dã , là một tín hiệu độc đáo thể hiện bút pháp nghệ thuật của Hữu Thỉnh .

Chữ “Bổng” trong câu thơ diễn tả sự ngạc nhiên, niềm vui bất ngờ chợt đến, mới cảm nhận được, mới phát hiện ra.

Sau “hương ổi” và “gió se”, nhà thơ nói đến “sương thu”.Cũng không phải là “Sương thu lạnh….Khói thu xây thành” trong Cảm thu-Tiển thu của Tản Đà ; Củng chẳng phải là giọt sương lạnh và tiếng thu buồn trong những ngày xa xưa “Cành cây sương đượm , tiếng trùng mưa phun” (Chinh phụ ngâm) mà là một sương thu chứa đầy tâm trạng :

Sương chùng chình qua ngỏ
Hình như thu đã về

Sương thu đã được nhân hóa, diễn tả rất thơ bước đi chầm chậm của mùa thu đã về. Sương ngập ngừng vấn vương chờ đợi…. Một chút gì bâng khuâng . Nhìn thấy sương trắng nhạt phủ mờ ngỏ trúc “Lưng dậu phất phơ màu khói nhạt” nhà thơ cảm thấy như “thu đã về” . Hai chử hình như là phỏng đoán nữa tin nữa ngờ một nét thu mơ hồ vùa chợt phát hiện và cảm nhận . Nhà thơ cảm nhận bước đi của mùa thu trong khoảnh khoắc chớm thu không chỉ băng khứu giác ( nhận ra hương ổi) , không chỉ bằng xúc giác ( gió se) bằng thị giác (Sương chùng chình qua ngỏ) mà còn bằng tất cả sự rung động của tâm hồn, linh hồn. Bâng khuâng, rạo rực,rung động và xôn xao. Không gian nghệ thuật, thời gian nghệ thuật và tâm trạng nghệ thuật đồng hiện khá tinh tế đầy chất thơ.

Không gian nghệ thuật của bức tranh sang thu được mở rộng ở chiều cao, độ rộng của bầu trời với cánh chim bay và đám mây trôi, ở chiều dài của dòng sông qua khổ thơ thứ hai tiếp theo

Sông được lúc dềnh dàng
Chim bắt đầu vội vã
Có đám mây mùa hạ
Vắt nữa mình sang thu.

Bức tranh thu từ những gì vô hình (hương ổi) từ mờ ảo(sương chùng chình) từ nhỏ hẹp(ngõ) chuyển sang những nét hữu hình cụ thể (sông,chim, mây) với một không gian vừa dài vừa rộng vừa cao vời, người đọc thích thú với cấu trúc đối tự nhiên, chặt chẽ và tuyệt đẹp như trong thơ cổ điển.

Sông được lúc dềnh dàng
Chim bắt đầu vội vã

Dòng sông không cuồn cuộn dữ dội và gấp gáp như trong những ngày mưa lũ mùa hạ.Sông êm ả dềnh dàng, sông đang lắng lại, đang trầm xuống trong lững lờ như đang ngẫm nghĩ, suy tư “Trắng xóa tràng giang phẳng lặng tờ” (Tức cảnh chiều thu-Bà Huyện Thanh Quan). Tương phản với sông, chim lại bắt đầu vội vã. Đó là những đàn cu ngói, những đàn sâm cầm, những đàn chim đổi mùa từ phương bắc xa xôi bay về phương nam. Hơi thu lạnh làm cho chúng phải khẩn trương chuẩn bị cho chuyến bay tránh rét . Từ “vội vã” đối rất đẹp với sự “dềnh dàng” . Từ “bắt đầu” củng rất độc đáo ở đây.Bắt đầu vội vã thôi chứ chưa phải là đang vội vã.Phải tinh tế lắm mới nhận ra sự “bắt đầu” này trong những cánh chim bay . cũng như Huy Cận phải tinh tế lắm mới nhận thấy”trọng lượng” trong bóng chiều rơi xuống cánh chim làm nó chao nghiêng

Còn với Hữu Thỉnh , cái tín hiệu báo mùa thu đang tới , mùa thu chớm về là hương ổi chín thơm lựng nơi vườn quê. Cái hương thơm nồng nàn ấy , thân thuộc ấy đang phả vào trong giáo se “Ngọn gió thu lạnh khô khan se sắt ”.Phả nghĩa là bốc mạnh và tỏa ra thành từng luồng. Từ phả thật có hồn . Nó gợi ra hương thơm như sánh lại, nó đem đến cho người đọc những liên tưởng về màu vàng khươm, về hương thơm lựng, thơm ngát tỏa ra từ những trái ổi chín nơi vườn quê trong những ngày cuối hạ đầu thu.Hương ổi tỏa ra nồng nàn như phả vào cảnh vật được gió thu mang đi làm ngây ngất hồn người.

Có thể nói hương ổi là một tứ thơ mới đậm đà màu sắc dân dã , là một tín hiệu độc đáo thể hiện bút pháp nghệ thuật của Hữu Thỉnh .

Chử “Bổng” trong câu thơ diễn tả sự ngạc nhiên, niềm vui bất ngờ chợt đến, mới cảm nhận được, mới phát hiện ra.

Sau “hương ổi” và “gió se”, nhà thơ nói đến “sương thu”.Cũng không phải là “Sương thu lạnh….Khói thu xây thành” trong Cảm thu-Tiển thu của Tản Đà ; Củng chẳng phải là giọt sương lạnh và tiếng thu buồn trong những ngày xa xưa “Cành cây sương đượm , tiếng trùng mưa phun” (Chinh phụ ngâm) mà là một sương thu chứa đầy tâm trạng :

Sương chùng chình qua ngỏ
Hình như thu đã về

Sương thu đã được nhân hóa, diễn tả rất thơ bước đi chầm chậm của mùa thu đã về. Sương ngập ngừng vấn vương chờ đợi…. Một chút gì bâng khuâng . Nhìn thấy sương trắng nhạt phủ mờ ngỏ trúc “Lưng dậu phất phơ màu khói nhạt” nhà thơ cảm thấy như “thu đã về” . Hai chử hình như là phỏng đoán nữa tin nữa ngờ một nét thu mơ hồ vùa chợt phát hiện và cảm nhận . Nhà thơ cảm nhận bước đi của mùa thu trong khoảnh khoắc chớm thu không chỉ băng khứu giác ( nhận ra hương ổi) , không chỉ bằng xúc giác ( gió se) bằng thị giác (Sương chùng chình qua ngỏ) mà còn bằng tất cả sự rung động của tâm hồn, linh hồn. Bâng khuâng, rạo rực,rung động và xôn xao. Không gian nghệ thuật, thời gian nghệ thuật và tâm trạng nghệ thuật đồng hiện khá tinh tế đầy chất thơ.

Không gian nghệ thuật của bức tranh sang thu được mở rộng ở chiều cao, độ rộng của bầu trời với cánh chim bay và đám mây trôi, ở chiều dài của dòng sông qua khổ thơ thứ hai tiếp theo

Sông được lúc dềnh dàng
Chim bắt đầu vội vã
Có đám mây mùa hạ
Vắt nữa mình sang thu.

Bức tranh thu từ những gì vô hình (hương ổi) từ mờ ảo(sương chùng chình) từ nhỏ hẹp(ngõ) chuyển sang những nét hữu hình cụ thể (sông,chim, mây) với một không gian vừa dài vừa rộng vừa cao vời, người đọc thích thú với cấu trúc đối tự nhiên, chặt chẽ và tuyệt đẹp như trong thơ cổ điển.

Sông được lúc dềnh dàng
Chim bắt đầu vội vã

Dòng sông không cuồn cuộn dữ dội và gấp gáp như trong những ngày mưa lũ mùa hạ.Sông êm ả dềnh dàng, sông đang lắng lại, đang trầm xuống trong lững lờ như đang ngẫm nghĩ, suy tư “Trắng xóa tràng giang phẳng lặng tờ” (Tức cảnh chiều thu-Bà Huyện Thanh Quan). Tương phản với sông, chim lại bắt đầu vội vã. Đó là những đàn cu ngói, những đàn sâm cầm, những đàn chim đổi mùa từ phương bắc xa xôi bay về phương nam. Hơi thu lạnh làm cho chúng phải khẩn trương chuẩn bị cho chuyến bay tránh rét . Từ “vội vã” đối rất đẹp với sự “dềnh dàng” . Từ “bắt đầu” củng rất độc đáo ở đây.Bắt đầu vội vã thôi chứ chưa phải là đang vội vã.Phải tinh tế lắm mới nhận ra sự “bắt đầu” này trong những cánh chim bay . cũng như Huy Cận phải tinh tế lắm mới nhận thấy”trọng lượng” trong bóng chiều rơi xuống cánh chim làm nó chao nghiêng
Đặc sắc nhất, độc đáo nhất trong khổ thơ là hình ảnh :

Có đám mây mùa hạ
Vắt nữa mình sanh thu

thể hiện nét riêng thời điểm giao mùa từ hạ sang thu. Hữu Thỉnh không dùng những từ ngữ như lang thang, lơ lững, bồng bềnh, nhẹ trôi mà lại dùng chử “vắt”. Chử vắt rất thần tình gợi tả mây mỏng, làn mây nhẹ trôi, mây như dãi lụa treo lơ lững giữa bầu trời.

Mây như kéo dài ra, vắt lên đặt ngang trên bầu trời, buông thỏng xuống, một nữa đang còn là mùa hạ, nữa đã nghiêng về mùa thu. Hình ảnh mây là thực nhưng cái ranh giới mùa là hư. Nó chỉ là sản phấm của trí tượng lạ lùng của nhà thơ. Bầu trời nữa thu . Đám mây mùa hạ dang nhuốm sắc thu . Đến một lúc nào đó nó bổng ngỡ ngàng thấy đang bồng bềnh trong bầu trời thu trọn vẹn trở thành “Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt”như mây thu trong thơ Nguyễn Khuyến.Câu thơ tả đám mây mùa thu của Hữu Thỉnh khá hay và độc đáo, cách chọn từ và dùng từ rất sáng tạo. Có thể nói đó là câu thơ có hình ảnh đẹp nhất , đắc sắc nhất thể hiện nét riêng của thời điểm giao mùa từ hạ sang thu.

Nếu hai khổ thơ đầu rất đẹp về mặt tạo hình, rất tinh trong cảm nhận thì khổ thơ thứ ba đem đến cho bài thơ một vẽ đẹp mới, làm trọn vẹn thêm cái ý “sang thu” của hồn người chưa thật rỏ ở hai khổ thơ trên.

Trong khổ thơ này, mùa thu được khẳng định bằng đoán nhận, bằng kinh nghiệm, bằng sự suy ngẫm chứ không phải cảm nhận trực tiếp như hai khổ thơ trước. Mùa thu không được quan sát từ gần ra xa, từ thấp lên cao mà thu đang từ từ thu vào trong tâm tưởng , đang lắng lại trong cảm xúc

Vẫn còn bao nhiêu nắng
Đã vơi dần cơn mưa
Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi.

Vẫn là nắng, mưa, sấm , chớp, bão giông như mùa hạ nhưng mức độ đã khác . Nắng nhạt dần chứ không còn chói chang dữ dội gay gắt . Đã bớt đi những trận mưa rào , mưa giông, ầm ầm ào ạt và hàng cây không còn bị bất ngờ, giật mình vì tiếng sấm đùng đoàng vang rền nữa. Những hiện tượng của thiên nhiên trong thời điểm giao mùa, mùa hạ – mùa thu được Hữu Thỉnh cảm nhận một cách tinh tế. Các từ ngữ “Vẫn còn”, “đã vơi dần” “cũng bớt bất ngờ” gợi tả rất hay thời lượng và sự hiện hữu của sự vật của thiên nhiên buổi đầu thu.

Đặc sắc nhất ở khổ thơ là hai câu thơ cuối:

Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi

Sấm và hàng cây đứng tuổi là những ẩn dụ tạo nên tính hàm nghĩa của bài thơ.Nắng, mưa, sấm không chỉ là những biến động của thiên nhiên mà còn mang ý nghĩa tượng trưng cho những thử thách khó khăn trong cuộc sống. “Hàng cây đứng tuổi” là một ẩn dụ nói về lớp người đã từng trãi được tôi luyện trong nhiều gian khổ khó khăn .

Mùa thu quê hương thời nào cũng mộng cũng đẹp , nhất là mùa thu cách mạng, mùa thu thanh bình. Sang thu là một bức tranh thu hữu tình thơ mộng, tả ít mà gợi nhiều.Từ ngữ tinh xác , chọn lọc, hình ảnh đẹp và gợi cảm. Mỗi câu thơ như một nét vẽ tinh vi sống động và nên thơ mở ra một không gian nghệ thuật buổi đầu thu với bao cảm mến nồng hậu. Ta cảm thấy mùa thu đang nhẹ bước cùng cảnh vật đem đến nhiều mang mác bâng khuâng và rạo rực lòng người.