Lịch sử 11 Chân trời sáng tạo Bài 9: Cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ

Cửa Nam thành Tây Đô (Thanh Hóa)

- Cuối thế kỉ XIV, Đại Việt lâm vào khủng hoảng trầm trọng trên các lĩnh vực kinh tế - chính trị - xã hội.

♦ Về kinh tế:

+ Từ nửa sau thế kỉ XIV, nhà nước không còn quan tâm đến sản xuất nông nghiệp, không chăm lo tu sửa, bảo vệ đê điều, các công trình thuỷ lợi,... nên nhiều năm bị mất mùa, đói kém.

+ Vương hầu, quý tộc, địa chủ nắm trong tay nhiều ruộng đất khiến ruộng đất của nông dân bị thu hẹp, đời sống bấp bênh, khổ cực.

♦ Về xã hội:

+ Nhiều nông dân phải bán ruộng đất, vợ, con cho các quý tộc, địa chủ giàu có và bị biến thành nô tì.

+ Mâu thuẫn giữa nông dân nghèo, nô tì với giai cấp thống trị trở nên gay gắt. Các cuộc khởi nghĩa của nông dân và nô tì đã nổ ra như khởi nghĩa Ngô Bệ (Hải Dương), khởi nghĩa Phạm Sư Ôn (Hà Nội),...

♦ Về chính trị:

+ Vua và tầng lớp quý tộc, quan lại nhà Trần ngày càng sa vào những thú ăn chơi, hưởng lạc. Trong triều, trung thần thì ít mà kẻ gian nịnh, cơ hội thì nhiều.

+ Xung đột, chiến tranh giữa Chămpa với Đại Việt kéo dài gây tổn thất nặng nề. Ở phía bắc, nhà Minh gây sức ép, hạch sách đòi cống nạp, đe doạ xâm lược.

⇒ Yêu cầu khách quan đặt ra cho Đại Việt lúc này là phải giải quyết khủng hoảng kinh tế - xã hội, thủ tiêu những yếu tố cát cứ của quý tộc nhà Trần, xây dựng, củng cố đất nước về mọi mặt.

Hồ Quý Ly (1336 – 1407)

- Trong khoảng 28 năm tham dự vào chính sự dưới triều Trần và 7 năm nắm chính quyền dưới triều Hồ, Hồ Quý Ly đã tiến hành cải cách trên nhiều lĩnh vực như chính trị, quân sự, kinh tế, xã hội, văn hoá - giáo dục.

a) Về chính trị và hành chính

- Sửa đổi chế độ hành chính, chia cả nước thành lộ và trấn, ban hành quy chế về hệ thống quan lại địa phương. Chức An phủ sứ ở lộ phải chịu trách nhiệm quản lí toàn bộ công việc hộ tịch, thuế khoá, kiện tụng, nhằm tăng cường tổ chức của các khu vực hành chính địa phương.

- Đổi tên gọi thành Thăng Long là Đông Đô, cho xây dựng một kinh thành mới Tây Đô bằng đá kiên cố ở Vĩnh Lộc, Thanh Hoá.

- Cuối năm 1397, Hồ Quý Ly ép vua Trần dời về Tây Đô.

b) Về quân sự

- Chấn chỉnh và tăng cường quân đội, thay các tướng lĩnh trẻ tuổi có năng lực nắm binh quyền, thải hồi người yếu, bổ sung người khoẻ mạnh, tăng cường quân số và các lực lượng quân sự địa phương.

- Xây dựng lại binh chế, chia đặt lại tổ chức quân đội theo hướng quy củ, chặt chẽ, đặt dưới sự chỉ huy thống nhất của triều đình.

- Việc cải tiến vũ khí, tăng cường trang bị quốc phòng, xây dựng hệ thống phòng thủ quốc gia cũng được quan tâm.

c) Về kinh tế

- Năm 1396, cho ban hành tiền giấy thay thế tiền đồng, gọi là “Thông bảo hội sao” gồm nhiều loại.

- Năm 1397, đặt phép hạn điền, nhằm hạn chế sở hữu ruộng tư, đã đánh mạnh vào chế độ điền trang của quý tộc nhà Trần và ruộng tư của địa chủ lớn, tăng nguồn thu nhập sưu thuế cho nhà nước.

- Năm 1402, nhà Hồ thống nhất đơn vị đo lường trong cả nước, cải cách thuế đinh và tô ruộng. Thuế đinh chỉ thu đối với người có ruộng, người ít ruộng nộp thuế nhẹ đi, người không có ruộng và hạng cô quả không phải nộp thuế.

d) Về xã hội

- Năm 1401, ban hành phép hạn nô, giới quý tộc bị hạn chế số nô tì. Phép hạn nô đã chuyển một bộ phận lớn gia nô thành quan nô (nô tì nhà nước) nhưng thân phận nô tì vẫn chưa được giải phóng.

- Năm 1403, cho đặt Quảng tế (cơ quan coi việc y tế) để chữa bệnh cho dân.

e) Về văn hoá - giáo dục

- Chấn chỉnh lại Phật giáo và Nho giáo, hạn chế Phật giáo, Đạo giáo, đề cao Nho giáo nhưng là Nho giáo thực dụng, chống giáo điều, kết hợp với tinh thần Pháp gia.

- Dùng chữ Nôm để chấn hưng nền văn hoá dân tộc.

- Sửa đổi chế độ thi cử, đặt kì thi Hương ở địa phương và thi Hội ở kinh thành; mở trường học ở các lộ, phủ, châu, cử các quan giáo thụ trông coi và cấp học điền cho các địa phương. Năm 1404, nhà Hồ quy định thêm kì thi viết chữ và làm toán.

a) Kết quả:

- Những cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ có nhiều điểm tiến bộ mang tính dân tộc. Cải cách đã đạt được một số kết quả bước đầu:

+ Tiềm lực quốc phòng được nâng cao.

+ Xóa bỏ kinh tế điền trang của quý tộc nhà Trần, nông dân có thêm ruộng đất để sản xuất; thuế khoá nhẹ hơn.

+ Văn hoá dân tộc, nhất là chữ Nôm, được đề cao.

+ Giáo dục mở rộng cho nhiều đối tượng và mang tính thực tiễn.

- Tuy nhiên, những cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ còn nhiều chủ quan, nóng vội, một số cải cách còn bộc lộ hạn chế, không triệt để. Việc dùng pháp luật để cưỡng chế thực hiện các mục tiêu cải cách gây mất lòng dân nên đã không tránh khỏi sự thất bại.

b) Ý nghĩa:

- Bước đầu ổn định tình hình xã hội, củng cố tiềm lực đất nước để chuẩn bị đối phó với giặc ngoại xâm.

- Thể hiện tinh thần dân tộc, ý thức tự cường của Hồ Quý Ly và triều Hồ.

- Để lại nhiều bài học kinh nghiệm quý báu về việc trị nước.

c) Một số điểm hạn chế

- Tiền giấy “Thông bảo hội” dễ bị làm giả và chưa được đông đảo dân chúng tin dùng.

- Chính sách hạn điền đã hạn chế cả sự phát triển của chế độ tư hữu ruộng đất, làm cho tầng lớp quý tộc và những người giàu có bị tước mất ruộng đất; còn lợi ích tầng lớp nông dân nghèo và nô tì thì chưa thực sự rõ ràng.

- Chính sách hạn nô không làm cho nô tì được giải phóng mà chuyển từ gia nô sang quan nô (nô tì của nhà nước).

- Cải cách về văn hoá, giáo dục dù có những tiến bộ nhất định nhưng cũng vấp phải phản ứng của lực lượng Phật giáo lúc đó còn đang đông đảo và mạnh mẽ.

⇒ Hạn chế của công cuộc cải cách đã ảnh hưởng đến khả năng thu phục và đoàn kết nhân dân chống giặc ngoại xâm của nhà Hồ.

Hướng dẫn giải:

Cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ không thành công vì:

- Nhiều chính sách của Hồ Quý Ly không phù hợp với điều kiện lịch sử hiện tại, quá sức so với hoàn cảnh lịch sử lúc đó.

- Nhiều chính sách thực hiện không triệt để, không đem lại hiệu quả kinh tế.

- Không được lòng dân, gây nên sự bất mãn trong nhân dân.

- Cải cách diễn ra trong hoàn cảnh kinh tế - xã hội hết sức khó khăn.

- Năng lực của Hồ Quý Ly bị hạn chế.

- Cuộc cải cách diễn ra trên nhiều mặt, thiếu nguồn lực để thực hiện nên không phát huy được hiệu quả.

Sau bài học này, các em có thể đạt được những yêu cầu sau:

– Trình bày được bối cảnh lịch sử, nội dung, kết quả, ý nghĩa của cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ.

– Có ý thức trân trọng giá trị cuộc cải cách của Hồ Quý Ly và triều Hồ.

Các em có thể hệ thống lại nội dung kiến thức đã học được thông qua bài kiểm tra Trắc nghiệm Lịch sử 11 Chân trời sáng tạo Chương 5 Bài 9 cực hay có đáp án và lời giải chi tiết. 

• Câu 1:

  Nội dung nào sau đây phản ánh sự khủng hoảng, suy yếu về kinh tế của nhà Trần vào cuối thế kỉ XIV?

  • A. Thiên tai (hạn hán, bão, lụt,…), mất mùa thường xuyên xảy ra.
  • B. Nhà nước thực hiện nghiêm ngặt chính sách “bế quan tỏa cảng”.
  • C. Ruộng đất tư bị thu hẹp; diện tích ruộng đất công được mở rộng.
  • D. Các đô thị (Thăng Long, Phố Hiến, Thanh Hà,…) dần lụi tàn.

• Câu 2:

  Nội dung nào sau đây không phản ánh đúng tình hình kinh tế của Đại Việt vào cuối thế kỉ XIV?

  • A. Sản xuất nông nghiệp sa sút.
  • B. Thường xuyên mất mùa, đói kém.
  • C. Ruộng đất công ngày càng mở rộng.
  • D. Ruộng đất tư ngày càng mở rộng.

• Câu 3:

  Nội dung nào dưới đây phản ánh đúng tình hình xã hội ở Đại Việt vào cuối thế kỉ XIV?

  • A. Đất nước thanh bình, thịnh trị.
  • B. Đời sống nhân dân ấm no, yên bình.
  • C. Các mâu thuẫn xã hội được giải quyết triệt để.
  • D. Diễn ra nhiều cuộc khởi nghĩa của nông dân, nô tì.

Câu 4-10: Mời các em đăng nhập xem tiếp nội dung và thi thử Online để củng cố kiến thức về bài học này nhé!

Các em có thể xem thêm phần hướng dẫn Giải bài tập Lịch sử 11 Chân trời sáng tạo Chương 5 Bài 9 để giúp các em nắm vững bài học và các phương pháp giải bài tập.

Giải Câu hỏi mục 1 trang 65 SGK Lịch sử 11 Chân trời sáng tạo - CTST

Giải Câu mục 2e trang 66 SGK Lịch sử 11 Chân trời sáng tạo - CTST

Giải Câu hỏi 1 mục 3 trang 67 SGK Lịch sử 11 Chân trời sáng tạo - CTST

Giải Câu hỏi 2 mục 3 trang 67 SGK Lịch sử 11 Chân trời sáng tạo - CTST

Luyện tập trang 67 SGK Lịch sử 11 Chân trời sáng tạo - CTST

Vận dụng trang 67 SGK Lịch sử 11 Chân trời sáng tạo - CTST

Trong quá trình học tập nếu có thắc mắc hay cần trợ giúp gì thì các em hãy comment ở mục Hỏi đáp, Cộng đồng Lịch sử HOC247 sẽ hỗ trợ cho các em một cách nhanh chóng!

Chúc các em học tập tốt và luôn đạt thành tích cao trong học tập!