Di tích thành nhà Mạc (Lạng Sơn), Lũy Thầy (Quảng Bình) gợi cho em nhớ đến những cuộc xung đột nào trong các thế kỉ XVI-XVII? Những cuộc xung đột đó đã để lại hệ quả như thế nào đối với lịch sử dân tộc? Hãy cùng HOC247 trả lời các câu hỏi này thông qua nội dung của Bài 4: Xung đột Nam - Bắc triều, Trịnh - Nguyễn trong chương trình SGK Lịch sử và Địa lí 8 Cánh diều. Mời các em cùng tham khảo!
Tóm tắt lý thuyết
1.1. Sự ra đời của Vương triều Mạc
- Đầu thế kỉ XVI, nhà Lê sơ rơi vào tình trạng khủng hoảng và suy yếu. Quan lại, địa chủ và cường hào ra sức hoành hành. Ở nhiều nơi, nhân dẫn nổi dậy đấu tranh.
- Một số thế lực phong kiến đã nổi lên, tranh chấp quyền hành và thao túng triều đình, trong đó nổi trội là thế lực của Mạc Đăng Dung.
- Năm 1527, Mạc Đăng Dung ép vua Lê Cung Hoàng nhường ngôi, lập ra triều Mạc.
Hình 1. Một đoạn thành nhà Mạc tại Lạng Sơn
1.2. Xung đột Nam – Bắc triều
a. Nguyên nhân bùng nổ
- Nhà Mạc được thành lập nhưng một bộ phận quan lại trung thành với triều Lê sơ ra sức chống lại nhằm khôi phục vương triều này.
- Năm 1533, Nguyễn Kim – một tướng cũ của nhà Lê, chạy vào Thanh Hoá rồi sang Lào tập hợp lực lượng, chống nhà Mạc, đưa Lê Duy Ninh – con của Lê Chiêu Tông lên ngôi vua (Lê Trang Tông).
- Năm 1545, Nguyễn Kim mất, con rể là Trịnh Kiểm lên thay thế.
=> Đất nước dần hình thành hai khu vực dưới sự kiểm soát của nhà Mạc (còn gọi là Bắc triều) và nhà Lê trung hưng (còn gọi là Nam triều).
=> Mẫu thuẫn Nam - Bắc triều dẫn đến cuộc xung đột gần 60 năm (1533 – 1592). Cuối cùng, Nam triều chiếm được Thăng Long (Đông Kinh), nhà Mạc phải chạy lên Cao Bằng, xung đột Nam Bắc triều chấm dứt.
Hình 2. Lược đồ lãnh thổ thuộc quyền kiểm soát của nhà Mạc và nhà Lê trung hưng cuối thế kỉ XVI
b. Hệ quả
- Gây nên tổn thất lớn về sinh mạng cho cả hai bên.
- Mùa màng bị tàn phá, ruộng đất bỏ hoang, làng mạc tiêu điều.
- Tạo ra mầm mống dẫn đến xung đột Trịnh – Nguyễn sau đó.
1.3. Xung đột Trịnh – Nguyễn
a. Nguyên nhân bùng nổ
- Năm 1558, trong bối cảnh xung đột Nam – Bắc triều, Nguyễn Hoàng (con thứ của Nguyễn Kim) được nhà Lê trung hưng cử vào làm Trấn thủ Thuận Hoá, sau đó là cả vùng Quảng Nam.
- Sau khi Nguyễn Hoàng qua đời (1613), mâu thuẫn giữa chính quyền Lê – Trịnh và họ Nguyễn gia tăng.
- Năm 1627, nhà Lê trung hưng đưa quân đánh vào Thuận Hoá, xung đột Trịnh – Nguyễn bùng nổ. Đến năm 1672, hai bên ngừng chiến.
b. Hệ quả
- Gây ra tình trạng chia cắt đất nước thành Đàng Trong và Đàng Ngoài, lấy sông Gianh (Quảng Bình) làm ranh giới.
- Làm suy yếu quốc gia Đại Việt. Tuy vậy, do nhu cầu về vũ khí trong quá trình xung đột, chính quyền Lê – Trịnh và chúa Nguyễn đã có những chính sách ưu đãi đối với người phương Tây, đưa đến sự phát triển mạnh mẽ của ngoại thương.
- Trước sức ép tấn công của nhà Lê-Trịnh, các chúa Nguyễn huy động nhân dân khai hoang tìm cách mở rộng lãnh thổ về phía nam.
Hình 3. Lược đồ ranh giới Đại Việt thời Trịnh – Nguyễn phân tranh
Bài tập minh họa
Bài 1: Đến đầu thế kỉ XVI, tình trạng của nhà Lê như thế nào?
Hướng dẫn giải
- Đầu thế kỷ XVI, nhà Lê sơ suy yếu, lâm vào khủng hoảng trầm trọng:
+ Sau khi vua Lê Hiến Tông chết, các vua Uy mục, Tương dực bỏ bê triều chính, chỉ lo ăn , hưởng thụ, quan lại địa chủ vơ vét, áp bức, chiếm đoạt ruộng đất của nhân dân => nhiều phong trào đấu tranh nổ ra
+ Các thế lực phong kiến nổi dậy tranh chấp quyền lực, mạnh nhất là thế lực Mạc Đăng Dung.
+ Năm 1257, Mạc Đăng Dung phế truất vua Lê lập triều Mạc.
Bài 2: Nêu kết quả của chiến tranh Nam – Bắc triều?
Hướng dẫn giải
Kết quả của chiến tranh Nam – Bắc triều: Chiến tranh kết thúc => Nhà Hậu Lê (Nam Triều) chiếm lại được thành Thăng Long => hoàn thành việc trung hưng. Nhà Mạc phải chạy lên Cao Bằng cát cứ tới 1677.
Luyện tập Bài 4 Lịch sử và Địa lí 8 Cánh diều
Học xong bài này các em cần biết:
- Nêu được những nét chính về sự ra đời của Vương triều Mạc.
- Giải thích được nguyên nhân bùng nổ xung đột Nam – Bắc triều, Trịnh – Nguyễn.
- Nêu được hệ quả của xung đột Nam – Bắc triều, Trịnh – Nguyễn.
3.1. Trắc nghiệm Bài 4 Lịch sử và Địa lí 8 Cánh diều
Các em có thể hệ thống lại nội dung kiến thức đã học được thông qua bài kiểm tra Trắc nghiệm Lịch sử và Địa lí 8 Cánh diều Chương 3 Bài 4 cực hay có đáp án và lời giải chi tiết.
-
Câu 1:
Đầu thế kỉ XVII, nhà Lê sơ có đặc điểm gì?
- A. được thành lập.
- B. bước đầu phát triển.
- C. phát triển đến đỉnh cao.
- D. lâm vào khủng hoảng, suy thoái.
-
- A. Nam triều.
- B. Bắc triều.
- C. chính quyền Đàng Ngoài.
- D. chính quyền Đàng Trong.
-
- A. Thăng Long.
- B. Thanh Hóa.
- C. Phú Xuân.
- D. Thuận Hóa.
Câu 4-10: Mời các em đăng nhập xem tiếp nội dung và thi thử Online để củng cố kiến thức về bài học này nhé!
3.2. Bài tập SGK Bài 4 Lịch sử và Địa lí 8 Cánh diều
Các em có thể xem thêm phần hướng dẫn Giải bài tập Lịch sử và Địa lí 8 Cánh diều Chương 3 Bài 4 để giúp các em nắm vững bài học và các phương pháp giải bài tập.
Mở đầu trang 20 SGK Lịch sử và Địa lí 8 Cánh diều - CD
Giải Câu hỏi trang 21 SGK Lịch sử và Địa lí 8 Cánh diều - CD
Giải Câu hỏi trang 22 SGK Lịch sử và Địa lí 8 Cánh diều - CD
Giải Câu hỏi trang 23 SGK Lịch sử và Địa lí 8 Cánh diều - CD
Luyện tập 1 trang 23 SGK Lịch sử và Địa lí 8 Cánh diều - CD
Vận dụng 2 trang 23 SGK Lịch sử và Địa lí 8 Cánh diều - CD
Hỏi đáp Bài 4 Lịch sử và Địa lí 8 Cánh diều
Trong quá trình học tập nếu có thắc mắc hay cần trợ giúp gì thì các em hãy comment ở mục Hỏi đáp, Cộng đồng Lịch sử và Địa lí HOC247 sẽ hỗ trợ cho các em một cách nhanh chóng!
Chúc các em học tập tốt và luôn đạt thành tích cao trong học tập!
