Nghị luận xã hội về câu ra đi vừa gặp bạn hiền, cũng bằng ăn quả đào tiên trên trời

“Bạn là của cải chứ không phải của cải là bạn”. Câu danh ngôn đó đã dành tất cả sự trân trọng, ưu ái cho tình bạn. Thế gian sẽ đơn điệu biết mấy, con người sẽ nghèo nàn, nhạt nhẽo nếu tình bạn không tồn tại. Tình bạn, ấy hai tiếng thiêng liêng, cao đẹp. Ca dao từng đề cao tình cảm bạn bè:

“Ra đi vừa gặp bạn hiền

Cũng bằng ăn quả đào tiên trên trời”

Bao nhà thơ, nhà văn cũng ca ngợi tình bạn. Nhà thơ Trần Lê Văn viết:

“Mỗi con người thêm nhiều con mắt

Mỗi con người thêm nhiều cảm rung

Trời cũng thêm nhiều màu sắc

Đất cũng thêm chiều mênh mông”

Bốn câu thơ bao hàm một quan niệm, một cách nhìn nhận sâu sắc và đầy đủ về tình bạn của Trần Lê Văn. Qua bao tháng trầm biến động của cuộc đời, tình bạn vẫn tồn tại bền bỉ trong tâm hồn mỗi con người, vẫn là ngọn lửa nồng ấm nhen lên giúp chúng ta gắn bó, đoàn kết, yêu thương nhau hơn.

Có lẽ phải từng trải, sống chan hòa với bạn bè, nhà thơ mới cảm nhận được một cách chính xác:

Mỗi người thêm nhiều con mắt

Mỗi người thêm nhiều cảm rung

Vạn vật đều không thể hoàn thiện, cũng như mỗi con người không thể biết hết thế gian. Nhưng con người được tạo hóa ban cho đôi mắt để thấu hiểu cuộc đời, để cảm nhận thế giới xung quanh. Tục ngữ nói “giàu hai con mắt”, lại nói “giàu vì bạn, sang vì vợ”. Phải chăng thêm bạn thêm giàu, thêm những đôi mắt, thêm những góc nhìn để tránh phiến diện hoặc sai lầm. “Học thầy không tàt học bạn” là lời khuyên phải biết mở rộng tầm nhìn và sự hiểu biết bằng cách học hỏi bạn bè.

Nếu có nhiều bạn hiền thì sẽ có bao nhiêu cơ hội để học hỏi, để mở rộng tầm nhìn, trí tuệ. Mỗi người bạn làm nên một thế giới trong ta, giúp ta hiểu thêm một cuộc sống mới. Tình bạn nảy nở sẽ là phương thuốc quý báu chống lại phong ba bão táp, giúp ta nhận rõ đúng sai, phải trái trong ứng xử, nuôi dưỡng và làm mát dịu tâm hồn ta. Khi chúng ta có những tình bạn đẹp, tâm hồn không chỉ phong phú mà còn sâu sắc hơn. Có thể trước đây ta vô tình hoặc ít tình cảm, chỉ biết sống cho mình với những “giấc mơ con” đủ cho một “cuộc đời con”. Khi có bạn cuộc sống của ta sẽ khác, “cảm rung” của ta cũng sẽ khác: sẽ nhiều lên, sẽ tinh tế hơn, chân thành hơn. “Người ta là hoa của đất”. Hoa đã phong phú, làm sắc màu thì cuộc sống cũng sẽ đậm đà biết mấy:

Trời cũng thêm nhiều màu sắc

Đất cũng thêm chiều mênh mông

Có thêm những người bạn hiền, cuộc sống trở nên tươi thắm hơn. Trời thêm nhiều màu sắc, không chỉ nguyên một vẻ xanh mà lung linh bảy sắc cầu vồng. Đất như cũng mênh mông hơn, mở ra cho chúng ta thêm nhiều hiểu biết, hi vọng, nhiều ước mơ và hoài bão.

Từ xưa đến nay, người ta đã có bao nhiêu tình bạn cao đẹp, thiêng liêng, biểu hiện sâu sắc của tình bạn là tấm lòng tri âm, tri kỉ. Tiếng đàn của Bà Nha chỉ mình Chung Tử Kì nghe và hiểu được. Đến khi Từ Kì chết Bá Nha treo đàn không đánh vì không còn một Tử Kì thứ hai nữa.

Song bạn bè, hiểu nhau chưa đủ mà còn phải biết quan tâm chăm sóc lẫn nhau. Tình bạn giữa Nguyễn Trãi và Nguyễn Mộng Tuân cũng rất đẹp. Nguyễn Trãi nói về bạn và mình:

Nghèo ốm ta thương bạn

Ngông cuồng bạn giống ta

Nguyễn Mộng Tuân mừng nhà mới của bạn đã tạ lại tấm lòng của bạn mình. Mang rượu đến cùng ông thưởng thức. Say theo người, chớ tỉnh mình ta. Quả thật đó là những tấm lòng tri kỉ, tri âm.

Khác với Nguyễn Trãi và Nguyễn Mộng Tuân, Nguyễn Khuyến và Dương Khuê không cùng một tư duy chính trị. Song không vì thế mà họ không trở thành bạn bẹ. Dương Khuê mất, Nguyễn Khuyến đã khóc bạn bằng những vần thơ đầy xúc động, chân thành:

Rượu ngon không có bạn hiền

Không mua không phải không tiền không mua

Câu thơ nghỉ đắn đo không viết

Viết đưa ai, ai biết mà đưa

Giường kia treo những hững hờ

Đàn kia gảy cũng ngẩn ngơ tiếng đàn

Viết tiếp những trang ngợi ca tình bạn, Thạch Lam đã đem đến một câu chuyện nhẹ nhàng, trong sáng: Gió lạnh đầu mùa. Trong gió lạnh rét mướt, tình bạn ngây thơ, hồn nhiên trong sáng làm ấm áp lòng người. Chị em Sơn quyết định thật nhanh chóng. Khi đợi chờ, Sơn thấy “lòng ấm áp vui vui”. Niềm vui ấy có lẽ chỉ có thể có ở những con người biết cảm thông và chia sẻ với bạn bè.

Tình bạn cao cả và thiêng liêng chúng ta có thể tìm thấy trong tình cảm của những anh bộ đội, những “đôi tri kỉ” trở thành đồng chí sát cánh kề vai “súng bên súng đầu sát bên đầu” (Chính Hữu – Đồng chí) chiến đấu vì độc lập, tự do.

“Sống không có bạn là chết cô đơn” (Giooc-giơ Hê-be). Ai cũng muốn có những người bạn rất tốt của mình. Nhưng kết bạn vốn đã khó, mà giữ gìn tình bạn gắn bó thủy chung còn khó hơn nhiều. Lí Thông từng kết nghĩa với Thạch Sanh nhưng sau lại lừa chàng đi vào chỗ chết và cướp công của chàng.

Trịnh Hâm âm mưu hãm hại Lục Vân Tiên chỉ vì sự ghen ghét nhỏ mọn, tầm thường. Những tấm gương phản bạn, vong ân bội nghĩa đó cho thấy nếu hẹp hòi, nếu chỉ ích kỉ thì sẽ mù quáng, sẽ mất bạn bè và trở thành kẻ ác.

Sẽ ra sao khi ta phát hiện ra một trong những người bạn của ta mắc khuyết điểm trầm trọng? Đây là một chuyện rất khó. Đừng vội chê trách, xa lánh hay từ bỏ. Đã là bạn thì phải khuyên bảo nhau, giúp đỡ nhau thay đổi từ xấu đến tốt, đó mới là bạn hiền của nhau.

Nếu ta chỉ chọn những người hoàn hảo để kết bạn thì biết đâu đến lúc nào đó, bạn phát hiện ra nhược điểm của người ta cũng sẽ bỏ rơi ta? Nhưng là một người bạn chân thành cũng không có nghĩa là im lặng, không dám can ngăn, không dám phê bình, thậm chí đấu tranh với sai lầm khuyết điểm của bạn mình. Thái độ tốt nhất trong quan hệ bạn bè là nghiêm khắc với mình và độ lượng bao dung với bạn. chỉ có như thế ta mới là một người được bạn bè tin cậy, ta mới có nhiều bạn và sẽ trở nên người giàu có.

“Ra đi vừa gặp bạn hiền; cũng bằng ăn quả đào tiên trên trời”. Cuộc sống thật bao la, rực rỡ sắc màu. Mỗi người nếu biết độ lượng, sống cởi mở, khoan dung hơn thì tình bạn sẽ đơm hoa kết trái, sẽ chẳng bao giờ lụi tàn. Lúc ấy con người sẽ sống nhân ái, trong sáng và đẹp hơn nhiều trong tình hữu ái bạn hiền.