Trái Đất được hình thành như thế nào? Vỏ Trái Đất có cấu tạo ra sao? Những vật liệu nào cấu tạo nên vỏ Trái Đất? Cùng HỌC247 giải đáp các thắc mắc này qua nội dung bài giảng của Bài 3: Trái Đất. Thuyết kiến tạo mảng trong chương trình Địa lí 10 Cánh diều dưới đây. Mời các em cùng tham khảo!
Tóm tắt lý thuyết
1.1. Nguồn gốc hình thành Trái Đất
- Có nhiều giả thuyết khác nhau về nguồn gốc của Trái Đất.
- Một số giả thuyết cho rằng, ban đầu hệ Mặt Trời là một đám mây bụi quay tròn gọi là tinh vân Mặt Trời.
- Trong khi quay, lực hấp dẫn và quán tính làm đám mây trở nên phẳng như hình dạng một cái đĩa, vuông góc với trục quay của nó. Đồng thời khói bụi lớn nhất tập trung vào trung tâm, nóng lên và cô đặc lại tạo thành Mặt Trời; phần còn lại xung quanh tạo thành các vành xoắn ốc. Các vành xoắn ốc dần dần kết tụ lại dưới tác dụng của trọng lực và trở thành các hành tinh, trong đó có Trái Đất.
Hình 3.1. "Đĩa" tinh vân Mặt Trời
Tinh vân (có nghĩa là “đám mây sao”) là hỗn hợp của bụi, khí hi-đrô, khí hê-li và plat-ma. Tinh vân sở hữu kích thước cực lớn.
1.2. Vỏ Trái Đất. Vật liệu cấu tạo vỏ Trái Đất
- Vỏ Trái Đất răn chắc, nằm ở ngoài cùng của Trái Đất, gốm vỏ lục địa và vỏ dại dương, có độ dày dao động từ 5 km (ở đại dương) đến 70 km (ở lục địa) như hình 3.2 dưới đây.
- Những vật liệu cấu tạo nên vỏ Trái Đất là khoáng vật và đá.
+ Vỏ Trái Đất có trên 5 000 loại khoáng vật, trong đó 90 % là nhóm khoáng vật si-li-cat.
+ Ba loại đá cấu tạo nên vỏ Trái Đất gồm: đá mac-ma, đá trầm tích và đá biến chất; trong đó, khoảng 95 % là đá mac-ma và đá biến chất, còn lại là đá trầm tích.
. Đá mac-ma (gra-nit, ba-dan,...): có các tinh thể thô hoặc mịn nằm xen kẽ nhau. Đá được hình thành từ khối mac-ma nóng chảy ở dưới sâu, khi trào lên mặt đất sẽ nguội và rắn đi.
. Đá trầm tích (đá phiên sét, đá vôi,...): có các lớp vật liệu dày, mỏng với màu sắc khác nhau, nằm song song, xen kẽ với nhau. Đá được hình thành ở những miền đất trũng, do sự lắng tụ và nén chặt của các vật liệu phá huỷ từ các loại đá khác nhau.
. Đá biến chất (đá gơ-nai, đá hoa,...): có các tinh thể màu sắc khác nhau. Đá được hình thành từ các loại đá mac-ma và trầm tích, bị thay đổi tính chất trong điều kiện chịu tác động của nhiệt độ cao và sức nén lớn.
Hình 3.2. Cấu tạo của vỏ Trái Đất
1.3. Thuyết kiến tạo mảng
- Theo thuyết kiến tạo mảng, thạch quyển gồm một số mảng kiến tạo như hình 3.3. dưới đây.
+ Các mảng này có bộ phận nổi cao trên mực nước biển là lục địa, các đảo và có bộ phận trũng, thấp bị nước bao phủ là đại dương.
+ Các mảng kiến tạo nổi lên trên lớp vật chất quánh dẻo thuộc phần trên của lớp man-ti.
Hình 3.3. Lược đồ các mảng kiến tạo lớn của thạch quyển
- Hoạt động của các dòng đối lưu vật chất quánh dẻo và có nhiệt độ cao trong lớp man-ti trên làm cho các mảng không đứng yên mà dịch chuyên trên lớp quánh dẻo này.
- Mỗi mảng kiến tạo đều trôi nôi và di chuyển độc lập với tốc độ chậm (chỉ khoảng vài cm/năm). Trong khi dịch chuyển, các mảng có thể tách rời nhau, xô vào nhau, kết quả là tạo ra các sông núi ngâm, động đất, núi lửa, các dãy núi trẻ, ...
Hình 3.4. Một số cách dịch chuyển của các mảng kiến tạo
Bài tập minh họa
Bài tập 1: Trái Đất có từ bao giờ và nó hình thành từ đâu? Vỏ Trái Đất có đặc điểm gì và cấu tạo bằng những vật liệu nào?
Hướng dẫn giải:
- Các vành xoắn ốc dần dần kết tụ lại dưới tác dụng của trọng lực và trở thành các hành tinh, trong đó có Trái Đất.
- Vỏ Trái Đất nằm ở ngoài cùng của Trái Đất, gồm vỏ lục địa và vỏ đại dương, có độ dày dao động từ 5 km (ở đại dương) đến 70 km (ở lục địa), rắn chắc.
Bài tập 2: Nơi tiếp xúc của các mảng kiến tạo thường là nơi như thế nào?
Hướng dẫn giải:
Các mảng kiến tạo luôn dịch chuyển trên lớp vật chất quánh dẻo của Manti trên:
- Khi hai mảng tách xa nhau, ở các vết nứt tách dãn, macma sẽ phun trào lên, tạo thành các dãy núi ngầm, kèm theo hiện tượng động đất, núi lửa...
- Khi hai mảng lục địa xô vào nhau, chỗ tiếp xúc bị nén ép, dồn lại và nhô lên (mảng nọ xô chờm hoặc luồn xuống dưới mảng kia), hình thành các dãy núi, sinh ra động đất, núi lửa...
=> Như vậy, ở vùng tiếp xúc các mảng kiến tạo thường là vùng bất ổn của Trái Đất.
Bài tập 3: Cấu tạo của lớp vỏ lục địa và vỏ đại dương có điểm khác nhau cơ bản là gì?
Hướng dẫn giải:
- Lớp vỏ lục địa gồm 3 tầng: trầm tích, tầng granit (dày nhất), cuối cùng là tầng badan
- Lớp vỏ đại dương gồm 2 tầng: trầm tích, tầng badan (dày nhất).
=> Vỏ đại dương cấu tạo chủ yếu bằng badan, vỏ lục địa cấu tạo chủ yếu bằng granit.
Luyện tập
Học xong bài này các em cần biết:
- Trình bày được nguồn gốc hình thành Trái Đất, đặc điểm của vỏ Trái Đất, các vật liệu cấu tạo vỏ Trái Đất.
- Trình bày được khái quát thuyết kiến tạo mảng; vận dụng để giải thích được nguyên nhân hình thành các vùng núi trẻ, các vành đai động đất, núi lửa.
3.1. Trắc nghiệm Bài 3 Địa lí 10 Cánh diều
Các em có thể hệ thống lại nội dung kiến thức đã học được thông qua bài kiểm tra Trắc nghiệm Địa lí 10 Cánh diều Chương 1 Bài 3 cực hay có đáp án và lời giải chi tiết.
-
- A. Sự phân chia của các tầng
- B. Đặc tính vật chất, độ dẻo
- C. Đặc điểm nhiệt độ lớp đá
- D. Cấu tạo địa chất, độ dày
-
- A. Con người tập trung đông
- B. Vùng bất ổn của Trái Đất
- C. Tập trung nhiều đồng bằng
- D. Có cảnh quan rất đa dạng
-
- A. Các vận động do ngoại lực gây ra, làm cho cấu tạo lớp manti có nhiều biến đổi mạnh
- B. Các vận động do ngoại lực gây ra làm địa hình biến đổi và đã kết thúc vài trăm năm
- C. Các vận động do nội lực sinh ra, làm địa hình lớp vỏ Trái Đất có những biến đổi lớn
- D. Các vận động do nội lực sinh ra, xảy ra cách đây hàng trăm triệu năm và đã kết thúc
Câu 4-10: Mời các em đăng nhập xem tiếp nội dung và thi thử Online để củng cố kiến thức về bài học này nhé!
3.2. Bài tập SGK Bài 3 Địa lí 10 Cánh diều
Các em có thể xem thêm phần hướng dẫn Giải bài tập Địa lí 10 Cánh diều Chương 1 Bài 3 để giúp các em nắm vững bài học và các phương pháp giải bài tập.
Mở đầu trang 11 SGK Địa lí 10 Cánh diều - CD
Câu hỏi trang 11 SGK Địa lí 10 Cánh diều - CD
Câu hỏi trang 12 SGK Địa lí 10 Cánh diều - CD
Câu hỏi trang 13 SGK Địa lí 10 Cánh diều - CD
Luyện tập trang 13 SGK Địa lí 10 Cánh diều - CD
Vận dụng trang 13 SGK Địa lí 10 Cánh diều - CD
Giải Câu hỏi 1 trang 6 SBT Địa lí 10 Cánh diều - CD
Giải Câu hỏi 2 trang 6 SBT Địa lí 10 Cánh diều - CD
Giải Câu hỏi 3 trang 6 SBT Địa lí 10 Cánh diều - CD
Giải Câu hỏi 4 trang 6 SBT Địa lí 10 Cánh diều - CD
Giải Câu hỏi 5 trang 6 SBT Địa lí 10 Cánh diều - CD
Giải Câu hỏi 6 trang 7 SBT Địa lí 10 Cánh diều - CD
Hỏi đáp Bài 3 Địa lí 10 Cánh diều
Trong quá trình học tập nếu có thắc mắc hay cần trợ giúp gì thì các em hãy comment ở mục Hỏi đáp, Cộng đồng Địa lí HOC247 sẽ hỗ trợ cho các em một cách nhanh chóng!
Chúc các em học tập tốt và luôn đạt thành tích cao trong học tập!
-- Mod Địa Lý 10 HỌC247
