Thực hành tiếng Việt trang 51 - Ngữ văn 11 Tập 2 Kết Nối Tri Thức

- Khái niệm: Hiện tượng phá vỡ quy tắc ngôn ngữ thông thường là hiện tượng người nói và người viết phá vỡ có chủ ý một số quy tắc để thể hiện những sự vật, hiện tượng, cảm xúc, nhận xét đặc biệt nhằm tăng cường hiệu quả giao tiếp.

- Đặc điểm: Để nhận ra những hiện tượng phá vỡ quy tắc ngôn ngữ thông thường trong sáng tác văn học, phải nắm vững những quy ước ngôn ngữ có tính chuẩn mực của tiếng Việt, đồng thời biết thực hiện việc đối chiếu, so sánh các phương án sử dụng ngôn ngữ khác nhau.

- Thể hiện cái nhìn độc đáo của người viết về đối tượng.

- Gợi những liên tưởng lạ lùng, mới mẻ cho người đọc.

- Làm mới cách biểu đạt, tránh tự sáo mòn trong sử dụng từ ngữ,...

Câu 1: Câu thơ nào dưới đây cho thấy tác giả đã thể hiện sự sáng tạo bằng cách phá vỡ những quy tắc ngôn ngữ thông thường? Dựa vào đâu bạn kết luận như vậy?

a.

Xanh om cổ thụ tròn xoe tán, 

Trắng xóa tràng giang phẳng lặng tờ. 

(Hồ Xuân Hương, Cảnh thu)

b. 

Trong vườn đêm ấy nhiều trăng quá, 

Ánh sáng tuôn đầy các lối đi. 

(Xuân Diệu, Trăng)

Trả lời:

a. Hiện tượng đảo trật tự cú pháp của hai câu: "xanh om" và "trắng xóa" được đặt lên đầu câu thơ. Dựa vào hình thức câu để kết luận như vậy. 

b. Hiện tượng đảo trật tự cú pháp ở câu thơ thứ hai khi thành phần chủ ngữ đặt cuối câu còn thành phần vị ngữ (động từ) đảo lên vị trí đầu câu. 

 

Câu 2: Chỉ ra cụm từ có cách kết hợp từ không bình thường và phân tích hiệu quả của cách kết hợp đó ở hai câu sau:

a. Đó là vẻ đẹp trầm mặc nhất của sông Hương, như triết lí, như cố thì, kéo dài mãi đến lúc mặt nước phẳng lặng của nó gặp tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân nga tận bờ bên kia, giữa những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà... 

(Hoàng Phủ Ngọc Tường, Ai đã đặt tên cho dòng sông?)

b. Để khi khoác ba lô lần đầu về Đất Mũi, rằng, thôi thì, ta cứ lỏng tay thơ thẩn với Cà Mau. 

(Trần Tuấn, Cà Mau quê xứ)

Trả lời:

a. Cách kết hợp không bình thường đó là: từ "như". Nhằm khẳng định sự trầm mặc của sông Hương và những giá trị cổ xưa của dòng sông thơ mộng này mang lại. 

b. Cách kết hợp không bình thường đó là: "rằng" "thôi thì". Nhằm thông báo cho độc giả về chuyến hành trình về đất Mũi Cà Mau. 

 

Câu 3:

Thế là cãi nhau, hai thằng miền Trung giữa cái nắng miệt mài bên những hạt phù sa sinh nở khỏi từ hai chữ "quê nhà" ấy của thi sĩ đất Bắc. 

(Trần Tuấn, Cà Mau quê xứ)

Tìm các từ ngữ có thể kết hợp hợp lí với cụm từ cái nắng trong câu trên. So sánh những cụm từ mà bạn tạo ra với cụm từ cái nắng miệt mài để thấy tác dụng của phương án kết hợp mà tác giả lựa chọn.

Trả lời:

- Các từ ngữ kết hợp với cụm từ cái nắng: oi ả, nóng nực, oi bức,... 

=> Những cụm từ mà em tạo ra thường là những cụm từ tính từ chỉ trạng thái nóng nực của mùa hè. Còn cái nắng miệt mài ở đây chỉ hoạt động chăm chỉ, cái nắng được tác giả nhân hóa chỉ hoạt động của con người. 

- Tác dụng: làm cho câu văn với những sự vật trở nên gần gũi.

 

Câu 4: Nhận xét đặc điểm các cụm từ in đậm trong hai câu sau và phân tích giá trị biểu đạt của từng trường hợp:

a. Giờ tới lượt bạn tôi gửi lại nơi này mấy đọt phù sa thơ kèm chút gió Lào cố quận.

(Trần Tuấn, Cà Mau quê xứ)

b. Con Sông Đà tuôn dài tuôn dài như một áng tóc trữ tình, đầu tóc chân tóc ẩn hiện trong mây trời Tây Bắc bung nở hoa ban hoa gạo tháng Hai và cuồn cuộn mù khói núi Mèo đốt nương xuân.

(Nguyễn Tuân, Người lái đò Sông Đà)

Trả lời:

a. "đọt phù sa" ở đây nghĩa là giọt phù sa. Đây là cụm danh từ chỉ phạm trù sự vật trong thiên nhiên. Cụm từ này giúp câu văn mang đặc điểm ký sự mà tác giả đã có cuộc hành trình về đất Mũi Cà Mau. 

b.

- "áng tóc trữ tình": cụm từ có cách kết hợp bất ngờ. Từ “áng” thường gặp trong “áng mây”, “áng thơ”, “áng văn”. Cụm từ “áng tóc” ở đây được Nguyễn Tuân sử dụng làm tăng thêm chất thơ cho câu văn. Hơn nữa, tác giả lại dùng kết hợp “áng tóc” với “trữ tình”, khiến cho sự thi vị càng tăng thêm gấp bội.

- "cuồn cuộn mù khói núi Mèo đốt nương xuân" là cụm từ có nét mơ hồ về nghĩa bởi trật tự từ không theo quan hệ logic. Nếu nói cho tường minh phải là “cuồn cuộn khói đốt nương vào ngày xuân, bốc mù trên những dãy núi người Mèo ở”. Việc đảo trật tự từ ở đây khiến cho lời văn mất đi cái rõ ràng, nhưng lại gợi lên nhiều liên tưởng thú vị và hung bạo, ngang tàn nay trở nên thơ mộng, trữ tình. 

Ngoài ra, để củng cố và nâng cao kiến thức bài học được tốt hơn mời các em xem thêm: 

• Soạn văn tóm tắt Thực hành tiếng Việt trang 51

Khi có vấn đề khó hiểu về bài soạn này cần giải đáp, các em có thể để lại câu hỏi trong phần Hỏi đáp, cộng đồng Ngữ văn HỌC247 sẽ sớm trả lời cho các em.