Hịch tướng sĩ - Trần Quốc Tuấn - Ngữ văn 8 Tập 1 Kết Nối Tri Thức

1.1.1. Tác giả Trần Quốc Tuấn

a. Tiểu sử:

- Trần Quốc Tuấn (1231-1300) còn được gọi là Hưng Đạo Đại Vương.

- Ông là danh tướng kiệt xuất của dân tộc.

- Năm 1285 và năm 1288. Ông chỉ huy quân đội đánh tan hai cuộc xâm lược của quân Nguyên - Mông.

- Ông lập nhiều chiến công lớn: 3 lần đánh tan quân Nguyên - Mông.

- Đời Trần Anh Tông, ông về trí sĩ ở Vạn Kiếp (nay là xã Hưng Đạo, huyện Chí Linh, tỉnh Hải Dương) rồi mất ở đấy. Nhân dân tôn ông là Đức Thánh Trần và lập đền thờ ở nhiều nơi trên cả nước.

Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn (1231 - 1300)

b. Sự nghiệp sáng tác

- Tác phẩm nổi bật: Binh thư yếu lược, Đại Việt sử kí toàn thư

1.1.2. Tác phẩm

a. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác:

- Hịch tướng sĩ do Trần Quốc Tuấn viết vào khoảng trước cuộc kháng chiến chống quân Nguyên lần thứ hai.

- Tác phẩm được công bố vào tháng 9 - 1284 tại cuộc duyệt binh ở bế Đông Bộ Đầu (Thăng Long).

b. Thể loại:

- Hịch tướng sĩ thuộc thể loại hịch.

- Hịch là thể văn nghị luận thời xưa, thường được vua, chúa, tướng lĩnh hoặc thủ lĩnh một phong trào dùng để cổ động, thuyết phục hoặc kêu gọi đấu tranh chống thù trong giặc ngoài, hoặc cũng có khi được dùng để hiểu dụ, răn dạy thần dân và người dưới quyền.

c. Bố cục:

- Phần 1: Từ đầu đến lưu tiếng tốt: Nêu gương sáng trong sách sử.

- Phần 2: Tiếp theo đến cũng vui lòng: Tố cáo sự ngang ngược của kẻ thù và nói lên lòng căm thù giặc.

- Phần 3: Tiếp theo đến có được không?: Phân tích phải trái, làm rõ đúng sai.

- Phần 4: Còn lại: Nhiệm vụ cấp bách, khích lệ tinh thần chiến đấu.

d. Tóm tắt tác phẩm:

Hịch tướng sĩ đã nêu gương trung thần trong sử sách Trung Hoa để soi chiếu tướng sĩ, vạch trần tội ác của quân thù, nỗi nhục của kẻ mất nước từ đó kêu gọi lòng căm thù giặc sâu sắc mãnh liệt. Trần Quốc Tuấn khích lệ ý chí lập công danh, vì đất nước vì gia đình, gắn quyền lợi đất nước với quyền lợi cá nhân. Đồng thời, tác giả kêu gọi ý thức trách nhiệm, lòng tự trọng của tướng sĩ trước hiểm họa nước mất nhà tan.

1.2.1. Nêu gương trung thần, nghĩa sĩ trong sử sách

- Các gương trung thần, nghĩa sĩ hi sinh vì chủ: Kỉ Tín, Do Vu, Dự Nhượng, Cốt Đãi Ngột Lang,…

- Địa vị khác nhau song đều trung thành, không sợ nguy hiểm, quên mình vì chủ vì nước.

=> Khích lệ ý chí lập công danh, xả thân vì chủ, vì vua, vì nước.

1.2.2. Tình hình đất nước và nỗi lòng của chủ tướng

a. Tình hình đất nước hiện tại:

- Tội ác và sự ngang ngược của giặc: đi lại nghênh ngang, uốn lưỡi cú diều sỉ mắng triều đình, thân dê chó bắt nạt tể phụ, đòi ngọc lụa, thu bạc vàng,…

→ Nghệ thuật nhân hóa, ẩn dụ vạch trần bản chất tham lam, tàn bạo, hống hách của giặc.

- Cảnh báo hậu quả, thái độ của tác giả : khác nào đem thịt mà nuôi hổ đói, tránh sao tai vạ về sau.

=> Khích lệ lòng căm thù giặc và khơi gợi nỗi nhục mất nước.

b. Nỗi lòng chủ tướng:

- Tới bữa quên ăn;

- Nửa đêm vỗ gối;

- Ruột đau như cắt;

- Nước mắt đầm đìa.

- Nghệ thuật:

+ Câu văn biền ngẫu, nhịp điệu dồn dập

+ Ngôn ngữ ước lệ, giàu hình ảnh

+ Nhiều động từ mạnh chỉ trạng thái, hành động: quên ăn, vỗ gồi, xẻ thịt, lột da, nuốt gan, uống máu, …

=> Cực tả nỗi đau đớn, niềm uất hận, khơi gợi sự đồng cảm.

Nỗi lòng của chủ tướng khi đất nước lâm vào ách đô độ của giặc Nguyên

1.2.3. Phê phán biểu hiện sai trái và kêu gọi tướng sĩ

a. Phê phán biểu hiện sai trái của tướng sĩ:

- Phê phán hành động hưởng lạc, ham thú vui tầm thường: chọi gà, cờ bạc, săn bắn,…

- Thái độ phê phán dứt khoát

=> Phê phán nghiêm khắc thái độ vô trách nhiệm, vong ân bội nghĩa, lối sống hưởng lạc, chỉ lo vun vén hạnh phúc cá nhân.

b. Kêu gọi tướng sĩ

- Phải biết lo xa, nêu cao cảnh giác, tăng cường luyện tập, học tập “Binh thư yếu lược.”

- Giúp tướng sĩ nhận thức rõ đúng – sai

- Vạch rõ ranh giới 2 con đường chính – tà, sống – chết.

=> Thái độ dứt khoát, cương quyết, khích lệ lòng yêu nước, quyết chiến, quyết thắng kẻ thù.

1.3.1. Về nội dung

Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn phản ánh tinh thần yêu nước nồng nàn của dân tộc ta trong cuộc chiến chống ngoại xâm, thể hiện lòng căm thù giặc, ý chí quyết chiến, quyết thắng kẻ thù xâm lược.

1.3.2. Về nghệ thuật

- Lập luận sắc bén, lí lẽ, dẫn chứng xác thực, đầy thuyết phục, giọng văn hùng tráng, câu văn biền ngẫu.

- Kết hợp hài hòa giữa yếu tố chính luận và văn chương.

Viết đoạn văn (khoảng 7 - 9 câu) về một truyền thống đáng tự hào của dân tộc Việt Nam.

Lời giải chi tiết:

Từ bao đời nay, người dân Việt Nam chúng ta luôn tự hào là quốc gia giàu truyền thống tốt đẹp và đáng tự hào, nổi bật trong đó là truyền thống yêu nước. Từ thời Văn Lang, Âu Lạc, nhân dân ta cho thấy một lòng yêu nước mãnh liệt. Truyền thống ấy được con cháu những đời sau lưu truyền lại qua các thế thệ sau từ thuở lọt lòng thông qua những câu ca, lời ru, tiếng hát. Trong tác phẩm “Tinh thần yêu nước của nhân dân ta”, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng viết: “Lịch sử đã có nhiều cuộc kháng chiến vĩ đại chứng tỏ tinh thần yêu nước của dân ta .... Chúng ta phải ghi nhớ công lao của các vị anh hùng dân tộc, vì các vị ấy là tiêu biểu của một dân tộc anh hùng.” Lòng yêu nước luôn ở sẵn trong trái tim của mỗi con người. Vào những lúc tổ quốc cần, nó sẽ bùng phát lên một cách dữ dội. Việc mà chúng ta cần làm chính là gìn giữ cho tinh thần yêu nước ấy luôn được sống mãi với thời gian.

Học xong bài Hịch tướng sĩ - Trần Quốc Tuấn, các em cần:

- Nhận biết được nội dung bao quát; luận đề, luận điểm, lí lẽ và bằng chứng tiêu biểu trong văn bản nghị luận.

- Phân tích được mối liên hệ giữa luận đề, luận điểm, lí lẽ và bằng chứng; vai trò của luận điểm, lí lẽ và bằng chứng trong việc thể hiện luận đề.

- Liên hệ được nội dung nêu trong văn bản với những vấn đề của xã hội đương đại.

Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn phản ánh tinh thần yêu nước nồng nàn của dân tộc ta trong cuộc chiến chống ngoại xâm, thể hiện lòng căm thù giặc, ý chí quyết chiến, quyết thắng kẻ thù xâm lược. Để nắm được nội dung và ý nghĩa của bài học này, các em có thể tham khảo bài soạn:

• Soạn bài đầy đủ Hịch tướng sĩ - Trần Quốc Tuấn
• Soạn bài tóm tắt Hịch tướng sĩ - Trần Quốc Tuấn

Nếu có thắc mắc cần giải đáp các em có thể để lại câu hỏi trong phần Hỏi đáp, cộng đồng Ngữ văn HỌC247 sẽ sớm trả lời cho các em. 

Bài Hịch phản ánh tinh thần yêu nước nồng nàn của dân tộc trong cuộc kháng chiến chống quân xâm lược, thể hiện lòng căm thù giặc và ý chí quyết thắng. Để hiểu hơn về bài học này, các em có thể tham khảo một số bài văn mẫu dưới đây: