Thuyền trưởng tàu viễn dương - Lưu Quang Vũ - Ngữ văn 8 Tập 1 Chân Trời Sáng Tạo

1.1.1. Tác giả

a. Cuộc đời:

- Lưu Quang Vũ: sinh ngày 17 tháng 4 năm 1948, mất ngày 29 tháng 8 năm 1988.

- Là nhà soạn kịch, nhà thơ và nhà văn hiện đại của Việt Nam.

- Ông sinh tại xã Thiệu Cơ, huyện Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ nhưng quê gốc lại ở quận Hải Châu, thành phố Đà Nẵng.

Nhà viết kịch Lưu Quang Vũ - tượng đài của nền kịch nghệ Việt Nam

(17/41948 - 29/9/1988)

b. Sự nghiệp sáng tác:

- Từ 1978 đến 1988: Lưu Quang Vũ làm biên tập viên Tạp chí Sân khấu, bắt đầu sáng tác kịch nói với vở kịch đầu tay Sống mãi tuổi 17 viết lại theo kịch bản của Vũ Duy Kỳ.

- Thơ ca của Lưu Quang Vũ không chỉ giàu cảm xúc, nỗi niềm trăn trở mà còn rất bay bổng.

- Ông sáng tác ở nhiều thể loại khác nhau như: Truyện ngắn, thơ, kịch…

- Những tác phẩm của Lưu Quang Vũ bắt đầu nổi lên từ những năm 80, lúc ấy đất nước đang trong giai đoạn chiến tranh, vô cùng khó khăn. Các tác phẩm của ông đã để lại một dấu ấn trong lòng bạn đọc bởi tính chân thật, nhân văn.

- Vở kịch “Hồn trương ba da hàng thịt” là một tác phẩm nổi bật trong sự nghiệp cầm bút của ông.

1.1.2. Tác phẩm

a. Thể loại:

Tác phẩm Thuyền trưởng tàu viễn dương thuộc thể loại hài kịch.

b. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác:

In trong Lưu Quang Vũ và Xuân Quỳnh gửi lại, Hội Văn học Nghệ thuật Đà Nẵng, 1989.

c. Bố cục văn bản:

- Phần 1: Từ đầu đến “không cần” - Cuộc gặp gỡ trên “chiếc tàu viễn dương”.

- Phần 2: Còn lại – Sự thật trên “chiếc tàu viễn dương”.

d. Tóm tắt tác phẩm:

Văn bản Thuyền trưởng tàu viễn dương kể về ông Toàn Nha một người trình độ văn hóa hết lớp 4 vì háo danh mà phát động một cuộc “thay trời đổi đất, sắp đặt giang sơn”. Với sự tham mưu của thư kí Văn Sửu, ông cho tiến hành một loạt “cải cách” như: đổi tên cho xã, đổi tên các phòng, ban dưới quyền mình, lấy sản xuất pháo nổ, thu mua lông vịt xuất khẩu… làm trọng điểm phát triển kinh tế xã; coi trọng việc báo cáo, tuyên truyền về thành tích trong các hội nghị, lễ tổng kết hơn phát triển thực lực của địa phương. Hưng, một anh thợ lái tàu đường sông vì yêu con ông Toàn Nha nên nghe theo lời khuyên của người chú, anh bất đắc dĩ phải nói dối mình là một thuyền trưởng tàu viễn dương mong được ông Toàn Nha chấp nhận là con rể. Nhưng vì tự trọng, Hưng bỏ vai diễn định lái tàu bỏ trốn. Nhưng do thuốc pháo không được bảo quản đúng cách nên một vụ cháy nổ lớn xảy ra tại trụ sở Uỷ ban xã, nhiều người bỏng nặng, phải đi cấp cứu bằng đường sông trên chiếc tàu chở phân đạm của Hưng, ông Toàn nha vẫn mơ màng, hãnh diện rằng ông đang được chở đi trên chuyến “tàu viễn dương”.

1.2.1. Các hành động làm nảy sinh xung đột

- Hành động làm nảy sinh xung đột giữa Tiến và Hưng: Khi Hưng cởi bộ quần áo thuyền trưởng ra và có ý định chạy trốn.

→ Hành động giải quyết xung đột: Tiến chỉ chỗ trốn cho Hưng vào trong hòm và giúp Hưng đẩy bọn Nhàn ra xa.

- Hành động làm nảy sinh xung đột giữa Tiến, Hưng và Xoan, Nhàn: Bắt nguồn từ cuộc trò chuyện trên thuyền chở phân đạm cho địa phương. Khi Nhàn và Xoan luôn khen ngợi chiếc tàu viễn dương và tài năng của những người lái chiếc tàu đó, đồng thời phủ nhận chiếc tàu chở phân đạm.

→ Hành động giải quyết xung đột: Khi mọi người nghe thấy tiếng nổ lớn và cùng nhau đi dập lửa.

- Hành động làm nảy sinh xung đột giữa Hưng và Nhàn: Hưng nói dối Nhàn về thân phận là người lái con tàu chở phân đạm.

→ Hành động giải quyết xung đột: Hưng nói sự thật cho Nhàn biết.

1.2.2. Sự thật trên con tàu viễn dương sau vụ nổ

- Nguyên nhân dẫn đến vụ nổ: Cháy kho pháo bị nổ.

=> Hậu quả: Ông Toàn Nha bị bỏng, áo quần tả tơi, lấm lem khói pháo, mặt đen sì…

- Ông Toàn Nha nghĩ rằng ông đang được chở đi cấp cứu trên một “con tàu viễn dương”, mặc dù trên thực tế, đó chỉ là chiếc tàu chở phân đạm cho địa phương.

=> Nhận xét: Châm biếm sự háo danh, cố chấp không chấp nhận sự thật.

1.3.1. Về nội dung

- Văn bản đã làm nổi bật lên thói hư tật xấu ở một số người, đó là  “bệnh sĩ”.

- Thông qua việc xây dựng các tình huống xung đột giữa các nhân vật tác giả đã làm nổi bật hậu quả của sự giả dối.

1.3.2. Về nghệ thuật

- Sử dụng ngôn từ mang tính châm biếm.

- Miêu tả rõ nét tính cách của nhân vật.

- Tình huống truyện vừa mỉa mai, vừa hài hước, thể hiện nét châm biếm của tác giả.

Phân tích một số thủ pháp trào phúng trong văn bản Thuyền trưởng tàu viễn dương của Lưu Quang Vũ.

Lời giải chi tiết:

- Nhà văn đã tạo ra các tình huống xung đột giữa các nhân vật để làm nổi bật hậu quả của sự giả dối. Ví dụ, Hưng đã nói dối Nhàn nhưng Nhàn lại biết sự thật; Ông Nha đã bị bỏng và được chở đi trên con tàu chở phân đạm nhưng khi tỉnh dậy vẫn nghĩ mình đang trên tàu viễn dương.

- Tác giả sử dụng ngôn từ mang tính châm biếm, ví dụ như việc gọi các nhân vật là “háo danh sĩ”, “viễn dương cơ” hay “biển cơ”. Bản thân việc có “háo danh” làm cho các nhân vật rơi vào những tình huống rắc rối và đau khổ

- Để miêu tả rõ nét tính cách của các nhân vật và chỉ ra sự thái quá của thói sống háo danh, mắc bệnh sĩ, tác giả đã sử dụng câu từ châm biếm và tạo ra các tình huống xung đột trong truyện.

Học xong bài Thuyền trưởng tàu viễn dương - Lưu Quang Vũ, các em cần:

- Nhận biết và phân tích được một số yếu tố của hài kịch như: xung đột, hành động, nhân vật, lời thoại, thủ pháp trào phúng.

- Nhận biết và phân tích được chủ đề, tư tưởng, thông điệp mà văn bản muốn gửi đến người đọc thông qua hình thức nghệ thuật.

- Ý thức được sự bình đẳng, dân chủ, có thái độ phê phán cái xấu, trân trọng tiếng cười trong cuộc sống.

Tác phẩm Thuyền trưởng tàu viễn dương đã làm nổi bật lên thói hư tật xấu ở một số người, đó là “bệnh sĩ”. Thông qua việc xây dựng các tình huống xung đột giữa các nhân vật tác giả đã làm nổi bật hậu quả của sự giả dối. Để nắm được nội dung và ý nghĩa của bài học này, các em có thể tham khảo bài soạn:

• Soạn bài đầy đủ Thuyền trưởng tàu viễn dương - Lưu Quang Vũ
• Soạn bài tóm tắt Thuyền trưởng tàu viễn dương - Lưu Quang Vũ

Nếu có thắc mắc cần giải đáp các em có thể để lại câu hỏi trong phần Hỏi đáp, cộng đồng Ngữ văn HỌC247 sẽ sớm trả lời cho các em. 

Qua tác phẩm Thuyền trưởng tàu viễn dương - Lưu Quang Vũ, tác giả đã xây dựng thành công các tình huống xung đột giữa các nhân vật và làm nổi bật hậu quả của sự giả dối. Để hiểu hơn về bài học này, các em có thể tham khảo một số bài văn mẫu dưới đây: