Hãy phân tích tâm trạng bức bối, khao khát tự do qua bài thơ Khi con tu hú của nhà thơ Tố Hữu

Tố Hữu là một nhà thơ nổi bật trong nền thơ ca Cách mạng và kháng chiến. Thơ của ông là sự hòa quyện giữa cuộc đời cách mạng và chặng đường thơ. Ông giác ngộ Cách mạng từ rất sớm, coi lý tưởng Cách mạng là "mặt trời chân lý" của cuộc đời mình. Khi bị bắt tù đày trong nhà lao Thừa Phủ, Huế, với một tâm trạng bức bối, khao khát tự do cháy bỏng, ông đã viết lên tác phẩm “Khi con tu hú”. Bài thơ là tình yêu tha thiết của ông dành cho cuộc sống và hơn cả là khao khát tự do đến cháy bỏng trong lòng được thể hiện qua từng vần thơ, đặc biệt là bốn câu thơ cuối của bài:

" Ta nghe hè dậy bên lòng
Mà chân muốn đạp tan phòng, hè ôi!
Ngột làm sao, chết uất thôi
Con chim tu hú ngoài trời cứ kêu!"

Bài thơ được gợi mở bằng tiếng chim tu hú – loài chim đặc trưng của ngày hè, thường cất tiếng gọi nhau để báo hiệu hè về. Tiếng chim ấy cất lên giữa lúc tác giả đang bị nhốt giữa bốn bức tường tù đày lạnh lẽo, khiến cho ông cảm thấy vô cùng ngột ngạt, vô cùng bức bối. Bằng trí tưởng tượng của mình, trong ngục tù, Tố Hữu đã vẽ lên một bức tranh ngày hè đầy sống động, với đầy đủ âm thanh, sắc màu và những hình ảnh đặc trưng của mùa hè. Đoạn thơ chỉ với sáu câu là bức tranh rực rỡ, đẹp đẽ vô cùng, sống động và chân thực vô cùng, thế nhưng, trái ngược với nó lại là hoàn cảnh tù đày khắc nghiệt mà người tù Cách mạng đang phải chịu đựng. Và hoàn cảnh ấy đã khiến cho Tố Hữu cảm thấy thật đau khổ, bức bối, ngột ngạt, một lòng khao khát được thoát ra, được trở lại với cuộc sống ngoài kia.

"Ta nghe hè dậy bên lòng"

Mùa hè đã đến, đã bừng tỉnh, "dậy" bên ngoài khung cửa sổ, thế nhưng người tù lại chẳng thể nào được tận hưởng những phút giây tuyệt vời ây. Điều đó đã đẩy cao sự bức bối mà Tố Hữu đã cất giữ trong lòng từ lâu. Câu thơ là tiếng than mỏi mệt, buồn bã, đầy thất vọng. Nghệ thuật chuyển đổi cảm giác được Tố Hữu khai thác triệt để ở đây, khi ông cảm nhận ngày hè bằng thính giác chứ không phải là thị giác, xúc giác như bình thường. Bởi hoàn cảnh ngục tù đã khiến cho ông chẳng thể chứng kiến được không gian mùa hè trong trẻo ngoài kia. Tất cả chỉ có thể mường tượng, tận hưởng, "nghe" tiếng mùa hè vẫy gọi ở trong lòng mà thôi.

Mùa hè tới mà ông chẳng thể chạm vào, có lẽ chính vì thế mà tâm trạng bức bối của nhà thơ càng lên tới đỉnh điểm hơn, làm ông khao khát được tự do hơn bao giờ hết. Bốn bức tường kín mít che khuất tầm nhìn của ông, che mất cả sự tự do ông hằng yêu quý, vậy nên, nhà thơ muốn phá tan tất cả, đạp nát hết thảy mọi thứ để được ra ngoài, trở về với thiên nhiên, với cuộc sống tươi đẹp và tự do bên đồng đội của mình:

"Mà chân muốn đạp tan phòng, hè ôi!
Ngột làm sao, chết uất thôi"

Tố Hữu đã dùng ở hai câu thơ này hai động từ mạnh để diễn tả cảm xúc bùng nổ của mình. Ông muốn "đạp tan" phòng giam lạnh lẽo, để bước ra ngoài thứ ánh sáng mà ông đang khao khát bấy lâu. Nghe đâu đây như tiếng thét đầy đau khổ của người tù muốn phá nát, đập tan hết thảy mọi thứ để có thể thoát ra, để được sống những giây phút tự do của mình. Sự bức bối khi phải trong lao tù đã khiến nhà thơ cảm tưởng như "chết uất thôi". "Chết uất" trong sự ngột ngạt này, sự bức bối đến phát điên này. Tâm trạng của người thanh niên trẻ giờ đây đã dâng lên đến tột đỉnh, ông uất nghẹn, ngột ngạt, ông muốn phá tan xiềng xích để hướng đến tự do, trở về tiếp tục sự nghiệp cách mạng còn dang dở ngoài kia.

Tố Hữu cũng sử dụng ở bốn câu thơ này một loạt những từ ngữ cảm thán để thể hiện niềm xúc cảm đang cuộn trào, sục sôi trong lòng mình. Các từ cảm thán liên tiếp xuất hiện "ôi, thôi, làm sao" như muốn thể hiện cái cảm xúc đang dâng trào thật mạnh mẽ trong tim, cảm giác tự do thôi thúc mãnh liệt trong lồng ngực người tù trẻ tuổi.

Và câu thơ "Ngột làm sao, chết uất thôi" như một tiếng kêu đầy đau khổ, đầy bức bối khi bị tước đi tự do và khao khát cháy bỏng được thoát ra ngoài, được tự do.

Như chúng ta thấy, bài thơ được mở đầu là tiếng chim tu hú, nó là thứ khơi gợi, đánh thức, làm bừng tỉnh, sống động tâm hồn của nhà thơ. Nó cũng như tiếng gọi tha thiết của cuộc sống tự do ngoài khung cửa sổ với người cộng sản. Và tiếng chim tu hú ở câu thơ kết bài thơ lại dồn dập hơn như một lời thúc giục, lời mời gọi tha thiết khiến ông càng cảm thấy ngột ngạt, bức bối hơn xiết bao! Ông khao khát tự do biết chừng nào, mà tiếng chim bên ngoài kia thật lảnh lót, gọi mời khiến ông trở nên bực bội, tức tối hơn bởi ông chẳng thể ra ngoài mà hòa mình vào tiếng gọi ấy. Lời thơ cuối như một lời trách cứ, hờn dỗi với tiếng chim tu hú ngày hè:

"Con chim tu hú ngoài trời cứ kêu!"

Con chim "cứ kêu" khiến người tù Cách mạng trẻ tuổi càng thổn thức, dằn vặt hơn bao giờ hết. Bởi ông đang da diết nhớ sự tự do, nhớ tới cuộc sống tươi đẹp ngoài kia. Nhịp thơ 6/2, 3/3 được nhà thơ sử dụng triệt để như muốn đặt vào trong đó tất cả những xúc cảm, những bức bối và khao khát tự do tới cháy bỏng của mình.

Bốn câu thơ cuối của bài thơ Khi con tu hú đã bộc lộ thật rõ ràng những xúc cảm đầy ngột ngạt, bức bối của Tố Hữu khi phải chịu cảnh tù đày trong bốn bức tường nhà giam Thừa Phủ. Hòa vào trong từng câu thơ là khát vọng tự do mãnh liệt, tới chảy bỏng khi ông nghe thấy những thanh âm tiếng chim vang vọng qua khung cửa sổ ngoài kia. 

Chỉ bằng bốn câu thơ ngắn ngủi, Tố Hữu đã thể hiện hết được những cảm xúc, những tình cảm, những bức bối, ngột ngạt và cả khao khát tự do cháy bỏng của mình. Qua đó, ta có thể hiểu rõ hơn về hoàn cảnh đau khổ của những người tù Cách mạng và nguồn sống mãnh liệt luôn sục sôi trong họ.