Soạn văn 11 Ôn tập phần tiếng Việt lớp 11 học kì 2 tóm tắt

- Củng cố, hệ thống hóa những kiến thức về tiếng Việt đã học từ đầu năm học.

- Rèn kỹ năng thực hành tiếng Việt ở những vấn đề được đề cập đến trong chương trình Ngữ văn lớp 11.

Câu 1: Vì sao nói ngôn ngữ là tài sản chung của xã hội còn lời nói cá nhân là sản phẩm của cá nhân?

Gợi ý:

- Ngôn ngữ là tài sản chung của xã hội vì:

+ Trong thành phần của ngôn ngữ có những yếu tố chung cho tất cả mọi cá nhân trong cộng đồng như các âm, các thanh, các tiếng, các từ, các ngữ cố định.

+ Trong ngôn ngữ còn có những quy tắc và phương thức chung trong việc cấu tạo và sử dụng các đơn vị ngôn ngữ.

+ Ngôn ngữ là phương tiện giao tiếp chung của một cộng đồng xã hội.

- Lời nói là sản phẩm của cá nhân vì khi giao tiếp, cá nhân huy động ngôn ngữ chung để tạo ra lời nói. Lời nói của các cá nhân có cái riêng như sau:

+ Cái riêng về giọng nói, vốn từ ngữ, sự chuyển đổi sáng tạo khi sử dụng từ ngữ chung, khả năng tạo ra các từ mới, khả năng vận dụng linh hoạt, sáng tạo quy tắc và phương thức chung…

+ Biểu hiện cao nhất của nét riêng trong lời nói cá nhân là phong cách ngôn ngữ cá nhân.

Câu 2: Phân tích mối quan hệ hai chiều giữa ngôn ngữ chung và lời nói cá nhân thể hiện qua việc sử dụng ngôn ngữ để sáng tại nên hình tượng bà Tú trong bài Thương Vợ của Tú Xương.

Gợi ý:

a. Trong bài thơ, Tú Xương đã sử dụng nhiều yếu tố chung và quy tắc chung của ngôn ngữ toàn dân

- Các từ trong bài thơ đều thuộc ngôn ngữ chung, không có từ nào quá khó hiểu.

- Sử dụng các thành ngữ quen thuộc với toàn dân: một duyên hai nợ, năm nắng mười mưa.

- Cấc quy tắc kết hợp từ ngữ phổ biến trong ngôn ngữ chung (ví dụ kết hợp từ trong cụm buôn bán ở mom sông = động từ + quan hệ từ + danh từ chỉ vị trí).

- Các quy tắc cấu tạo câu: câu tường thuật tỉnh lược chủ ngữ (6 câu thơ đầu) và các kiểu câu cảm thán (lời chửi) ở câu thơ cuối.

b. Phần cá nhân trong lời nói thể hiện ở:

- Việc lựa chọn từ ngữ. Ví dụ: chọn "quanh năm", mà không phải suốt năm, cả năm,..:, chọn "nuôi đủ" (năm con với một chồng) mà không phải là nuôi cả, nuôi được,...

- Cách sắp xếp từ ngữ rất sáng tạo, ví dụ:

+ Đảo thành ngữ thân cò lặn lội thành "lặn lội thân cò" (động từ lên trước chủ ngữ, vì thế mà trạng thái hành động của nhân vật được nhấn mạnh hơn rất nhiều, do đó mà sắc thái biểu cảm cũng tăng lên).

+ Thành ngữ mặt nước eo sèo cũng được đảo thành "eo sèo mặt nước" cũng mang lại những hiệu quả tương tự như trên.

Câu 3: Khái niệm ngữ cảnh.

Gợi ý:

- Khái niệm: Ngữ cảnh là bối cảnh ngôn ngữ làm cơ sở cho việc sử dụng từ ngữ và tạo lập lời nói, đồng thời làm căn cứ để lĩnh hội được nội dung ý nghĩa của lời nói.

Câu 4: Bài "Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc" được sáng tác trong bối cảnh nào? Phân tích một số chi tiết cho thấy sự chi phối của ngữ cảnh đối với nội dung và hình thức của câu văn trong bài văn tế.

Gợi ý:

∗ Bối cảnh của bài Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc:

- Bối cảnh rộng: hoàn cảnh đất nước bị xâm lược.

- Bối cảnh hẹp: Nghĩa sĩ nông dân Cần Giuộc tự trang bị vũ trang tập kích giặc ở đồn Cần Giuộc vào đêm ngày 16/12/1861. Trong đó, 21 nghĩa sĩ đã hi sinh. Sự hi sinh vĩ đại này có sức cổ vũ và khích lệ to lớn.

∗ Chi tiết có sự chi phối của ngữ cảnh:

“Súng giặc đất rền

Lòng dân trời tỏ”.

→ Triều đình nhà Nguyễn đầu hàng giặc, bỏ rơi dân chúng, chỉ có những người nông dân yêu nước dũng cảm đứng lên đánh giặc. Ngữ cảnh chi phối cách sử dụng từ ngữ của hai câu thứ tự mở đầu bài văn tế: lòng dân >< súng giặc.

- Ngoài ra những chi tiết khác cố sự chi phối của ngữ cảnh:

+ Gươm đeo dùng bằng lưỡi dao phay, cũng chém rớt đầu quan hai nọ.

+ Đoái sông Cần Giuộc, cỏ cây mấy dặm sầu giăng, nhìn chợ Trường Bình, già trẻ hai hàng lụy nhỏ.

Câu 5: Ghi những nội dung cần thiết (khái niệm, biểu hiện thường gặp) về hai thành phần nghĩa trong câu theo bảng.

Gợi ý:

Nghĩa sự việc	Nghĩa tình thái
- Ứng với sự việc mà câu đề cập đến	- Thể hiện sự nhìn nhận, đánh giá, thái độ của người nói đối với sự việc.
- Sự việc có thể là hành động, trạng thái, quá trình, tư thế, sự tồn tại, quan hệ,...	- Thể hiện thái độ, tình cảm của người nói đối với người nghe.
- Do các thành phần chủ ngữ, vị ngữ, trạng ngữ, khởi ngữ, bổ ngữ của câu biểu hiện.	- Có thể biểu hiện riêng nhờ các từ ngữ tình thái.

Câu 6: Phân tích hai thành phần nghĩa của câu thứu hai trong lời nói của nhân vật Bác Siêu ở đoạn trích (SGK trang 121).

Gợi ý:

Phân tích 2 thành phần nghĩa trong câu nói: Hôm nay trong ông giáo cũng có tổ tôm. Dễ họ không phải đi gọi đâu.

- Nghĩa sự việc: Không phải đi gọi họ

- Nghĩa tình thái: Sự phỏng đoán (dễ… đâu)

Câu 7: Tìm ví dụ minh họa cho những đặc điểm loại hình của Tiếng Việt.

Gợi ý:

Đặc điểm loại hình của tiếng Việt	Ví dụ minh hoạ
1. Đơn vị ngữ pháp cơ sở là tiếng (tương đương với âm tiết). Mỗi tiếng về ngữ âm là một âm tiết, còn về nghĩa thì có thể là từ.	- Trời đang mưa: 3 âm tiết, 3 tiếng, 3 từ đơn.
2. Từ không biến đổi hình thái.	- Nó đánh tôi, nhưng tôi không đánh nó.
3. Ý nghĩa ngữ pháp dược biểu hiện nhờ trật tự từ và hư từ.	- Quyển sách này của tôi rất hay.

Câu 8: Lập sơ đồ đối chiếu những đặc trưng cơ bản của phong cách ngôn ngữ báo chí và phong cách ngôn ngữ chính luận

Gợi ý:

Phong cách ngôn ngữ báo chí	Phong cách ngôn ngữ chính luận
1. Tính thông tin thời sự	Tính công khai về quan điểm chính trị
2. Tính ngắn gọn	Tính chặt chẽ trong diễn đạt và suy luận
3. Tính sinh động hấp dẫn	Tính truyền cảm thuyết phục

Trên đây là bài Soạn văn 11 Ôn tập phần tiếng Việt lớp 11 học kì 2 tóm tắt. Ngoài ra, các em có thể tham khảo thêm bài soạn chi tiết Ôn tập phần tiếng Việt lớp 11 học kì 2.

-----Mod Ngữ văn biên soạn và tổng hợp-----