Soạn bài Bài ca ngắn đi trên bãi cát của Cao Bá Quát - Ngữ văn 11

• Bài thơ biểu hiện sự chán ghét của một người tri thức đối với con đường danh lợi tầm thường đương thời và niềm khao khát thay đổi cuộc sống

• Thể thơ cổ thể , hình ảnh biểu tượng giàu ý nghĩa.
• Phương pháp đối lập, sáng tạo trong việc dùng điển cố điển tích, nhịp điệu thơ, từ ngữ, hình ảnh thơ....

Câu 1: Phân tích ý nghĩa tượng trưng của các yếu tố tả thực hình ảnh người đi trên bãi cát

• Ý nghiã tả thực:
  • Hình ảnh bãi cát: 
    • Dài, mênh mông, vô tận, mịt mù,...
    • Bao vây: núi, sóng
    • Thời gian: mặt trời đã lặn
• Ý nghĩa biểu trưng:
  • Hình tượng bãi cát mang tính chất biểu tượng cho con đường công danh, con đường đời vô cùng gian nan, vất vả...→ con đường đi tìm chân lí xa xôi, mịt mờ  
  • Người đi trên bãi cát tượng trưng cho người đi tìm chân lí trên đường đời
  • Con người nhỏ bé giữa bãi cát mênh mông rộng dài => hình ảnh bi tráng

→ Bãi cát là con đường khó khăn và con người phải vượt qua để đến với danh lợi. Nhưng người đi trên bãi cát vẫn tất tả bước vì danh lợi, vì cái hào nhoáng, của công danh đã lôi kéo con người, làm con người mê muội.

Câu 2: Hãy giải thích nội dung và chỉ ra sự liên kết ý nghĩa của sáu câu thơ: "không học được tiên ông phép ngủ - Trèo non, lội suối, giận khôn vơi! - Xưa nay phường danh lợi - Tất tả trên đường đời - Đầu gió hơi men thơm quán rượu - Người say vô số, tỉnh bao người?" (chú ý: danh lợi có sức cám dỗ như thế nào?)

• Sáu câu thơ thể hiện tâm trạng chán nản của tác giả. Sự chán nản bắt nguồn từ con đường danh lợi của thực tế xã hội.
• Tác giả khái quát con đường danh lợi một cách độc đáo trong bốn câu thơ sau. Danh lợi có tác dụng cám dỗ ghê gớm mà không ai có thể cưỡng lại được. Tác giả biết là con đường danh lợi rất khó khăn, nhưng cũng phải theo vì hơi men của nó. Chính tác giả ý thức rõ con đường danh lợi và bản chất của con đường này thờ bấy giờ nên tác giả ý thức rất rõ và khát khao thoát khỏi con đường danh lợi tầm thường này.
• Hình ảnh say men thật đáng để cho người đời suy nghĩ. Đó không chỉ là lời ca thán của tác giả mà con là lời đánh giá đúng bản chất của xã hội đương thời.
• Tầm tư tưởng của tác giả đã thể hiện rất rõ qua bài thơ. Khi nhận thức ra con đường danh lợi khó khăn, tác giả như đặt ra cho mình một chọn lựa: phải thoát ra khỏi con đường danh lợi. Tác giả đã nhận ra tính chất vô nghĩa của con đường khoa cử, của con đường công danh theo lối cũ. Tuy tác giả chưa tìm ra cho mình một con đường nào khác, song cũng cho thấy ông không thể bước mãi trên bãi cát đầy khó khăn và vô vị đó.

Câu 3: Tâm trạng của lữ khách khi đi trên bãi cát là gì? Hãy cho biết tầm tư tưởng của Cao Bá Quát thể hiện qua tâm trạng đó.

• Tâm trạng của lữ khách : chán nản ( 6 câu đầu), bế tắc ( 4 câu cuối).
• Sự vô nghĩa của chế độ khoa cử làm ông muốn thoát ra khỏi chúng.
• Câu hỏi ở câu thơ cuối : → lời nhắc nhở , thúc giục tìm kiếm lối thoát, tìm kiếm một đường đi mới, thoát khỏi bãi cát dài càng đi càng lún. => tư tưởng rộng lớn, sâu sắc.

Câu 4: Phân tích ý nghĩa của nhịp điệu bài thơ đối với việc diễn tả cảm xúc và suy nghĩ của nhân vật trữ tình

• Nhịp điệu của bài thơ lúc nhanh, lúc chậm, lúc dàn trải, lúc dứt khoát.
• Nhịp điệu bài thơ có ý nghĩa rất lớn trong việc miêu tả bước đi của người đi trên bãi cát, đầy khó khăn, vất vả. Nhịp điệu thể hiện được tâm tư trĩu nặng suy tư của nhà thơ về con đường danh lợi mà nhà thơ đang đi. Bài thơ khắc họa hình tượng cô đúc, nhỏ nhoi nhưng hết sức kì vĩ của con người vừa quả quyết, vừa tuyệt vọng trên con đường đi tìm chân lí đầy gian truân, mờ mịt. Lời thơ xuất hiện những âm thanh hết sức bi tráng nhưng lại có cả những âm thanh u buồn. Nó chứa đựng sự phản kháng âm thầm đối với trật tự hiện hành, cảnh báo một sự thay đổi tất yếu trong tương lai.

 3. Soạn bài Bài ca ngắn đi trên bãi cát chương trình nâng cao

Câu 1: Qua bài thơ này, anh (chị) hãy thử lí giải vì sao Cao Bá Quát đã khởi nghĩa chống nhà Nguyễn

Gợi ý trả lời:

• Cao Bá Quát hăm hở say mê đi tìm lý tưởng nhưng không thành.
  • Chín năm cứ ba năm một lần đi thi không đỗ tiến sĩ .
  • Mãi mới được nhận chức tập sự ở Bộ Lễ.
  • Tình thương, trọng người tài đã gây nên tội, bị đày đi phục vụ đoàn người đi công cán ở Xin- ga-po, về lại bị thải hồi.
  • Được cử làm giáo thụ của một huyện (tài cao, phận thấp).
• Từ sự bế tắc ấy, ông nhận ra nhiều ngang trái của triều đình Huế trong việc bóc lột dân lành.
• Ông ý thức sâu về con đường danh lợi tầm thường và khát khao hướng tới những điều tốt đẹp, một con đường tươi sáng

→ Cùng nông dân khởi nghĩa chống lại triều đình phong kiến.

⇒ Đó là một con người, một nhân cách cứng cỏi

• Phân tích nhân vật trong Bài ca ngắn đi trên bãi cát

  phân tích tâm trạng trữ tình nhân vật trong bài ca ngắn đi trên cát của Cao Bá Quát.