Đổi tên cho xã - Lưu Quang Vũ - Ngữ văn 8 Tập 1 Cánh Diều

1.1.1. Tác giả Lưu Quang Vũ

a. Cuộc đời:

- Lưu Quang Vũ (1948 – 1988), ông sinh ra ở Phú Thọ, là con trai của nhà viết kịch Lưu Quang Thuận.

- Năm 1954, gia đình ông chuyển về sống tại Hà Nội.

- Năm 1965 đến 1970, ông nhập ngũ và gia nhập Quân chủng phòng không – không quân.

- Năm 1970 – 1978, ông xuất ngũ là làm nhiều nghề để kiếm sống: làm ở Xưởng Cao su Đường sắt do Tạ Đình Đề làm Giám đốc, làm hợp đồng cho nhà xuất bản Giải phóng, chấm công trong một đội cầu đường, vẽ pa-nô, áp phích,...

- Năm 1978 – 1988, ông làm biên tập viên “Tạp chí sân khấu”.

- Giữa lúc tài năng đang vào độ chín, Lưu Quang Vũ qua đời trong một tai nạn ô tô trên quốc lộ số 5 tại Hải Dương, cùng với người bạn đời là nhà thơ Xuân Quỳnh và con trai Lưu Quỳnh Thơ.

Nhà văn Lưu Quang Vũ (1948 – 1988)

b. Sự nghiệp sáng tác:

- Ông để lại di sản văn học đồ sộ gồm kịch, thơ và tiểu luận, với các tác phẩm như Hồn Trương Ba, da hàng thịt, Hương cây, Tôi và chúng ta, Sống mãi tuổi 17, Nàng Xita, Ngọc Hân công chúa,...

- Lưu Quang Vũ là hiện tượng đặc biệt của sân khấu kịch trường những năm tám mươi của thế kỉ XX, và cũng là nhà soạn kịch tài năng nhất của văn học nghệ thuật Việt Nam hiện đại.

- Ông được tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về nghệ thuật sân khấu năm 2000.

1.1.2. Tác phẩm

a. Thể loại: 

Văn bản Đổi tên cho xã thuộc thể loại hài kịch.

b. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác: 

Văn bản trích từ vở kịch Bệnh sĩ, trong Tuyển tập kịch, NXB Sân khấu Hà Nội, 1994

c. Bố cục:

- Phần 1 (Từ đầu đến…tiếng trống ngừng): Bối cảnh diễn ra cuộc họp.

- Phần 2 (tiếp theo đến…anh Văn Sửu và Ông Thìn): tuyên bố, phong các chức danh mới cho từng người trong xã.

- Phần 3 (phần còn lại): Tiếng cười của truyện.

d. Tóm tắt tác phẩm: 

Văn bản Đổi tên cho xã kể về sự việc xã Cà Hạ sắp được đổi tên, sự việc diễn ra trong buổi công bố tên xã mới vô cùng long trọng. Việc đổi tên xã khiến chính quyền xã phải phân công lại nhiệm vụ cho từng người. Sau khi nghe phân công nhiệm vụ, ông Sửu thắc mắc về nhiệm vụ của mình và được giao cho vị trí chủ nhiệm trung tâm Triệt sản gia súc. Chưa ai hiểu rõ được nhiệm vụ mình được giao là gì, mọi người bàn tán rất nhiều. Kết thúc văn bản là cuộc nói chuyện của ông Nha, ông Thỉnh và Văn Sửa cho thấy sự hài hước, trào phúng của văn bản này.

1.2.1. Đặc điểm hài kịch trong văn bản

- Nội dung: cuộc họp thông báo những đổi mới của xã Hùng Tâm từ tên xã đến chức vụ của một số người.

- Trong văn bản hài kịch:

+ Lời đối thoại giữa các nhân vật với nhau: đan xen vào đó là một số câu văn miêu tả hành động của các nhân vật.

+ Ngôn ngữ: hài hước, gây cười.

- Đặc điểm hài kịch thể hiện trong văn bản:

+ Trong đoạn trích có sự mâu thuẫn giữa cái xấu và cái tốt: (Ông Nha vẽ ra một viễn tưởng cao đẹp về một xã phát triển, giàu mạnh nhưng thực tế thì những gì ông làm đều chỉ đẩy người dân vào cái nghèo đói) à sự tương phản giữa áo tưởng và thực tế.

+ Nhân vật có sự không tương xứng: giữa thực chất bên trong và hình thức bên ngoài, giữa suy nghĩ và hành động khiến việc làm trở nên lố bịch hài hước.

“ Bệnh sĩ” là một trong những vở hài kịch đặc sắc làm nên tên tuổi của Nhà hát Kịch Việt Nam.

1.2.2. Bối cảnh, sự việc trong vở kịch

- Địa điểm: trụ sở Ủy ban xã.

- Thành phần tham gia:

+ Ông Nha – chủ tịch xã.

+ Văn Sửu – thư kí của ông Nha.

+ Các cán bộ, xã viên và đại diện những người dân của xã: ông Thình, ông bà Độp, anh Tỵ, ông Ruộng, cô Xoan, bà Thù,…

- Mục đích cuộc họp: thông báo việc xã đổi tên thành xã Hùng Tâm, phố Cà, thủ phủ của sẽ thành thị trấn Hùng Tâm.

- Sự việc: đổi tên mới của xã là Hùng Tâm hay hơn và có ý nghĩa hơn cái tên Cà và Cà Hạ, tên cũ không có ý nghĩa gì đặc biệt.

- Ngôn ngữ hài hước:

+ Người hoạn lợn được mở một Trụ sở Hoạn lợn và được lấy với cái tên bớt thô là Trung tâm Triệt sản gia súc Hùng Tâm.

+ Ngôn ngữ của ông Nha: “ta bung ra, ta bung ra pháo” à ông muốn phát triển kinh tế nhưng những công việc vốn là lợi thế ở xã lại triệt để vứt bỏ, chuyển sang sản xuất pháo, thứ mà chính những người nhận nhiệm vụ quản lí cũng không hiểu rõ à lộ ra nhiều sự thiếu hiểu biết của mình.

1.2.3. Các nhân vật trong vở hài kịch

a. Nhân vật ông chủ tịch xã:

- Nhân vật tiêu biểu cho kiểu người thích sống giả dối trong xã hội.

- Ông Nha là một người sống giả dối và tham vọng một cách mù quáng.

- Ông mong ước xây dựng và phát triển một xã khoa học để ông vẻ vang với các xã khác và với cấp trên.

- Ông tìm hiểu những nơi khác nhưng chỉ tìm hiểu một cách hời hợt, chưa có sự phân tích tình hình thực tế của xã mình đã vội vàng đổi mới.

- Ông muốn phát triển kinh tế nhưng lại vứt bỏ những thứ vốn là cần câu cơm của người dân nơi đây.

- Ông nói những từ ngữ khoa chương, lố bịch như “Bây giờ làm ăn mới rồi, quy mô khoa học....Đâu muốn hoạn phải mang lợn đến tận trụ sở”

- Lời ông nói sáo rỗng, phong chức một cách tràn lan nhưng thực tế thì chẳng ra đâu vào đâu, chính những người giữ chức đó còn chẳng hiểu mình sẽ làm gì.

=> Nhận xét: Mắc bệnh sĩ, gắn mác oai, sang trọng nhưng thực chất lại không có gì.

b. Các nhân vật còn lại:

- Những người thiếu hiểu biết, thiếu kinh nghiệm à dễ dàng nghe, làm theo, không hiểu cụ thể tình hình.

=> Nhận xét: Làm nổi bật lên sự hoang đường của chủ tịch xã, vừa thể hiện bản chất và hiện thực không giống nhau.

1.3.1. Về nội dung

Văn bản đã nêu lên và phê phán một hiện tượng nhức nhối trong xã hội Việt Nam, đó là thích sĩ diện. Qua đó, phản ảnh thực trạng xảy ra ở nhiều cá nhân, cơ quan, tổ chức,…

1.3.2. Về nghệ thuật

- Sử dụng từ ngữ giản đơn, gần gũi với người đọc, người xem.

- Thể hiện yếu tố hài hước và nội dung vở kịch trọn vẹn.

Hãy phân tích một số đặc điểm hài kịch được thể hiện rõ ở văn bản Đổi tên cho xã.

Lời giải chi tiết:

Một số đặc điểm hài kịch được thể hiện rõ ở văn bản Đổi tên cho xã:

- Xung đột: Ông Nha – chủ tịch xã với những ảo tưởng, ông đổi tên xã, phong các chức danh cho mọi người trong xã để sĩ diện, khoe khoang, mong muốn sẽ giúp xã ngày càng trở nên giàu có và phát triển. Tuy nhiên, trên thực tế, chính những việc làm đó đã khiến xã rơi vào hoàn cảnh nghèo đói.

- Nhân vật: ông Đốp, ông Thình,… => những tên gọi gần gũi.

- Lời thoại: lời thoại đã bộc lộ được rõ nét tính cách, đặc điểm nhân vật của họ.

- Thủ pháp trào phúng: ông Nha ảo tưởng sẽ xây dựng xã văn minh giàu mạnh, phát triển nhưng lại đẩy xã vào tình cảnh nghèo đói, lộn xộn và đầy lố bịch.

Học xong bài Đổi tên cho xã - Lưu Quang Vũ, các em cần nắm:

- Nhận biết được một số yếu tố hình thức (xung đột, nhân vật, hành động, lời thoại, thủ pháp trào phúng,...).

- Nêu được nội dung (để tài, chủ đề; ý nghĩa của văn bản; tư tưởng, tình cảm, thái độ của tác giả;...) của hài kịch.

Tác phẩm Đổi tên cho xã - Lưu Quang Vũ kể về câu chuyện đổi tên của một xã: từ tên xã Cà Hạ thành Hùng Tâm. Tên các tổ, đội, các bộ phận, ngành nghề trong xã đều được đổi mới sao cho hùng tráng, mới mẻ, tiên tiến,... nhưng chỉ là đổi tên bề ngoài, bên trong vẫn như cũ. Để nắm được nội dung và ý nghĩa của bài học này, các em có thể tham khảo bài soạn dưới đây:

• Soạn văn đầy đủ Đổi tên cho xã - Lưu Quang Vũ
• Soạn văn tóm tắt Đổi tên cho xã - Lưu Quang Vũ

Nếu có thắc mắc cần giải đáp các em có thể để lại câu hỏi trong phần Hỏi đáp, cộng đồng Ngữ văn HỌC247 sẽ sớm trả lời cho các em. 

Qua tác phẩm Đổi tên cho xã - Lưu Quang Vũ, tác giả muốn dùng tiếng cười để phê phán thói háo danh, thích khoa trương, “bệnh” thành tích,… của tất cả mọi người. Để hiểu hơn về bài học này, các em có thể tham khảo một số bài văn mẫu dưới đây: