Quy luật địa đới và quy luật phi địa đới là gì? Trong cuộc sống xung quanh chúng ta có những hiện tượng nào được giải thích bằng các quy luật này? Cùng HOC247 tìm hiểu qua nội dung bài giảng của Bài 18: Quy luật địa đới và quy luật phi địa đới trong chương trình Địa lí 10 Kết nối tri thức. Mời các em cùng tham khảo!
Tóm tắt lý thuyết
1.1. Quy luật địa đới
a) Khái niệm
- Quy luật địa đới là sự thay đổi có quy luật của tất cả các thành phần địa lí và các cảnh quan theo vĩ độ (từ Xích đạo về cực).
- Nguyên nhân:
+ Dạng khối cầu của Trái Đất làm cho tia sáng của Mặt Trời (góc nhập xạ) giảm dần từ Xích đạo về hai cực, do đó lượng bức xạ mặt trời cũng giảm dần theo vĩ độ.
+ Lượng bức xạ mặt trời là nguyên nhân, là động lực của các hiện tượng tự nhiên trên Trái Đất.
⇒ Lượng bức xạ mặt trời gây ra tính địa đới của các thành phần tự nhiên.
b) Một số biểu hiện của quy luật
- Sự phân bố của các vòng đai nhiệt trên Trái Đất:
+ Biểu hiện rõ rệt của quy luật phân bố nhiệt theo địa đới là sự hình thành các vòng đai nhiệt trên Trái Đất.
+ Sự phân bố nhiệt trên bể mặt Trái Đất phụ thuộc chủ yếu vào bức xạ mặt trời.
+ Lượng bức xạ mặt trời được quy định bởi góc nhập xạ. Góc nhập xạ giảm dần từ Xích đạo về hai cực ⇒ nguyên nhân hình thành các vòng đai nhiệt. Các vòng đai nhiệt trên Trái Đất là: vòng đai nóng, vòng đai ôn hoà, vòng đai lạnh.
Các vòng đai |
Vị trí |
|
Giữa các đường đẳng nhiệt |
Khoảng vĩ tuyến |
|
Nóng |
200C của 2 bán cầu |
300B đến 300N |
Ôn hòa |
200C và 100C của tháng nóng nhất |
300 đến 600 ở cả hai bán cầu |
Lạnh |
Giữa 100 và 00 của tháng nóng nhất |
Ở vòng đai cận cực của 2 bán cầu |
Băng giá vĩnh cửu |
Nhiệt độ quanh năm dưới 00C |
Bao quanh cực |
- Sự phân bố các đai khí áp và các đới gió trên Trái Đất:
+ Các đai khí áp cao và đai khí áp thấp phân bố xen kẽ, đối xứng qua đai khí áp thấp xích đạo. Gồm 7 khí áp (áp thấp xích đạo, 2 áp thấp ôn đới, 2 áp cao cận chí tuyến, 2 áp cao cực).
+ Sự phân bố các đai khí áp cũng là nguyên nhân hỉnh thành các đới gió chính trên Trái Đất. Gồm 6 đới gió (2 mậu dịch, 2 ôn đới, 2 đông cực).
Các đai khí áp và gió trên Trái Đất
- Các đới khí hậu trên Trái Đất:
+ Các yếu tố khí hậu như: nhiệt độ, khí áp, gió, mưa đều thể hiện rõ rệt sự phân bố theo quy luật địa đới (theo vĩ độ).
+ Do đó đặc điểm quan trọng nhất trong sự phân bố khí hậu thế giới là sự phân hoá theo vĩ độ, theo đó hình thành nên bảy đới khí hậu từ Xích đạo về hai cực.
+ Trên Trái Đất có 7 đới khí hậu xem kẽ nhau từ xích đạo về hai cực.
+ Các đới khí hậu chính trên Trái Đất: xích đạo, cận xích đạo, nhiệt đới, cận nhiệt, ôn đới, cận cực, cực.
Các đới khí hậu trên Trái Đất
- Ngoài ra, biểu hiện của quy luật địa đới còn là sự hình thành các đới đất và cảc đới thực vật trên Trái Đất.
+ Có 10 nhóm đất từ cực đến xích đạo.
+ Có 10 kiểu thảm thực vật từ cực đến xích đạo.
c) Ý nghĩa thực tiễn của quy luật
- Tính địa đới của thiên nhiên có tầm quan trọng đặc biệt đối với sản xuất và đời sống.
- Ví dụ: Miền nhiệt đới gió mùa có khí hậu nóng ẩm nên máy móc, thiết bị hay bị hoen rì. Tính chất nóng ẩm của miền nhiệt đới cũng tạo điều kiện thuận lợi cho các loại bệnh nhiệt đới phát triển, ảnh hưởng tới sức khoẻ của con người.
⇒ Cần thiết phải nghiên cứu các biện pháp để thích ứng với điều kiện tự nhiên ở các đới thiên nhiên như nguyên tắc nhiệt đới hoá trong công nghiệp chế tạo máy móc,...
1.2. Quy luật phi địa đới
a) Khái niệm
- Quy luật phi địa đới: là quy luật phân bố của các thành phần địa lí và các cảnh quan không phụ thuộc vào sự phân bố của bức xạ mặt trời (địa đới).
- Nguyên nhân của quy luật phi địa đới: là do sự phân chia bề mặt Trái Đất ra thành lục địa, đại dương và do độ cao địa hình dẫn đến sự phân bố nhiệt không đồng đều.
b) Biểu hiện của quy luật
- Đặc điểm: Biểu hiện rõ rệt nhất của quy luật này là sự phân hoá địa ô và sự hình thành các vành đai theo độ cao.
Quy luật |
Khái niệm |
Nguyên nhân |
Biểu hiện |
Đai cao |
Sự thay đổi có quy luật của các thành phần tự nhiên theo độ cao địa hình |
Giảm nhanh nhiệt độ theo độ cao, sự thay đổi độ ẩm, lượng mưa |
Phân bố vành đai đất, thực vật theo độ cao |
Địa ô |
Sự thay đổi các thành phần tự nhiên và cảnh quan theo kinh độ |
- Sự phân bố đất liền và biển, đại dương → Khí hậu lục địa bị phân hóa từ đông sang tây - Núi chạy theo hướng kinh tuyến |
Thay đổi thảm thực vật theo kinh độ |
- Ví dụ tiêu biểu:
+ Quy luật đai cao: Sự thay đổi đất và thực vật theo độ cao như dãy Cap-ca
Sơ đồ các vành đai thực vật và đất ở sườn tây dãy Cáp-ca
+ Quy luật địa ô: Sự thay đổi thảm thực vật ở vĩ độ 400B ở lục địa Bắc Mĩ
Các kiểu thảm thực vật chính trên Trái Đất
c) Ý nghĩa thực tiễn của quy luật
- Các nhân tố phi địa đới không chỉ tác động tới sự phân bố nhiệt ẩm trên Trái Đất mà còn quyết định tới thành phần khoáng chất của đất nước, các chất hữu cơ,...
- Tính phi địa đới còn làm cho các đới thiên nhiên đa dạng, phong phú tạo ra nhiều lợi thế để phát triển kỉnh té - xã hội, đặc biệt trong sản xuất nông nghiệp. Ví dụ: Miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ của nước ta do khí hậu có một mùa đổng lạnh nên ngoài các cây trồng nhiệt đới còn phát triển cả các cây trồng cận nhiệt đới và ôn đới như: su hào, bắp cải, chè, hồi, lê, táo,...
Bài tập minh họa
Bài tập 1: Nêu một số hiện tượng tự nhiên chịu ảnh hưởng của quy luật địa đới và phi địa đới?
Hướng dẫn giải:
- Quy luật địa đới: Miền nhiệt đới gió mùa có khí hậu nóng ẩm nên máy móc, thiết bị hay bị hoen rì.
- Quy luật phi địa đới:
+ Miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ của nước ta do khí hậu có một mùa đổng lạnh nên ngoài các cây trồng nhiệt đới còn phát triển cả các cây trồng cận nhiệt đới và ôn đới như: su hào, bắp cải, chè, hồi, lê, táo,...
+ Sự thay đổi thảm thực vật ở vĩ độ 400B ở lục địa Bắc Mĩ
+ Sự thay đổi đất và thực vật theo độ cao như dãy Cap-ca
Bài tập 2: Nêu khái niệm, nguyên nhân hình thành quy luật địa đới và phi địa đới?
Hướng dẫn giải:
- Quy luật địa đới là sự thay đổi có quy luật của tất cả các thành phần địa lí và các cảnh quan theo vĩ độ (từ Xích đạo về cực).
- Nguyên nhân:
+ Dạng khối cầu của Trái Đất làm cho tia sáng của Mặt Trời (góc nhập xạ) giảm dần từ Xích đạo về hai cực, do đó lượng bức xạ mặt trời cũng giảm dần theo vĩ độ.
+ Lượng bức xạ mặt trời là nguyên nhân, là động lực của các hiện tượng tự nhiên trên Trái Đất.
⇒ Lượng bức xạ mặt trời gây ra tính địa đới của các thành phần tự nhiên.
- Quy luật phi địa đới: là quy luật phân bố của các thành phần địa lí và các cảnh quan không phụ thuộc vào sự phân bố của bức xạ mặt trời (địa đới).
- Nguyên nhân của quy luật phi địa đới: là do sự phân chia bề mặt Trái Đất ra thành lục địa, đại dương và do độ cao địa hình dẫn đến sự phân bố nhiệt không đồng đều.
Luyện tập
Học xong bài này các em cần biết:
- Nêu được khái niệm,nguyên nhân hình thành quy luật địa đới và phi địa đới
- Trình bày được các biểu hiện của quy luật địa đới và phi địa đới
- Giải thích được một số hiện tượng thực tế
3.1. Trắc nghiệm Bài 18 Địa lí 10 KNTT
Các em có thể hệ thống lại nội dung kiến thức đã học được thông qua bài kiểm tra Trắc nghiệm Địa lí 10 Kết nối tri thức Chương 7 Bài 18 cực hay có đáp án và lời giải chi tiết.
-
- A. Đất đỏ badan thích hợp
- B. Khí hậu các cao nguyên trên 1000m mát mẻ
- C. Độ cao của các cao nguyên thích hợp
- D. Có một mùa đông nhiệt độ giảm thấp
-
- A. Sự thay đổi mùa trong năm
- B. Sự thay đổi lượng bức xạ Mặt Trời trong năm
- C. Sự thay đổi bức xạ Mặt Trời theo vĩ độ
- D. Sự chênh lệch thời gian chiếu sáng trong năm theo vĩ độ
-
- A. Quy luật địa ô
- B. Quy luật địa đới
- C. Quy luật thống nhất và hoàn chỉnh
- D. Quy luật đai cao
Câu 4-10: Mời các em đăng nhập xem tiếp nội dung và thi thử Online để củng cố kiến thức về bài học này nhé!
3.2. Bài tập SGK Bài 18 Địa lí 10 KNTT
Các em có thể xem thêm phần hướng dẫn Giải bài tập Địa lí 10 Kết nối tri thức Chương 7 Bài 18 để giúp các em nắm vững bài học và các phương pháp giải bài tập.
Câu hỏi mục 1 trang 53 SGK Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Câu hỏi mục 2 trang 54 SGK Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Luyện tập trang 54 SGK Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Vận dụng trang 54 SGK Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Giải bài tập 1 trang 44 SBT Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Giải bài tập 2 trang 45 SBT Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Giải bài tập 3 trang 45 SBT Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Giải bài tập 4 trang 45 SBT Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Giải bài tập 5 trang 46 SBT Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Giải bài tập 6 trang 46 SBT Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Giải bài tập 7 trang 46 SBT Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Giải bài tập 8 trang 46 SBT Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Giải bài tập 9 trang 46 SBT Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Hỏi đáp Bài 18 Địa lí 10 KNTT
Trong quá trình học tập nếu có thắc mắc hay cần trợ giúp gì thì các em hãy comment ở mục Hỏi đáp, Cộng đồng Địa lí HOC247 sẽ hỗ trợ cho các em một cách nhanh chóng!
Chúc các em học tập tốt và luôn đạt thành tích cao trong học tập!
-- Mod Địa Lý 10 HỌC247