Soạn bài Câu trần thuật đơn có từ LÀ - Ngữ văn 6

1. Tóm tắt nội dung bài học

• Trong câu trần thuật đơn có từ là:
  • Vị ngữ thường do từ là kết hợp với danh từ (cụm danh từ) tạo thành. Ngoài ra, tổ hợp giữa từ là với cụm từ (cụm động từ) hoặc tính từ (cụm tính từ),... cũng có thể làm vị ngữ.
  • Khi vị ngữ biểu thị ý phủ định, nó kết hợp với các cụm từ không phải, chưa phải.

• Có một số kiểu câu trần thuật đơn có từ là đáng chú ý như sau:
  • Câu định nghĩa;
  • Câu giới thiệu;
  • Câu miêu tả;
  • Câu đánh giá.

Câu 1. Xác định các chủ ngữ, vị ngữ trong các câu đó.

a) Bà đỡ Trần là người huyện Đông Triều.

(Vũ Trinh)

Gợi ý:

• Bà đỡ Trần / là người huyện Đông Triều.

           CN                     VN

b) Truyền thuyết  là loại truyện dân gian ... kì ảo.

Gợi ý:

• Truyền thuyết / là loại truyện .... kì ảo.

                CN                         VN

c) Ngày thứ năm trên đảo Cô Tô là một ngày trong trẻo, sáng sủa.

(Nguyễn Tuân)

Gợi ý:

• Ngày thứ năm trên đảo Cô Tô / là một ngày trong trẻo sáng sủa.

                              CN                                            VN

d) Dế Mèn trêu chị Cốc là dại.

Gợi ý:

• Dế Mèn trêu chị Cốc / là dại.

              CN                               VN

Câu 2. Vị ngữ của các câu trên do những từ hoặc cụm từ nào tạo thành?

Gợi ý:

a) Vị ngữ là người huyện Đông Triều là một cụm danh từ.

b) Vị ngữ là loại truyện dân gian... kì ảo là cụm danh từ.

c) Vị ngữ là một ngày trong trẻo, sáng sủa là một cụm danh từ.

d) Vị ngữ là dại là một tính từ.

Câu 3. Chọn những từ hoặc cụm từ phủ định thích hợp cho sau đây điền vào trước vị ngữ của các câu trên: không, không phải, chưa, chưa phải.

Gợi ý:

a) không phải là người huyện Đông Triều

b) không phải là loại truyện dân gian... kì ảo

c) chưa phải là một ngày trong trẻo, sáng sủa

d) không phải là dại

Đọc lại các câu vừa phân tích ở phần I và trả lời câu hỏi:

Câu 1. Vị ngữ của câu nào trình bày các hiểu về sự vật, hiện tượng, khái niệm nói ở chủ ngữ?

Gợi ý:

• Vị ngữ của câu b (Truyền thuyết  là loại truyện dân gian ... kì ảo.) trình bày cách hiểu về sự vật, hiện tượng, khái niệm nói ở chủ ngữ.

Câu 2. Vị ngữ của câu nào có tác dụng giới thiệu sự vật, hiện tượng, khái niệm nói ờ chủ ngữ?

Gợi ý:

• Vị ngữ của câu a (Bà đỡ Trần là người huyện Đông Triều.) có tác dụng giới thiệu sự vật, hiện tượng, khái niệm nói ờ chủ ngữ.

Câu 3. Vị ngữ của câu nào miêu tả đặc điểm, trạng thái của sự vật, hiện tượng, khái niệm nói ở chủ ngữ?

Gợi ý:

• Vị ngữ của câu c (Ngày thứ năm trên đảo Cô Tô là một ngày trong trẻo, sáng sủa.) miêu tả đặc điểm, trạng thái của sự vật, hiện tượng, khái niệm nói ở chủ ngữ.

Câu 4. Vị ngữ của câu nào thể hiện sự đánh giá đối với sự vật, hiện tượng, khái niệm nói ở chủ ngữ?

Gợi ý:

• Vị ngữ của câu d (Dế Mèn trêu chị Cốc là dại.) thể hiện sự đánh giá đối với sự vật, hiện tượng, khái niệm nói ở chủ ngữ.

Câu 1. Tìm câu trần thuật đơn có từ là trong những câu dưới đây:

a) Hoán dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm bằng tên của một sự vật, hiện tượng, khái niệm khác có quan hệ gần gũi với bó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.

(Ngữ văn 6, tập 2)

b) Người ta gọi chàng là Sơn Tinh.

(Sơn Tinh, Thủy Tinh)

c) Tre là cánh tay của người nông dân […]

Tre còn là nguồn vui duy nhất của tuổi thơ.

[…] Nhạc của trúc, nhạc của tre là khúc nhạc của đồng quê.

(Thép Mới)

d) Bồ các là bác chim ri

Chim ri là dì sáo sậu

Sáo sậu là cậu sáo đen

Sáo đen là em tu hú

Tu hú là chú bồ các

(Đồng dao)

đ) Vua nhớ công ơn phong là Phù Đổng Thiên Vương và lập đền thờ ngay ở quê nhé.

(Thánh Gióng)

e) Khóc là nhục. Rên, hèn. Van, yếu đuối

Và dại khờ là những lũ người câm

Trên đường đi như những bóng âm thầm

Nhận đau khổ mà gởi vào im lặng.

(Tố Hữu)

Gợi ý

a) Là câu trần thuật đơn có từ là, vì:

• Chủ ngữ: hoán dụ
• Vị ngữ: là gọi tên sự vật... sự diễn đạt.
• Cấu tạo của thành phần vị ngữ: từ là kết hợp với cụm động từ.
• Từ là trong câu này có tác dụng nối chủ ngữ hoán dụ với vị ngữ gọi tên sự vật... cho sự diễn đạt.

b) Đây không phải là câu trần thuật đơn có từ là, vì:

• Chủ ngữ: người ta
• Vị ngữ: gọi chàng là Sơn Tinh.
• Thành phần vị ngữ trong câu không có cấu tạo tư flaf kết hợp với cụm từ.
• Từ là trong câu không có tác dụng nối chủ ngữ người ta với vị ngữ gọi chàng Sơn Tinh mà nó chỉ có tác dụng nối động từ gọi với phụ ngữ Sơn Tinh.

c)

• Câu thứ nhất: Tre là cánh tay của người nông dân […]
  • Trong đó:
    • Chủ ngữ: tre
    • Vị ngữ: là cánh tay của người nông dân
      • ​Cấu tạo của thành phần vị ngữ trong câu là từ là kết hợp với một cụm danh từ.
      • Từ là trong câu này có tác dụng nối chủ ngữ tre với vị ngữ là cánh tay của người nông dân.
    • → Câu này là câu trần thuật đơn có từ là.
• Câu thứ hai: Tre còn là nguồn vui duy nhất của tuổi thơ.
  • Trong đó:
    • Chủ ngữ: tre
    • Vị ngữ: là nguồn vui duy nhất của tuổi thơ.
    • Thành phần vị ngữ trong câu không có cấu tạo từ là kết hợp với cụm từ.
    • Từ là trong câu không có tác dụng nối chủ ngữ tre với vị ngữ còn là nguồn vui duy nhất của tuổi thơ.
  • → Đây không phải là câu trần thuật đơn có từ là.
• Câu thứ ba: […] Nhạc của trúc, nhạc của tre là khúc nhạc của đồng quê.
  • Trong đó:
    • Chủ ngữ: Nhạc của trúc, nhạc của tre
    • Vị ngữ: là khúc nhạc của đồng quê.
    • Cấu tạo của thành phần vị ngữ trong câu là từ là kết hợp với cụm danh từ.
    • Từ là trong cấu có tác dụng nối chủ ngữ Nhạc của trúc, nhạc của tre với vị ngữ khúc nhạc của đồng quê.
  • →  Đây là câu trần thuật đơn có từ là.

d) Bồ các là bác chim ri

Chim ri là dì sáo sậu

Sáo sậu là cậu sáo đen

Sáo đen là em tu hú

Tu hú là chú bồ các

• Câu thứ nhất: Bồ các là bác chim ri
  • Trong đó:
    • ​Chủ ngữ: Bồ các
    • Vị ngữ: là bác chim ri
    • Cấu tạo của thành phần vị ngữ trong câu là từ là kết hợp với một cụm danh từ.
    • Từ là trong câu này có tác dụng nối chủ ngữ Bồ các với vị ngữ bác chim ri.
  • → Đây là câu trần thuật đơn có từ là.
• Câu thứ hai: Chim ri là dì sáo sậu
  • Trong đó:
    • ​Chủ ngữ: Chim ri
    • Vị ngữ: là dì sáo sậu
    • Cấu tạo của thành phần vị ngữ trong câu là từ là kết hợp với một cụm danh từ.
    • Từ là trong câu này có tác dụng nối chủ ngữ Chim ri với vị ngữ dì sáo sậu.
  • → Đây là câu trần thuật đơn có từ là.
• Câu thứ ba: Sáo sậu là cậu sáo đen
  • Trong đó:
    • ​Chủ ngữ: Sáo sậu
    • Vị ngữ: là cậu sáo đen
    • Cấu tạo của thành phần vị ngữ trong câu là từ là kết hợp với một cụm danh từ.
    • Từ là trong câu này có tác dụng nối chủ ngữ Sáo sậu với vị ngữ cậu sáo đen.
    • → Đây là câu trần thuật đơn có từ là.
• Câu thứ tư: Sáo đen là em tu hú
  • Trong đó:
    • ​Chủ ngữ: Sáo đen
    • Vị ngữ: là em tu hú
    • Cấu tạo của thành phần vị ngữ trong câu là từ là kết hợp với một cụm danh từ.
    • Từ là trong câu này có tác dụng nối chủ ngữ Sáo đen với vị ngữ em tu hú.
    • → Đây là câu trần thuật đơn có từ là.
• Câu thứ năm: Tu hú là chú bồ các
  • Trong đó:
    • ​Chủ ngữ: Tu hú
    • Vị ngữ: là chú bồ các
    • Cấu tạo của thành phần vị ngữ trong câu là từ là kết hợp với một cụm danh từ.
    • Từ là trong câu này có tác dụng nối chủ ngữ  Tu hú với vị ngữ chú bồ các.
    • → Đây là câu trần thuật đơn có từ là.

đ) Vua nhớ công ơn phong là Phù Đổng Thiên Vương và lập đền thờ ngay ở quê nhé.

• Trong đó:
  • ​Chủ ngữ: Vua
  • Vị ngữ: nhớ công ơn phong là Phù Đổng Thiên Vương và lập đền thờ ngay ở quê nhà.
  • Thành phần vị ngữ trong câu ngày không có cấu tạo: từ là kết hợp với cụm từ.
  • Từ là không có tác dụng nối chủ ngữ vua với vị ngữ nhớ công ơn ... ngay ở quê nhà mà chỉ có tác dụng nối động từ phong với phụ từ Phù Đổng Thiên Vương.
  • → Đây không phải là câu trần thuật đơn có từ là.

e) Khóc là nhục. Rên, hèn. Van, yếu đuối

Và dại khờ là những lũ người câm

Trên đường đi như những bóng âm thầm

Nhận đau khổ mà gởi vào im lặng.

• Câu thứ nhất: Khóc là nhục.
  • ​Trong đó: ​
    • Chủ ngữ: khóc
    • Vị ngữ: nhục
    • Cấu tạo của thành phần vị ngữ trong câu: từ là kết hợp với tính từ.
    • Từ là trong câu có tác dụng nối chủ ngữ khóc với vị ngữ nhục.
  • → Đây là câu trần thuật đơn có từ là.
• Câu thứ hai: Rên, hèn.
  • ​Trong đó: ​
    • Chủ ngữ: Rên
    • Vị ngữ: hèn
    • Thành phần vị ngữ trong câu có cấu tạo: một tính từ (từ là bị lược và thay bằng dấu phẩy(,)).
  • → Đây là câu trần thuật đơn có từ là.
• Câu thứ ba: Van,yếu đuối.
  • ​Trong đó: ​
    • Chủ ngữ: Van
    • Vị ngữ: yếu đuối
    • Thành phần vị ngữ trong câu có cấu tạo: một tính từ (từ là bị lược và thay bằng dấu phẩy(,)).
  • → Đây là câu trần thuật đơn có từ là.
• Câu thứ tư: Và dại khờ là những lũ người câm
  • ​Trong đó: ​
    • Chủ ngữ: dại khờ
    • Vị ngữ: là những lũ người câm
    • Thành phần vị ngữ trong câu có cấu tạo: từ là kết hợp với một cụm danh từ.
    • Từ là trong câu có tác dụng nối chủ ngữ dại khờ với vị nữ những người câm.
  • → Đây là câu trần thuật đơn có từ là.

Câu 2. Xác định chủ ngữ, vị ngữ trong những câu trần thuật đơn có từ là vừa tìm được. Cho biết các câu ấy thuộc những kiểu nào.

Gợi ý

a. Kiểu câu định nghĩa

b. Kiểu câu giới thiệu

c. Kiểu câu miêu tả

d. Kiểu câu giới thiệu

đ. Kiểu câu miêu tả

e. Kiểu câu đánh giá

Câu 3. Viết một đoạn văn ngắn tả một người bạn em, trong đoạn văn có ít nhất một câu trần thuật đơn có từ là. Nêu tác dụng của câu trần đơn có từ là trong đoạn văn.

Gợi ý

• Hoa là người bạn thân học cùng lớp với em. Dáng người cao mảnh khảnh. Bạn có đôi mắt sáng. Mái tóc dày, mượt mà, cái miệng xinh xinh luôn nở nụ cười tươi tắn.

Các em có thể tham khảo thêm bài giảng Câu trần thuật đơn có từ LÀ để củng cố hơn nội dung bài học.

Nếu có thắc mắc cần giải đáp các em có thể để lại câu hỏi trong phần Hỏi đáp, cộng đồng Ngữ văn HỌC247 sẽ sớm trả lời cho các em.